HABERLER
Dini Haber
Türk mitolojisi etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Türk mitolojisi etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

TÜRK MİTOLOJİSİNDE YARATILIŞ [1] VE ETKİLEŞİMLERİ

Hazırlayan: A.Kara


TÜRK MİTOLOJİSİNİN ETKİLEŞİMİ


Ey büyük atamız Ülgen
Sen sırlı kalpağında
Üç renkli şerit taşırsın
Senin tahtına üç merdiven çıkar
Sen binmek için atları yarattın
Sen uzun saçlı kadınları yarattın
Sen dünyayı barışla süsledin
Sen toprağa sonsuzluk verdin
Oradan hiç vakit kötülük gelmez
Oradan hiç ses gelmez
Sen yeri güvenli bir yerde yaptın
Sen insanın güzel kalbini yarattın
Üç renkli papağıyla süslü atamız Bay Ülgen
Sana kurban sunarak sana sığınırız
Akılla yükseliriz.

Türk mitolojisini incelerken göz ardı edilmemesi gereken önemli noktalar vardır. Diğer birçok toplum gibi Türkler de çevre toplumları etkilemiş ve onlardan etkilenmiştir. Farklı Türk topluluklarının bir zamanlar farklı din ve inanışlara sahip olmaları ve farklı kültürlerle ilişki içinde olmaları nedeni ile efsanelerinde ufak değişiklikler ile bu etkilerin görülmesi normaldir.

Bir diğer önemli etken, Yunanlılar mitoslarını önce yazıya döküp sonra sözlü olarak hayatlarına dahil etmiş yani kayıt altına almışken maalesef Türkler mitoslarının büyük çoğunluğunu yazıya dökmemiş daha ziyade sözlü anlatımlar yolu ile devam ettirmişlerdir. Yazıya dökme çok sonra gerçekleşmiştir ki bunlar da sayıca azdır. Şuan Türk mitlerine dair birçok bilgiyi Rus Türkologlar ve Çin metinleri sayesinde biliyoruz.

Yazar ve şairlerimiz bile Türk mitoslarını ve kültürünü işlemek yerine Arap ve Fars kültürünü işlemeyi tercih etmişlerdir ki bu durumu özellikle Divan şairlerimizde görürüz. İşte benim de Türk mitolojisi üzerine ağırlık verme nedenim bu olacaktır.

Türkler başta Tengricilik olarak bilinen ve bilindiği kadarı ile tek tanrılı olan bir dine sahiptiler. Fakat ilerleyen süreçte göç, savaş, ticaret gibi nedenlerle tanıştıkları politeist topluluklar ile tek tanrıcılıktan çok tanrıcılığa geçiş yapmışlardır ve bu durum en belirgin şekilde Tuva, Yakut ve Altay Türklerinde görülür.
Türklerdeki bu birden fazla tanrı-tanrıçalara ek olarak yarı ilahların olduğu da görülür. Türklere zorla İslamiyet gömleği giydirmeye çalışanlar Türk mitoslarında görülen onlarca tanrı-tanrıça için "bunlar tanrı değildir, sadece ruhtur" derler fakat aklı olan herkesin anlayabileceği üzere durum böyle değildir. Çünkü efsane ve inanışlarda "ruh" olduğu iddia edilen güçlere kurbanlar sunulup dualar edildiğini hatta onların da yaratma eyleminde bulunduğunu, bir şeyleri var ettiğini görürüz. Örneğin Erlik'in yer yada insan yaratabilmesi gibi.
Dolayısı ile "onlar tanrı değildir, Türkler hep tek tanrılıydı" diyemezsiniz çünkü eğer Müslümanlar Cebrail'e yada Mikail'e tapıyor, onlara kurbanlar kesiyor, dualar ediyor olsaydı ve inanışa göre bu melekler insan gibi canlılar yaratıyor olsalardı bu durumda onlar da melek değil tanrı olurdu.
İşte Tengricilik sonrası oluşan çok tanrılı Türk Şaman inanışına tam da bu nedenle tek tanrılı denemez. Tek tanrıcılık söylemi Türkleri İslam çatısı altında tutmak isteyenlerin kullandığı temelsiz bir iddiadır.

Önemli olan şudur ki çok tanrıcılık utanılacak, rahatsız olunacak bir durum değildir, zaten eski insanlar yaşadıkları dönem gereği gök cisimlerini, gerçekleşen tabiat olaylarını, doğayı, yaşadıkları doğada gördükleri süreçleri, hayvanları ve onların hareketlerini anlamlandırabilmek için tanrı ve tanrıçalar, yarı tanrılar, koruyucu-lanetleyici ruhlar ve efsaneler yaratmışlardır.

Fakat bunlara rağmen her fırsatta Türkleri İslam'ın içinde tutmak isteyen dindar güruh ısrarla "Türkler zaten tek tanrıya inanıyordu" diye diretir, politeizme dair bu inanış ve efsaneleri görmezden gelir. Tengrizm sonrası Türk inancında gök ile yer, ışık ve karanlık, iyi ve kötü gibi ikili düşünce yani dualizm net şekilde görülür. Çok tanrıcılığa geçişimiz ile Tengri'nin yerini birden fazla tanrı almıştır ki en önemlilerinden biri de tanrı Ülgen'dir.

Araştırmacılara göre özellikle yazılı olarak korunmuş olan az sayıdaki Türk mitosları Hristiyanlık, Lamaizm ve Budizm etkisi ile kısmen değişikliğe uğramış-etkilenmiştir. Altay bölgesi geçmişte Kalmuk egemenliği altında kaldığından özellikle Altay Türklerinin efsanelerinde Moğol etkisi görülür. Örneğin Altayların tanrıların başına "Bay" eki koyması Moğollardan geçen ve beylik gösteren bir ektir. Aynı şekilde çoğu Türk topluluğunda Ülgen büyük tanrının kendisi iken bazılarında onun büyük tanrının kendisi değil, ikinci dereceden bir yardımcı yaratıcı tanrı olduğunu görürüz. Bunların dışında İslamiyet ile tanışılması ile bazı mitlerdeki İslam etkisi de göze çarpar ve maalesef Türk mitosları hakkında kitaplar yazan yazarlarımız bir çok Müslüman gibi "İslam hep vardı, Allah tek din gönderdi" demeye çalıştığı için özellikle İslamiyet ve Hristiyanlık etkisi görülen Türk inanış ve efsanelerini anlatırken bunlarla ilgisi olmayan ve Türklerin özü sayılabilecek Şamanizm inancının temelini oluşturduğu mitosları göz ardı ederler. Zaten bu güruha İslam, Hristiyanlık ve Musevilik dinlerinin kökenini oluşturanın da Sümer ve Babil inanışları ve temelde antik Sümer dini olduğunu anlattığımda bile klasik 124.000 peygamber gönderildi safsatasına başvuruyorlar.

Bazı araştırmacılara göre Hristiyanlığın mitler üzerindeki etkisi fazla değildir ve mitoslarda özellikle Türklerin sahiplendiği dinlerden biri olan ve Uygurların MS 763'de aldıkları Maniheizm dininin izleri görülür. Ek olarak Budizm'in ve Şamanizm inancının etkileri yanı sıra eski İran inanış ve mitoslarının da etkisi vardır; ki zaten Mani dininin esas prensipleri de İran kültürünün bir çok unsurunu barındırır. Fakat bunlar ayrıca ele alınması gereken konulardır ve ilerde farklı Türk topluluklarının efsanelerini anlatırken hangi toplumla etkileşim içinde olduklarını işlenen mitler üzerinden anlatacağım.

Türkler uzun süre göçebe olarak yaşadığından ve dünyanın farklı noktalarında birçok farklı boy ve topluluklara bölündüklerinden bu farklı boyların iletişim içindeki diğer kültürlerin din ve inanışlarının her birinden etkilenmiş olmaları oldukça olasıdır. Tüm bunların dışında detayına indikçe antik Sümer'den miras kalan betimleme ve inanışların da bazı Türk boylarının efsanelerinde yer bulduğunu göreceğiz. Örneğin Sümerlerin 7 katlı gök inanışının Yakut Türklerinde de görülmesi gibi.

EVRENİN YARATILIŞI

Başlangıçta her taraf karanlıktır. Tengis adında, hiçbir kıyısı olmayan bir su, ilkel okyanus vardır ve bu suyun derinliklerinde Ag Ene yani Ak Ana yaşamaktadır. Suyun üstünde ise uçmakta olan tanrı Ülgen, bilhassa Altay Türklerinin deyimiyle Bay-Ülgen yer alır. Oyrotlar ona Kurbustan, bazı Altay kavimleri Oçurman, Kuday, Kara Han bazıları ise Burhan Bakşi derlerdi.

Her yer su ile dolu olduğundan yaratıcı ruh Ülgen konacak yer bulamamaktadır. Ak Ana sudan çıkar ve Ülgen'e yeri yaratmasını söyler. Böylece Ülgen Ag Ene'nin emrine uyarak üzerinde yaşadığımız dünyayı ve tüm evreni yaratır. Burada önemli bir nokta vardır ki farklı bir efsanede Ak Ana tanrı Ülgen'e yeryüzünü yaratma emrini verdikten sonra bir taş fırlayarak Ülgen'in önüne gelir, öyle ki Ülgen bu taş ile dünyayı yaratır. Peki "bu taşı Ülgen'in önüne kim fırlatmıştır?"

Bir Teleüt miti Ülgen'in önüne taşı fırlatan başka bir gücün-yaratıcının olduğunu ispatlamaktadır çünkü bu mit Ülgen'in yaratılışını anlatır:

Üstyügünin üç sürgek
Üç ocoktu Bay Ülgen
Kögö Mönkö jarılgan
Kök syürgekten yekelgen

Yani şöyle demektedir:
Üste üç ateşli gök
Üç kutsal ocaklı Bay Ülgen
Kögö Mönkö tarafından yaratılan
Mavi gök tarafından oluşturulan

Ülgen her bakımdan mükemmel, her şeyi bilen, eksiksiz bir varlıktır. Evreni ve onun katlarını yarattığı gibi, güneş, ay, yıldız ve tüm gök cisimlerini, hayvanları, bitkileri, ateşi ve yerleşim alanlarını yaratır ve insanları korur.

Daha sonra Ülgen gök cisimlerinin hareketlerini belirler, düzenler. Yıldırım, yağmur, tufan, poyraz gibi doğa kuvvetlerini yaratır ve yönetir.

Ayrıca kutsal rengi beyaz olan ve beyaz bir ışık olduğuna da inanılan Ülgen insan iradesi için Yüce Kanunu yaratır. Bu kanunlar insanların yapması ve yapmaması gerekenler, kötü ruhlardan ve yanlışlardan kaçınma yolları gibi kanunlardır.

Ülgen daha sonra kutsal ruhlara görevler vermiş ve teşkilatlanmayı sağlamıştır.

Şamanların Kam davullarından da gördüğümüz üzere eski inanışımıza göre evren dik konumdaki bir ok veya Temir Kazık denen bir kazık ile tutulan 3 bölümden oluşur. Bunlar: Gök, yeryüzü ve yeraltıdır.

Şamanların mitolojik anlatılarında da bu 3 bölüme rastlamak mümkündür. Yakut şamanları bunlara "üüheegi daydı" yani yukarı dünya, "orto daydı" yani orta dünya ve "allaraa daydı" yani aşağı dünya derken Kırgız Türkleri aşağı dünya için insanın geri çıkamayacağı karanlık alem anlamına gelen "adam kayra çıkısız ordaydı" derler.

Bu 3 bölümün her biri de kendi içinde farklı özelliklere ve katlara sahiptir. Örneğin göğün Altaylara göre 17, Telütlerde 16, Tuvalılarda 33 veya 9, Yakutlarda tıpkı Sümer ve Babilde olduğu gibi 7 katmandan oluştuğuna inanılır yani ortak bir görüş bulunmamaktadır.

Fakat özellikle Yakutlara göre göğün 7,9,12,17 kat olacak şekilde farklı tasavvurları bulunur ve 7 rakamının özellikle ağırlıkta olduğu göze çarpar, tıpkı Sümer medeniyetindeki 7 gibi.

Tıpkı gökyüzüne dair 7 rakamının öne çıkması gibi kadim Türklere göre yer altı dünyası da 7 veya 9 katlıdır fakat Altaylara göre bu rakam 17'dir.
7 kat gök ile 7 kat yeraltı tabakasının ortasında ise yaratılan insanlar yaşamaktadır.

Yer altı dünyasının hakimi ise tabiatı gereği kötü olan ve Körmes olarak da çağrılan tanrı Erlik'tir. Altay yaratılış mitoslarına göre Erlik de tıpkı Gök Tanrı Ülgen gibi başlangıçtan beri vardır.

Fakat orta dünyada yaşayanlar sadece insanlar değildir burada aynı zamanda iyeler bulunmaktadır. Bu yüzden insan yaşamı demir kazık tarafından tutulan yukarı ve aşağı dünyanın ruhları ile ve orta dünyanın ruhlarıyla bağlantılıdır.

Temir kazık denen ve evrenin 3 katını birleştiren bu oka aynı zamanda Dünya Dağı, Dünya Ağacı da derlerdi. Moğol ve Tunguzlar ise ona Altın Direk demekteydi. Bu ok, direk, kazık veya ağacın dünyayı sarsıntılardan koruduğuna inanılırdı. Bu dünya ağacı denen yapı da tanrı ve yardımcı tanrılar, ruhlar tarafından korunurdu ve bu ağacın yıkılmasının ya da bu demir direğin kopmasının felakete yol açacağına, dünyanın sonunu getireceğine inanılırdı.

İnsanın yaratılışı konusunda ise yine çeşitli Türk topluluklarında birbirinden farklı anlatı ve inanışlar mevcuttur. Konuya dair Altay yaratılış efsanesine bir bakalım insan nasıl yaratılıyor:

Yine günlerden bir gün, Tanrı Ülgen denize,
Bakarak duruyordu, şaşırdı birden bire,
Toprağın üzerinde, birde kil duruyordu.
Toprak üstündeki şey, dedi, nedir acaba,
İnsan oğlu bu olsun, insana olsun baba,
Görünmeye başladı, insan gibi bir şekil,
Birden insan olmuştu, toprak üstündeki kil.

Bu efsanede tıpkı daha önce Sümer efsanelerinde de gördüğümüz ve daha sonra İbrahimi dinlere geçen inanış gibi insanın kilden-balçıktan yaratılışı söz konusudur. Efsanelerin farklılıklar gösterdiğini söylemiştim, işte bu efsanenin devamında da yaratılan ilk insan Erlik'tir. Destan şöyle devam eder:

İnsanda toplanmıştı, her çeşitten yeterlik,
Bu ilk insanın ise, adı olmuştu Erlik.
İnsanı yaratan Tanrı, ortalardan kayboldu,
Erlik de yola çıktı, arayıp onu buldu.
Tanrının gönlü temiz, yücelerden yüceydi,
-Bir küçük kardeşim ol! Diye, Erlik'e dedi.
Erlik Tanrı Ülgen'in kardeşi olmuş idi,
Fakat nedense kalbi, hırs ile dolmuş idi.

Anlayacağınız üzere bu Altay destanında yaratılan ilk insan daha sonraları kötülük ve yer altı tanrısına dönüşen ve Ülgen'in kardeşi olduğuna inanılan Erlik'tir. Daha sonra birçok efsanede gördüğümüz üzere iyi tanrı kötü tabiatlı olan tanrıyı yer altına gönderir.

Efsanenin devamında Ülgen'in Erlik dışında başka insanlar yarattığı görülürken aynı zamanda yine Sümer'in kutsal 7 rakamı karşımıza çıkar:

Tanrı baktı ki. Erlik, pek bir işe yaramaz,
Erlik’in varlığıyle bu dünya da yaşamaz.
Yarattı Mandı-Şire, adlı bir kahramanı,
Dedi, Erlik yerine korusun bu insanı.
Mandı-Şire’den başka , kemikleri kamıştan,
Yedi kişi yarattı, etleri de topraktan,
Nefesiyle üfledi, tuttu kulaklarına,
Yedi insanın hemen, can geldi ruhlarına..

Başta da dediğim gibi Türkler çok farklı kültürel yapılara ve etkileşimde bulundukları kültür ve coğrafyalara sahip olduğundan efsaneleri de değişiklik gösterir. Örneğin kimine göre Erlik baştan beri varken kimine göre Ülgen'in yaratması ile meydana gelmiştir.

Yakutlarda ise insanın yaratılışı farklılık gösterir, efsane şöyledir:
Tanrı insan biçiminde 7 şekil yaratır, ve bunların hepsine can vererek 7 erkek yaratır. Akabinde 4 kadın yaratan tanrı bu kadınları 4 erkek ile evlendirir. Böyle olunca kadınsız kalan 3 erkek böyle iş mi olur diyerek gidip tanrıya şikayet ederler fakat tanrı onları dikkate almaz. Ne cevap verir ne de kadın.
Kadınsız kalan bu 3 erkek kadınların etrafında dolanmaya başlar ve insanoğlu vefasız olur. Sonunda nasıl olduğu bilinmez bu 3 erkek 3 kadın daha bulur, evlenir ve 3 oğulları olur. Tanrının eş verdiği çiftlerin de 4 kızı olur. Bunlar birbirleri ile evlendirilince bir kız açıkta kalır fakat erkeklerden biri onu karısının üstüne alır. Bu suretle çok kadınla evlenme adeti meydana gelir. Bu kalan kızı ben alayım diye uğraşırken erkekler de vefasız olurlar; ki efsaneye göre erkeklerin vefasızlığı da buradan gelir. [3]

Yakutlar ile Altayların yaratılış efsanesi arasındaki farklılıklar hem onların kültürel yapılarını hem de kutsiyet atfettikleri rakamları göz önüne serer; ki Yakutlara ait son efsanede 3 rakamı sıkça göze çarpmaktadır.

Bir başka yaratılış mitosunda yine Erlik'in başta beri var olduğu görülmektedir ve bu efsane dağ ve çıkıntıların nasıl meydana geldiğini ve yeraltı dünyasının oluşumunu anlatır.

Bu mitosa göre Ülgen dünyayı nasıl yaratacağını düşünürken suyun yüzündeki bir köpüğün içinde bir insanın yüzmekte olduğunu görür, bu insan Erlik'tir. Erlik Ülgen'e kızmayacağı taktirde ona suyun altından toprak bulabileceğini söyleyip suyun dibine dalar ve orada bulduğu bir dağdan bir parça toprak koparıp ağzına alıp su yüzüne geri çıkar. Ağzındaki toprağı Ülgen'in avucuna tükürünce Ülgen tıpkı Ak Ana'nın ona söylediği gibi "ettim pyuttı" diyince sonsuz suyun ortasında bir kara parçası oluşur. Ülgen Erlik'e tekrar çamur getirmesini söyleyince Erlik su altına dalar fakat artık kendine ait bir dünya kurmak istemektedir; bu yüzden çamurun bir kısmını verse de kalanını ağzında saklar. Ülgen tekrar yaratma işine girişip "ettim pyuttı" diyince toprak büyümeye başlar fakat Erlik'in ağzında sakladığı toprak da büyümektedir. Erlik boğulmamak için ağzında sakladığı toprağı yere tükürünce normalde bir tepsi gibi dümdüz olan kara yani dünya yüzeyi engebeli bir hal alır, dere ve tepeler bu şekilde oluşur.

Hem düz olan dünyanın bozulmasına hem de Erlik'in ağzında toprak saklamasına öfkelenen Ülgen hiddetlenerek Erlik'i azarlamakta, Erlik ise henüz orada yeni bitmiş bir ağaca yaslanır vaziyette dinlemektedir. Erlik neden böyle yaptığını açıkladığında onu azarlamakta olan Ülgen bir karara varır ve Erlik'e yeryüzünü yasaklar. Bunun üzerine Erlik "o halde bana bu ağacın yetişebileceği büyüklükte bir yer ver" der ve Ülgen bunu reddeder.
Fakat Ülgen merhametli bir tanrıdır ve Erlik'in ağlamalarına, sızlanmalarına dayanamayarak ona "tamam, bu yeri götürebilirsin ama onunla ne yapacaksın" diye sorar; ki Erlik Ülgen'in onay verdiğini
duyar duymaz yer altına girerek ortadan kaybolur.

Daha sonra bir kırlangıç ağzındaki çimlerle Ülgen'in yanına gelerek bunları yere atar ve böylece çimler yaratılır. Sonrasında ormanları yaratan Ülgen bu eyleminden de sonra insanları yaratır.

Bir çok Türk toplumu Ülgen'in insanı yaratmadan çok daha önce hizmetçiler yarattığına inanmaktadır ki bunu da sonraki onlarca Türk mitosu makalesinden birinde ele alacağım.

YUNAN VE TÜRK MİTOLOJİSİ

Yazan: Anu
mitoloji, yunan mitolojisi, Türk mitolojisi, Yunan ve Türk mitolojisi, Eski Türk tanrıları, Yunan tanrılarının özellikleri, Yima, Tura'nın torunları, Türklerin babası, A, Mitolojide ejderha,
Mitoloji; Bir efsaneye, derin bir sembolik anlamı olan geleneğe veya efsanelere dayanan bir öyküdür.
Bir efsane, gerçek bir olayı kaydetmekten ziyade, onu anlatan ve duyanlara "doğruyu taşır".
Bazı efsaneler gerçek olayların birer delili olabilse de, sembolik bir anlama dönüşerek zaman veya mekanda kaymışlardı.
Mitler genellikle evrensel ve yerel başlangıçları açıklamak ve doğaüstü varlıkları içermek için kullanılır. Bu hikâyelerin anlamının, geliştirdikleri kültüre olan büyük gücü, bazen binlerce yıl boyunca yaşadıkları sürece hayatta kalmaları için önemli bir nedendir.
Kahramanlar Tanrılar, doğal fenomeni açıklamak için yaratıldı (örneğin, eski Yunanlılar, gök gürültüsü gerçekleştiğinde Zeus'un şimşek veya yıldırım fırlattığına inanıyordu). Yunan mitolojisine inanan insanlar ayinleri yerine getirmişlerdi (örneğin, insanlar Poseidon'a bir tür hediye ya da adak bırakacakları zaman denizdeki yolculuklarının güvenli geçeceğine inanırlardı).

YUNAN MİTOLOJİSİ

Yunan Mitolojisi Aile Ağacı: Cronus, Rhea, Hades, Poseidon, Zeus, Hera, Demeter, Hestia, Dionysos, Apollo, Hephaestus, Hermes, Ares, Artemis, Athena.

Yunan mitolojisine göre, zamanımızdan çok önce, tanrılar dünyaya hükmettiler. On iki Olimposlu vardı ... ve sonra Hades vardı. Bu tanrılar ve tanrıçalar fanilerin hayatlarının çeşitli yönlerini izlediler ve kontrol ettiler. Ölümsüzlerdi ve her birinin kendi uzmanlık alanları vardı. Mitler tanrısallığı odağa getirir ve insan varoluşunun doğasına değinir. Yunan mitolojisi, antik Yunanlıların inançlarını ve ayin gözlemlerini kapsamaktadır. Esas olarak mitler olarak adlandırılanlar, çeşitli tanrılar, olaylar ve doğa hakkında çeşitli öykü ve efsanelerden oluşan bir vücuttan oluşur. Yunan halkının dünyayı açıklama girişimi Yunan tanrıları ve tanrıçalarını yarattı. Yunan mitolojisinin önemi iki yönlüdür. Günümüz eğlencesinin ve eski bir kültürün keşfinin bir aracı olarak hareket eder, ancak uzak geçmişte Yunan aristokrasisine meşruiyet ve otorite sağlamıştır.
Antik Yunan çok tanrılı inanç sistemi, tanrılar ve tanrıçaların pasif insan tezahürleri üzerinde daha çok yoğunlaşmıştı. Yer kürenin üç farklı alanı olan dünya, deniz ve gökyüzüne dağıtılmış 12 ana tanrı vardı. Aralarında kadın tanrıçalar da olduğundan, Yunanistan'daki kadınlar diğer medeniyetlere göre daha fazla ayine sahipti. Büyük Üç, Yunan Mitolojisinde ölümsüz dünyada Üç Kardeşleri veya ana güç sahiplerini tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Büyük Üç, Cronus ve Rhea oğulları olan Zeus, Poseidon ve Hades'dir.
  1. Zeus: Tanrıların kralı ve gökyüzünün efendisi.
  2. Poseidon: Deniz tanrısı ve atların yaratıcısı.
  3. Hades: Yeraltı dünyasının ve yeraltında bulunan zenginliklerin tanrısıdır.


TÜRK MİTOLOJİSİ

"Anadolu mitolojisi" farklı kültür ve tarihlerden zengin bir karışımdır. Tarih öncesi ve tarihi çağlarda Anadolu'da her zaman birçok medeniyet var olmuştur.

Göçler, savaşlar ve ticari işlemlerle Anadolu, diğer medeniyetlerden etkilenmiş ve etkilemiştir. 12 büyük tanrının çoğu Anadolu kökenlidir. Zeus, mitolojinin en tanınmış tanrılarındandır.

Bir inanışa göre Türk halkı, dünya'yı yok eden bir felaketten tek kurtulan Yima'nın torunu olan "Tura" nın torunlarıdır. Sembollerden olan Kurt onuru sembolize eder ve aynı zamanda çoğu Türk halkının babası olarak kabul edilir. Asena (Ashina Tuwu), Göktürkler'in ilk Hanı olan Bumen'in kurt annesidir. At, Türk mitolojisinin de ana figürlerinden biridir. Atları basit nakil olarak gören Avrupalıların aksine, Türkler atı insanın bir uzantısı olarak görürler.

Koç (erkek koyun), zenginlik ve zarafetin bir simgesidir. Müslüman bayram Eid ul-Adha döneminde koç, Müslüman olan Türkler arasında Tanrı'ya kurban edilen canlılar arasında çok popülerdi (eski bir pagan geleneği olan İslam'ın etkileri).

Bir Yılan ya da Kertenkele olarak da ifade edilen Ejderha ise gücün simgesidir. Özellikle dağlık Orta Asya'da, ejderhaların hala Tien-Shang ve Altay dağlarında yaşadığına inanılmaktadır. Ejderhaların kendilerine de Tanrı olarak tapınmalarına rağmen ejderhalar antik Türk geleneğinde Tengri'yi (Tanrı) sembolize ederler.
Ülgen bir av tanrısıdır. O, Türklerin tanrı ve tanrıçalarının babasıdır. Karahan, Ülgen'in babasıdır. Uzaktaki yerlere gitmesine yardım etmek için siyah beyaz kanatlı bir ata biner. Umay Ana, çocukların ve hayvanların tanrıçasıdır. Altın kanatları vardır ve siyah bir ata binmektedir. Kızagan, Ülgen'in oğludur. O savaş tanrısıdır ve kan almaya adeta bayılır! Mergen ise Ülgen'in oğludur ve kardeşi Kızagan'ın aksine şiddetli bir tanrı değildir.

UMAY ANA

Umay ana, mitoloji, Türk mitolojisi, Türk mitolojisinde koruyucu kadın, Lohusaların koruyucusu, Yakut Türkleri, Umay Ayısıt, Umay, BK, Tonyukuk yazıtı, Umay ana inanışları, Türk mitolojisinde tanrıça
Olağanüstü bir varlık, tanrıça, ruh, koruyucu, iye… Umay

Umay, kadim Türklerin millî ilâheleri, çocukların ve hayvan yavrularının koruyucusudur.

“(Buralara kadar) gelenler “(geliş) zor(du)” dediler, (ama pek de zorluk) hissetmediler. Galiba, Tanrı Umay, Kutsal Yer ve Su (ruhları bize) yardımcı oluverdiler. Niye kaçıyoruz?”

Tonyukuk yazıtının 38. satırında kazınmış olan bu bilgiler, Umay’ın varlığının en erken nerelere kadar götürülebileceğinin cevabını da bizlere sunmaktadır.

Çocukların ve yeni doğum yapmış kadınların koruyucusu olan Umay, doğum sırasında, doğumdan sonra ve koruyuculuğunu üstlendiği çocuğu ergenlik çağına ulaşıncaya kadar koruyan doğaüstü bir varlık, belki bir Tanrıça belki de yaratılış mitlerinde adı geçen Ak Ene… Ancak şu da bilinmelidir ki Umay, yalnızca insanların değil bütün canlıların yavrularını korumakla da yükümlüdür.

Çocukların ve lohusaların koruyucu iyesi olarak nitelendirdiğimiz Umay, bazı inanışlarda sadece nefes alan çocukların koruyucusu değil var olması istenen çocukları ailesine bahşeden, bir can bağışlayabilen olağanüstü güçtür. Bunun bir örneğini Yakut Türklerinin çocuk istemeye dair gerçekleştirdiği ritüellerde görebiliriz:

Yakut Türkleri Umay’ı Ayısıt diye çağırır. Çocuğu olmayan bir Yakut kadını, çocuğu olması için Ak Şaman’a başvurur. Tanrılara sunulan her istek ve her dua Ak Şamanlar aracılığıyla gerçekleştirilir. Ak Şaman da Ayısıt Hatun’a dua eder ve kimsenin binemeyeceği bir kurbanı ıduk olarak bağışlar. 

İlk derlemeci olarak bilinen Kaşgarlı Mahmud’un meşhur eseri Dîvânu Lugâti’t-Türk’ünde de Umay’a tapıldığı vakit erkek çocuğu olmayanların erkek çocuklarının olacağı yazmaktadır. Aynı zamanda Umay için bir de kadın doğurduktan sonra karnından çıkan ve hokkaya benzeyen, karında iken çocuğun yoldaşı oluğu söylenen şey, açıklaması da yer almaktadır. Görünen o ki doğumdan sonra çıkan sonda (plasenta)da Umay’ı bulabilmek mümkündür.  Bazı yörelerimizdeki inanışlarda bebeğin eşi yani sonu kimsenin ayağının basamayacağı ıssız ancak temiz yerlere gömülmek zorundadır. İşte buralarda inanılarak gerçekleştirilen bu uygulamalar Umay iyesinin kutsal kabul edilmiş olan varlığının devam etmesine ve ona duyulan saygının değişiklik göstermeden yaşadığına işarettir.


Az ya da çok herkesin karşılaştığı bir hikâye mevcuttur: Anne karnındaki bir bebeğin doğum zamanına kadar yanında bir melek vardır. Bebek o meleğe beni şimdi sen koruyorsun ama dünyaya gittikten sonra beni kim koruyacak diye sorar. Bunun üzerine de koruyucu melek bebeğe, adı Anne olan bir melek seni ölene dek koruyacak cevabını verir. Belki de anlatılan bu hikâyelerdeki bebeğe yoldaş olan varlık Umay’dı, Umay Ana’ydı ve halk farkında olmadan Umay’ı yaşatmaya devam ediyordu.

Yörelerden inanışlarla devam edelim.

Yeni doğum yapmış bir kadının bebeğinin sonunun (eşinin) üzerine kısır bir kadın sıcakken oturtulursa kısır kadının bebeği olacağına inanılmaktadır. Burada döl verme yeteneği olanların gücünü bu sonla birlikte kısır olana geçirme vardır. Yani, kısır kadın döl geçirme yeteneği olan sonun üzerine oturduğunda yeni doğum yapan kadının bu özelliğinin ona geçeceğine inanılır. Bu yüzden kadınlar sıcakken bu sonun üzerine oturtulur.  Daha önce sonda olduğuna inanılan Umay tanrıçasının gücü burada kısır kadına bir bebek vermektedir.

Kadim Türklerden beri süregelen Umay Ana’ya dair inanışlar ve uygulamalar oldukça çoktur. Bu uygulamaları merak edenler varsa Halk İnanışları ve Folklor başlıklı çalışmalar, Mitoloji kitaplarının Umay kısımlarında verilen değerli bilgiler merakları gidermeye yetecektir.

Koruyucu ruh, iye, olağanüstü varlık ve yeri geldiğinde de bir tanrıça olarak kabul edilmiş olan Umay Ana’nın fonksiyonu zamanla değişmiş ve o artık çocukları korkutmak için Umacı olarak adlandırılan olumsuz bir varlığa, Albastı gibi kötü bir ruha ya da Fatma Ana’nın eline dönüştürülmüştür. Kadim Türk devirlerinde Umay Ana’nın varlığı ve olağanüstü fonksiyonu belirginken çocuklara zarar veren, onların ölümüne sebep olan olumsuz, kötü ruhların varlığı da mevcuttu. Somutlaştırmak ve olumsuz bir varlığı oluşturmak için kötü ruhların değiştirilerek Albastıya dönüştürülmüş olması varken kutsal bir varlık olan Umay’ın dönüştürülmesini anlamak şu an için olanaksız gibi görünüyor. Bu olanaksızlığı kaldırmak ve düşüncemizi ortaya atmak için çalışmalara devam ediyoruz, çalışmaya ve bol okumaya devam...

Yazan: Büşra K.

TÜRKLERİN NOEL BABASI "AYAZ ATA"

Ayaz Ata, mitoloji, Türk mitolojisi, Ayaz Han, Ayas Han, Noel baba, Türklerin Noel babası, Türk kış Tanrısı, Ak Ayas, Ayoz Bobo, Türklerde kışı getiren Tanrı, Türklerde yılbaşı kutlaması, A,
Ayaz Ata, özellikle Kazak ve Kırgız Türklerinin soğuk Tanrısıdır ve Türk, Altay ve Orta Asya mitolojisinde, İslamiyet öncesi Türk toplumlarında ve geleneklerini koruyan günümüz Öz Türk toplumlarında önemli bir karakterdir. Ayas(z) Han olarak da bilinen bu karakter Santa'nın (Noel baba) Türk versiyonudur.

"Ak Ayas" olarak da bilinen bu karakter inanışa göre ay ışığından yaratılmıştır ve soğuk havaya neden olmaktadır. Ayoz Bobo, Ayaz Ota, Ayas Han gibi isimlerle de bilinen bu karakter, göğün altı deliği olan Ülker yıldız kümesindeki 6 yıldızın deliğinden soğuk hava üfleyerek kışı getirir. Yılbaşına yakın geçen bu dönemde, yakıcı soğuk olan ayazlar meydana çıkmışken, ay da gökyüzünde göründüğü için eski Türklerce Ayas Han'ı Ay Tanrısı'nın gönderdiğine inanılırdı.

Ayaz Ata isimli bu mitolojik karakter, kimi Türk toplumlarında bir Tanrıdan ziyade Noel baba gibi insani bir figürdür. Örneğin Kazaklardaki hali ile Ayaz Ata, soğukta ortaya çıkıp kimsesiz ve açlara yardım eden bir varlıktır.

Etimolojik ve kültürel yönleri ile Ayaz Ata karakterinin gerçekten var olmuş olabileceğine kesin gözüyle bakan birçok insan vardır, bazılarına göre bu karakter bir Hristiyan azizidir (Özellikle Hristiyanlığın erken yayıldığı Türk toplumlarında bu görüş bulunmaktadır).

Ay kökünden türeyen Ayaz Ata isminde soğuk ve ay ışığı anlamı vardır. Mehtap (ay ışığı) anlamına da gelen Ayas aynı zamanda kara kış anlamına da gelmektedir.

TÜRKLERDE ÇAM SÜSLEME VE YILBAŞI KUTLAMASI "NARDUGAN"

Yazan: A.Kara
Türklerde yılbaşı kutlaması, Türklerde çam süsleme, Nardugan, Müslüman yılbaşı kutlar mı?, Eski Türkler'de yeni yıl kutlamaları, Çam ağacı süslemek, Noel, mitoloji, sümer mitolojisi, A, Nardoqan,

NARDOĞAN BAYRAMI VE AĞAÇ SÜSLEME GELENEĞİ

Tüm dünyada 25 Aralıkta Noel adı altında İsa'nın kutsal sayılan doğuşu kutlanır, buna "Milat Yortusu" da derler. Zamanla Hristiyanlığa ait olan Noel, 20.yy itibari ile Hristiyanlığa özel olmaktan çıkıp dini içeriğinden arınarak tüm dünyada, Hristiyan olmayan kişilerce bile kutlanmaya başlanmıştır. Fakat Noel kutlamalarının temeli paganizm olduğundan (paganlarda kış festivalleri ve Yule kutlanırdı) bidat olarak görülür. Ne var ki pagan uygulamaları gerçekten de Noel'in temelini oluşturmaktadır.

Hristiyanlık öncesi dönemde putperestlik inancında olan eski Roma'da 25 Aralık tarihi güneş tanrısının doğum günüydü. Büyük Konstantin'in toplumsal barış ve refahı korumak adına Roma'nın yeni geçtiği Hristiyanlık dinine pagan geleneği olan Güneş Gününü'de eklediği ve bunu İsa'nın doğum günü olarak kabul ettirdiği iddia edilir. Zaten dönemin birçok Hristiyan'ı tarafından İsa evrenin nuru, güneşi olarak algılanıyordu. 

Bilindiği üzere Noel kutlamaları öncesi hazırlık yapılır, süsleme, hediye derken, renkli geçen bir etkinliğe dönüşür, hatta bu etkinliğe asıl renk getiren ve bir sembole dönüşen şey Noel ağacıdır.

Yıllardır yapılan araştırmalar Noel ağacının paganlardan gelen bir uygulama/ritüel olduğunu gösteriyor. Ayrıca yine bu araştırmalar göstermektedir ki, Hristiyan toplumlarca İsa'nın doğuşu olarak kutlanan Noel, eski Türklerin bayramı olan Nardoğan'a başta biçimsel özellikleri ile oldukça benzerlik gösterse de ikisi kesinlikle aynı şey değildir.

Kış eski dönem halkları için en ağır dönemlerdendir. Çünkü sert soğuk ve rüzgarlar sürüleri beslemenizi zorlaştırır, meraları kurutur, sık yağan kar ve ciddi soğuklar hayvanların ölmesine neden olur. Diğer yandan halk mecburen sakladığı erzakları yemek zorundaydı ama bunları uzun süre yettirmek zor olduğundan çok az yiyerek yaşamak gerekiyordu. Yani dönem insanları için kış, kıtlık, kaos, kötü güçlerin canlanması yani yılın ölümüdür. Hatta çadırlarda yaşadığınızı düşünürseniz, sert kış şartlarında çadırdan dışarı adım bile atamazsınız, her tarafınız kar ile kaplı olur, kimse çadırından dışarı çıkamaz. İşte bu yüzden Türk ve Moğolların kış için "Ölüm Mevsimi" dediği görülmektedir.
Tüm bu zorluklar sonrası gelen baharın kutlanması, ona dair türlü mitoslar üretilmesi tabi ki kaçınılmaz olacaktır.

Nardoğan veya Nardugan'ın (Azeri Türkçesi: Narduqan) Sümer geleneğinden gelen bir Türk tatil kavramı olduğu düşünülür. Bu kelime günümüzde çoğu Orta Asya dilinde kış gün dönümü için kullanılmaktadır. Aynı zamanda bazı Türk toplumlarında Noel bayramı için eşdeğer bir isim olarak da kullanılır.

"Nar" Güneş demektir. Nardogan'da "Doğan Güneş" anlamına gelir. 

Muazzez İlmiye gibi bazı araştırmacılara göre Nardugan'ın kökeni Sümerlerdir ve Türklerdeki temeli budur. Fakat böyle olmayıp, bu benzerlikler doğa ile iç içe yaşayan farklı toplumlarda da görüldüğü üzere benzer şartlarda yaşayan insanların bilincinin ortak evriminin bir sonucu da olabilir. (İskandinav ve Türklerin ağaç, Kızılderililer ile Türklerin doğaya, elementlere dair birçok inanışının benzer olması gibi)

İslamiyet öncesi Türklerde ve hala bazı günümüz Öz Türklerinde yeni yıl bayramı olan Nardoğan kutlanmaktaydı ve kutlanmaktadır. Bu yeniden doğuş kutlamasının sebebi Türklerin eski inancındaki gece ile gündüzün savaşmasıdır. Ay yılı esasına dayalı takvim kullanan Türkler için en uzun gece olan 21 Aralık çok önemliydi, bu günü takiben ilk dolunayın çıktığı gün (22 Aralık) yeni yılın ilk günü sayılırdı (ay yılı takviminden dolayı).

Çin'in Song hanedanlığından Wang Yen-te seyahatnamesinde Uygur Türklerinin yaz ve kış dönenceleri için festivaller düzenlediğini belirtir.

Kutlamaları şu sözlerle anlatır:
"Onların (Uygur Türklerinin) adetlerine [göre] büyük bir kısmı ata binerler ve ok atarlar. Kadınlar başlarına Yu-mao giyerler. Su-mu-ehe diye de bilinir. K'ai-yüan [devrinin] yedinci senesine (719) ait takvim kullanırlar ve üçüncü ayın dokuzuncu günü Han-shıh festivalini kutlarlar. Diğer iki She ve Tung-chıh* için aynı şeyi yaparlar." [2] Buradaki Tung-chıh, kış dönencesi olan 21 Aralıkta yapılan kutlamadır.

Eski Türk inanışında, birçok antik medeniyettekine benzer şekilde gece ile gündüzün sürekli savaş halinde olduğuna inanılırdı. 21 Aralık son uzun gece olduğundan gündüzün artık geceyi yendiği düşünülürdü çünkü gündüzler uzamaya başlayacak yani güneş galip gelecekti. İşte bu yüzden kutlamanın adı "Doğan Güneş". 21 Aralık gecesi bu yüzden insanlar tanrı Ülgen'e şükranlarını sunardı.

Gece ile gündüzün savaşı sonrası Ülgen gece ile gündüzü yeniden tanzim edip gündüzler uzamaya başlayınca halk Akçam ağaçları süslenerek Yeniden Doğuş bayramı kutlanır, ağaç etrafında geleneksel oyunlar oynanır, kopuz eşliğinde şarkı söylenir, ateş yakılır ve güneşi temsil etmesi adına daireler çizilerek güneşi çağırırlardı.

Türk şaman inancında ağacın önemi büyük. Farklı Türk topluluklarının yaşadığı farklı bölgelerden dolayı değişik ağaç türleri ön plana çıkabiliyor. Örneğin kimisinde kayın ağacı, akçam kimisinde selvi.

Ağaçlar Türk Şamanizm'inde hem alt dünya ile üst dünyayı, hem de tanrı ile insanları birbirine bağlayan nesneler olarak görülmüştür. İnsanların ağaç etrafında toplanıp coşkularını, isteklerini dillendirme nedeni de bu inanıştır.

Kayın ağacının tanrı Ülgen ve tanrıça Umay ile gökten indiğine inanılırdı. Şamanlara göre ağaçlar aynı zamanda gökyüzüne, yani tanrılara ulaşmak için birer araçtı. Bu yüzden Yakut şamanlarında her şamanın bir ağacı olur, ölen şamanın ağacı kesilirdi.

Uzun yaşayan, büyük ebatlı ağaçlar Türklerce kutsal görülmüştür. Bu yüzden çam ağaçları, akçam ağacı da İslamiyet öncesi eski Türkler için her zaman mukaddes bir ağaç sayılmıştır. Eski Türk toplumlarına, örneğin Altay Tatarlarına göre yeryüzünün tam ortasında, göğe kadar yükselen bir akçam ağacı bulunuyordu ve bu ağacın tepesinde Gök Tanrısı Ülgen oturuyordu.

Türkler buna "hayat ağacı" diyor, bu ağacın motiflerini halı, kilim gibi materyallere işleyerek yansıtıyorlardı.

Bu kutsiyet inancından dolayı Türkler kutsal bildikleri çam ağaçlarını evlerine alıp onun şerefine bayramlar düzenliyorlardı.

Akçamı evine getiren Türkler, Tanrıya seslerini duyurabilmek için ağaç dallarına kurdeleler bağlayıp onu süsler, dileklerini yazıp dallarına asar, altına hediyeler bırakırdı.

Özel bir gün olduğundan günümüz bayramları gibi, bu bayramda da insanlar özel kıyafetler giyip bayram temizliği yapar, aileler bir araya gelip yemek ve şeker yerdi.

İnanıyorlardı ki Ülgen için yapılan bunca eğlence, süslemeler ve sunulan hediyeler hiçbir zaman boşa gitmez. Ülgen tüm bunları kabul edip güneşin gökyüzünde daha uzun süre kalmasını ve gecelerin kısalmasını sağlayacaktır.

Akçam ağacı sadece Orta Asya'da yetiştiği için Filistinlilerin bu ağacı bilmediği, eğer bu ağaçtan haberdar olsalardı muhtemelen onların da bu uygulamalardan etkileneceği söylenir. Yani belki de şuan işin aslını bilmeden yılbaşı kutlamalarına karşı çıkan birçok Müslüman aynı kutlamaları yapıyor, güneşi selamlıyor olacaktı. Yani bu uygulamayı Hristiyanlardan almış değiliz. Onlar bunu tanıştıkları İskandinavlardan almışlardır, bunda da en büyük etken Avrupa'ya gelen Hun'lardır. Çünkü böylece Cermenler göç edip dünya üzerindeki farklı yerlere dağılmaya, dolayısı ile bu geleneği de yaymaya başlar. Hristiyanlar İsa'nın doğuşunu kutluyor olabilir fakat Türklerce kutlanan doğum İsa'nın değil "Güneş"in yeniden doğuşudur.

KAYNAKLAR
[1] Uygarlığın Kökeni Sümerler - Muazzez İlmiye Çığ
[2] Çin Elçisi Wang Yen - Te'nin Uygur Seyahatnamesi /Prof. Dr. Özkan İzgi Türk Tarih Kurumu Basımevi-Ankara 1989

DİŞİ KURT ASENA

Türk mitolojisi, mitoloji, Asena, Kurt Asena, Kurdun büyüttüğü çocuk, Çocuktan hamile kalan kurt, Türk mitolojisinde kurt adamlar, Kurttan doğan çocuklar, Türk efsaneleri, Mavi yeleli kurt Asena,
Romalıların ve Remus'un Romalı efsanesini, Roma'yı kuran bir kurdun yetiştirdiği ikiz kardeşleri belki biliyorsunuzdur. İşte bizim de buna benzer bir efsanemiz var. Fakat unutulmamalıdır ki bu efsanenin birkaç farklı anlatımı var, şimdi bu 3 farklı efsaneyi (ki en farklısı 3 numaralı olanıdır) sizlerle paylaşmak istiyorum.

1) Kurt sayesinde yaratılanlar sadece Roma ve Roma'lılar değildi. Eskiden Türk ulusunun da bu şekilde doğduğuna inanılırdı. Efsaneye göre, bir çocuk haricinde tüm Türklerin öldürüldüğü devasa bir savaş vardı, sağ kalan bu tek çocuk bir bataklıkta güvenliği için saklanmıştı. Halkı öldüğünde, bu küçük çocuk kurt tarafından bulunana kadar yalnızdı. Bu kurt onu mağarasına kendi yavrularının yanına taşıdı. Mi budur ya, bu çocuk büyüdükten sonra o kurtla çocuk yapar ve sonuç olarak on oğlu olur. Oğullardan biri, Türkistan Türkleri arasında büyük bir lider olan ve kurt kafasını amblem olarak kullanan Asena'ydı.

2) Türk'ler Asena adında bir kurt tarafından kurtarıldığına inanıyordu. Yaratılış efsanesine göre, Orta Asya'da yaşayan bir kabile, düşman tarafından yenildi ve yalnızca 10 yaşında bir oğlanı sağ bıraktı. Onu öldürmediler, bir kuytuya atıp terk ettiler. Birdenbire, oğlanı etle besleyen ve onu yetiştiren bir dişi kurt ortaya çıktı. Daha sonra kurt genç çocuktan hamile kalmıştı. Düşman Kralının bunu duyması üzerine, askerleri çocuğu öldürmek için gönderirken, kurt dağın tepesinde bir mağaraya girdi ve yerel hanımlar tarafından bakıma muhtaç 10 oğlan doğurdu.  Bu çocuklardan hamile kalan kadınların çocuklarının bir kabile ismi vardı; "Asena". Bu efsanenin birçok versiyonu Ergenekon Mitinde ve Yaratılış Mitinde de anlatılmaktadır.

Türk mitolojisi, mitoloji, Asena, Kurt Asena, Kurdun büyüttüğü çocuk, Çocuktan hamile kalan kurt, Türk mitolojisinde kurt adamlar, Kurttan doğan çocuklar, Türk efsaneleri, Mavi yeleli kurt Asena,

3) Efsanenin diğer bir versiyonunda, bir Türk köyünün herkesi öldüren Çin askerleri tarafından saldırıya uğradığı belirtiliyor ancak ordunun komutanı bir bebek çocuğuna acıyor ve onu öldürmek yerine kollarını ve bacaklarını keserek geride bırakıyor (ne vicdanlı adammış demeden edemeyeceğim). Ordu ayrılmaya başlayınca komutan birden bire bebeği öldürmediğine pişman olur, onu öldürmek için geri döner. Fakat o zamana kadar bu küçük çocuk, mavi yelesi olan Asena adında bir kurt tarafından kurtarılır. Kurt oğlanı tedavi eder ve iyileştiğinde onunla birlikte olur. Bu birliktelik sonrası Göktürklerin Aşina klanının öncülerinden biri olan yarı insan, yarı kurt varlıklarından oluşan bir türü doğuruyorlar (kurt adamlar).

Yazan: Anu

TÜRK MİTOLOJİSİ

A, Türk mitolojisi, mitoloji, Erlik, Tengri, Kök Tengri, Türklerin eski inancı, Tek Tanrı, Tengriizm, Tengriist, Gök Tanrı, Türkler ve Gök Tanrı, Umay, Öd Tengri, Boz Tengri, Kayra, Ülgen, Erlik,
Türk mitolojisi Tengriist ve Şamanist inançların yanı sıra göçebe halk olmanın tüm kültürel ve sosyal konularını kucaklar. İslamiyete geçiş sonrası, özellikle Türk göçünden sonra bazı efsaneler İslami sembollerle süslenmiştir. Türk-Moğol mitolojisinde birçok ortak nokta vardır. Türk mitolojisi diğer yerel mitolojilerden etkilenmiştir. Örneğin, Tatar mitolojisinde Finnic ve Hint-Avrupa mitlerinin bir arada var olduğu görülmektedir. Tatar mitolojisinde konular şunlardır: Abada , Alara . Şüräle , Şekä , Pitsen , Tulpar ve Zilant. Budizm'in yanı sıra, Türk mitolojisi Maniheizm'den de etkilenmiştir.

Dunhuang'da bulunan 10. yüzyıl el yazması "Irk Bitig", Türk mitolojisi ve dini için en önemli kaynaklardan biridir. Bu kitap, Eski Türk alfabesinde Orhun yazıtları gibi yazılmıştır.

TÜRK MİTOLOJİSİNDE TANRILAR

Tengri

Kök Tengri, ilk Türk halkının dininde ilkel Tanrıların ilkidir. Türkler göç etmeye ve Orta Asya'yı terk etmeye başladıktan sonra, Yüce ya da Yaratıcı Tengri olarak biliniyordu ve tek Tanrılı bir inanıştı. Tengrizm zamanla, putperest / politeist kökenlerinden değiştirildi. Orjinallerinden kalan 2 Tanrısı ile değiştikten sonraki inanış daha çok Zerdüştlük'e benziyordu. İyi tanrı ve Uçmag'ı (cennet veya vallhalla gibi bir yer) temsil eden Tengriydi, Erlik ise kötü Tanrıydı ve cehennem inanışındaki yerini almıştı. Tengri ve Gökyüzü kelimeleri eş anlamlıydı. Tengri'nin nasıl göründüğü bilinmiyordu. Bütün insanların kaderini yönetir ve özgürce davranırdı. Fakat ödül ve cezalarında adil olduğuna inanılırdı. İnsanın refahı iradesine bağlıydı. Tengri ibadeti, ilk olarak 8. yüzyılın başlarındaki Eski Türk Orhun yazıtlarında onaylanmıştır.

Diğer Tanrılar
  • Umay (kökü esasen 'plasenta, doğum' anlamına geliyordu) (Parvati'yi temsil eden Hinduizm'deki Uma - Lord Shiv'in eşi) doğurganlık ve bekaret Tanrıçasıdır. Umay, çeşitli dünya dinlerinde bulunan yeryüzü Tanrıçalarını andırır ve Tengri'nin kızıdır.
  • Öd Tengri tam bilinmese de zamanın Tanrısıdır. Orhun taşlarında "Öd Tengri zamanın hükümdarı" ve Kök Tengri'nin oğlu olduğu için tanınmamıştır.
  • Boz Tengri Öd Tengri gibi, pek fazla bilinmiyor. Bozkırların Tanrısı olarak görülen ve Kök Tengri'nin oğludur.
  • Kayra, Tanrının Ruhudur. İlk gökyüzü Tanrısı, en yüksek gökyüzünün, üst hava, mekan, atmosfer, ışık ve yaşamın Tanrısı, aynı zamanda Kök Tengri'nin oğludur.
  • Ülgen Kayra'nın oğludur ve Umay iyiliğin Tanrısıdır. Aruğ (Arı), Türk ve Altay mitolojisinde "iyi ruhlar" anlamına gelir. Bu ruhlar Ülgen'in emri altında yeryüzünde iyi şeyler yapıyorlardı.
  • Erlik, ölüm Tanrısı ve yeraltı dünyasıdır.
Yazan: Anu