ŞAMANİZM: ESKİ BİR TÜRK İNANIŞI

Şamanlar uzun zamandan beri Sibirya'dan Hindistan'a, Afrika'ya ve Amerika'ya kadar geniş bir bölgede görülüyordu. Türk halklarının çoğu, Şamanistik geleneklere sahipti ve adı Gök Tanrı anlamına gelen üstün bir yaratıcıya inanıyorlardı.

Tarih kitapları, Türk halkının şamanizmi uygulamaya alışkın olduklarını belirtmektedir. Şaman, doğaüstü güçlerle temas etme yeteneğine sahip bir kişidir. Günümüz medyumlarını anımsatan Şamanlar, trance gibi davrandıkları gibi namaz kılmaları gibi kendi yöntemleriyle kendilerini trans hallerinde kaybederlerdi. Özel kıyafetleri, davulları ya da diğer belirli araçları kullanmışlar, dans etmişler ve sıradan insanların göremediği ya da duymadığı ruhlar ya da cinler gibi şeyler hakkında bilgi sahibi olmuşlardı. Şamanlar şair değildir, ancak duaları genellikle anlamsız ama büyülü kelimeler içeren bir şiir biçimindedir.

Şamanlar batı dinlerinde gördüğümüz din adamlarından ziyade “tıp adamları” idi. Geleceği de önceden bildirdikleri söyleniyor. Şamanlar, insanları kötülük ruhunu öldürüp yedikten ve ruhsal dünyada meydana gelen şeylerden bahsederek iyileştirirdi. Şamanların yetenekleri çoğunlukla kalıtsal olarak görülüyordu ve hem erkekler hem de kadınlar şaman olabiliyordu.

Şamanlar, Sibirya'dan Hindistan'a, Afrika'ya ve Amerika'ya kadar geniş bir bölgede yaygın olarak görülüyordu. Onlar dini uygulayıcılar olarak adlandırıldığından, bu bölgelerde karşılaştığımız dinlere şamanizm denir. Gerçekten de Şamanizm bağımsız bir din değildir, dinlerin bir parçası olan doğaüstü güçlerin bir sistemidir. Şamanizmin her dinde gözlemlenebileceğini söylemek yanlış olmayacaktır.

Antik Roma'da insanlar, bir sonraki yaşamlara ve ruhlara inanan insanlar için çok önemliydi. Birbirinin ellerinde çarpıcı silahlarla dans eden, şarkı söyleyen ve müzik yapan Salius rahipleri şamanlara benziyordu. Şamanlar ve Druidler arasındaki benzerlik, beyaz giysilerinde ortaya çıkan Kelt rahipleri, kırmızı meşeden toplayarak mistelerden ilaç üretiyorlardı.

Şamanizm, bitkilerin, hayvanların, kayaların ve diğer canlıların ve nesnelerin spiritüel bir öze sahip olduğu inancı olan, genellikle animizmde bulunan bir teknik ve uygulamadır. Spesifik güçlere sahip olan insanların doğayı kelimeler ve jestlerle etkilediğine inanılır ve bu kelimeler ve jestler arzulanan şeyle ilgilidir. Örneğin, bir hastalığın iyileştirilmesi için bir şaman hastalıktan vazgeçmek ve şöyle bir şey söylemek için sembolik jestler yapardı: "Papağan uçtu gitti / Hastalık uçtu." Eğer yağmur istenirse, bir şaman savaştan vazgeçmeden önce su dökmek ya da savaş dansı yapmak gibi bir jest yapardı. Bunların dışında ritüellerde sembolik nesneler de kullanılmıştır.

"Şaman" kelimesinin etimolojisine dair bir teori, "kendi kendini kontrolünü yitiren bir adam" köküyle ilgili olan Tungus dillerinden gelir, ama aynı zamanda bir Budist asiktik için sözde Hint-Avrupa kökenlidir. Şaman kelimesi doğrudan Rusça'dan Fransızca'ya aktarıldı. Eski Türk halkı dünyayı "şaman" yerine "kam" kullanmıştı. Ancak, eski Türk halkının yaşam tarzı ve tarihi hakkında değerli bilgiler sunan sekizinci yüzyıla ait Orhun yazıtları dünyadan yani "kam" dan bahsetmez.

MAVİ GÖKYÜZÜ
Şaman Türkler tek bir yaratıcıya inanıyordu. Yaratanlarına "Chalap", "Ogan", "Bayat" ve "Ülgan" gibi çeşitli isimler verdiler ve bunları, vurgulamak istedikleri yaratıcı özelliklerine göre kullandılar.

Bu isimler, Yusuf Has Hajib'in 10. yüzyıl siyaset ve etik kitaplarında “Qutadghu Bilig” ve Anadolu edebiyatı üzerine birçok eserde kullanılmıştır. Osmanlı döneminde çok kullanılan "Chalabi" dünyası da dünya "chalap" dan türemiştir. Aynı şekilde, Tanrı yeryüzündeki tüm insanlara merhamet gösterir ve onlara "al-Rahman" (hepsine merhametli) niteliği ile eşit davranır ve "Çelebi" niteliği olan bir kişi, hem dost hem de düşmana iyi davranır.

Eski Türk halkı, yaratıcının iradesinin üstünlüğüne inanıyordu. Onlar da kadere inandılar ve yaratıcının iradesi olduğu için olan her şeyi kabul ettiler. Bu yaratıcıyı Kök Tangri (Gök Tanrı) olarak adlandırdılar. Eski Türk dilinde, "kök" (gök) de zafere işaret etmiştir.

Yazan: Ekrem Buğra(Daily Sabah) | Çeviren: A.Kara

ŞAMANİZM

Şamanizm ata ruhlarına ve doğa varlıklarına tapınmaya, saygı duymaya dayanan eski bir inanç biçimidir. Eski bir şifa geleneği ve yaşam biçimi olan Şamanizm, doğa ile insan bağı üzerine odaklanır ve her yaratılışın esenliğini geliştirir. Şaman hayatının temel yönleri arasında, yolculuk, tören, kutsal dans ve doğada iktidar mekanlarına yapılan ziyaretler sayılabilir. Şamanlar bu dünya ile ruh dünyası arasında aracılık yapan, törensel ritüelleri yerine getiren, halkın iyileştiren ve Şamani yolda rehberlik eden liderlerdir. Bir şamanın hayatı köyüne aittir ve ailesinin, topluluğunun ve yaratılışın refahının sağlanması onun sorumluluğundadır. Bu görüşle Şamanlar hem kişisel hem de gezegen düzeyinde denge ve uyumu sağlamaya yardımcı olduğuna inanırlar.

Şaman ismi sa- "bilmek" fiilinden oluşur; yani Şaman, kelimenin tam anlamıyla "bilen"dir. Şamanizmin Sibirya kavimlerinde yaygın olduğu ve bu kavimlerin inançlarını, merasimlerini ifade eden bir terim olduğu görülür. Mançu-Tunguz halklarının kullandığı Şaman kelimesini duyan Avrupalı gezginlerden sonra bu ismi Sibirya sihirbazlarına verilmiştir bir isim olarak yaygınlaşmıştır. Tarihsel kayıtlara bakıldığında Şamanlığın orta yaş çocukluktan itibaren her yaştaki kadın, erkek ve trans bireyi kapsadığı görülür; ki bu da Şamanizm'in ırk-cinsiyet gibi ayrımlara karşı olduğunu gösterir. Bununla birlikte Şamanizm, daha geleneksel olarak şifacı, dini lider, danışman ve meclis üyesi gibi rollerin birleştirildiği yerli grupları tanımlamak içinde kullanılmaktadır.

Bu anlamda Şamanlar, diğer Kuzey Kutup halkları, Amerikan Kızılderelileri, Avusturalya Aborjinleri ve geleneksel kültürlerini 20.yy'a kadar koruyan San gibi Afrika grupları arasında özellikle yaygındır. Ayrıca zamanla çok geniş topraklara yayınlan Şamanizm, Türk-Moğol toplumlarında önemli bir tarih ve geçmişe sahiptir (Hala Şamanizm yolunda giden Türk-Moğol toplum ve kabileleri bulunmaktadır)

Tarihi belgeler incelendiğinde, Gök Tanrı(Tengri), yer, güneş, su, atalar ve ateşin eski Orta Asya Şamanizminin temelleri olduğu görülür. Bu bağlamda Asya Halklarının inandığı Şamanizmin merkezinde insan-doğa bütünlüğüne ek olarak uyumu da önemli yer alır.

Evrendeki her şeye uyum sağlama yolunda olan Şamanizm, bu yolla evren, dünya, hayvan, insan ve bitkileri bir bütün olarak düşünüp inanırken, inanıp uyguladıkları "uyum"un tüm varlıkları yarattığı için kutsal sayılan dünya ve gök arasında da olduğuna ve dünya ile göğün yaratma işini birlikte, uyum içerisinde yaptığına inanılır. Asya'nın özellikle göçebe halklarındaki yer ve suya olan saygının özünü de bu inanış oluşturuyordu.

Şamanizm inancında insan neslinin hayatının sonsuz bir devam ve döngüsü yer alır. Atalar kültünün hakim olduğu bu inanç sistemine sahip biri kendini, daha önce yaşayan atalarına ait bir hayatın devamı olarak görür ve saygı duyar. Bu hayat devamı ve döngü inancı gereği insan kendisini de sonraki nesillerde görür ve bu Şamanlara göre var oluşun ana anlamıdır. Her birey bir önceki atasının hayatını devam ettirdiğinden ve kendilerinin de hayatlarına yeni nesiller devam edeceği için çocuk ve torunlarına eğitim vermek, toplum yararına olacak iyi biri olarak yetiştirmek, hayata karşı hazırlamak büyük önem taşır.

İnançlarına göre gökyüzüne hakim olan iyilik Tanrıları ve yer altına hakim olan kötülük Tanrıları hüküm sürer. Tanrılara ek olarak ağaçta, taşta, suda, ateşte, ayda ve güneşte uyuyan ruhlar olduğuna inanan Şamanlar, Tanrı ve ruhlarla insan arasında aracılık görevi görürler. Türklerin eski inancı olan Şamanizm inancında iyi ruh Ülgen, kötü ruh ise Erlik diye adlandırışmış olup Ülgen'in iyi ruhların başında durup onları yöneten, emir veren Tanrı olduğuna inanılmıştır. Tanrı, ve en büyük ruh olarak ise, gökyüzünün en üstünde bulunan insan biçimindeki bir varlık olarak tasavvur edilmiş olup gökte yaşayan bu ulu ruhun insanları, ova, ateş, yer, gök, yıldız ve güneşi yaratarak kainatın düzenini sağlamakta olduğuna inanılır. Bu inanışın eseri olarak yaşanan tabiat olaylarının Tanrının veya bazı ruhların eseri olduğu görüşü vardı.

Yazan: Anu