HABERLER
Dini Haber

RAMAYANA DESTANI'NA KISA BİR BAKIŞ

Hazırlayan: A.Kara

ESKİ HİNDİSTAN'IN BÜYÜK DESTANI "RAMAYANA"YA KISA BİR BAKIŞ

Ramayana, dünya çapında milyonlarca Hindu için yaşamın ayrılmaz bir parçasıdır. Eski Hindistan'da Sanskritçe yazılmış en popüler iki destandan biridir. Diğeri Mahabharata'dır. Bilge Valmiki'ye atfedilen bu destan aynı zamanda Adikavya olarak da anılır ve ilk şiir anlamına gelir (Aadi = ilk, Kavya = şiir).

Mahabharata ile birlikte Ramayana'nın Hindu Itihasa'sını yani Hinduların tarihini oluşturduğu kabul edilir. Itihasa türünün iki farklı özelliği vardır: Birincisi, yazarın olaylara ilk elden tanık olması gerektiğidir. İkincisi ise öğretilerin tüm nesiller ve dönemlere ulaşıp geçerliliğini koruyabilmesi için öykülerle örülmüş olmasıdır. Valmiki'nin, yaşamı boyunca Ramayana olaylarının bir kısmına tanık olduğuna inanılır.

Ramayana, gizemli masallar ve eski geleneklerin hikayeleri, fantastik kahramanlar, efsanevi yaratıklar, büyük savaşlar dışında ahlak, etik hakkında da dersler veren, ideal yaşam tarzını işaret eden bir destandır.

24.000 şloka yani beyitte Vişnu'nun 7. enkarnasyonu olarak kutlanan Prens Rama'nın efsanevi hayatı anlatılır. Rama'nın etrafında dönen çeşitli olaylar ile ahlak, etik, politika ve felsefe üzerine dersler verilmeye çalışılır. Hindulara göre Ramayana'nın sayısız yönü vardır. Cesur, cesareti görür, feminist eşitlik dersleri alır ve dindar kişi teselliyi Rama-Sita'nın Tanrı benzeri kişiliklerinde bulur. Yani dersler her okuyucuya göre değişebilir, özeldir.

Orijinal Ramayana'nın, Rama'nın yaşamının çeşitli aşamalarını anlatan 6 Kanda'ya (kitap) sahip olduğu söylenirken, 7. Kanda'nın daha sonra yapılan bir ekleme olduğu kabul edilir.

Bilge Narada, Ramayana'nın başlatıcısı olarak kabul edilir. İlk kitap Çocukluk Kitabı anlamına gelen Bala Kanda'dır. Her şey Valmiki'nin destanı bestelemek için ilahi rehberlik aldığı Bilge Narada ile Valmiki arasındaki sohbetle başlar. Bu kitap Rama ve kardeşlerinin Kosala Krallığı'ndan büyük Kral Dasharatha ve üç kraliçesi Kaushalya, Sumitra ve Kaikeyi'nin doğumlarını, eğitimlerini, Rama ve küçük kardeşi Lakşmana'nın bilgelerin ateş kurbanlarını korumak için Bilge Vişvamitra (Vishwamitra) ile birlikte ormana doğru uzanan yolculuklarını detaylandırır.

Bu yolculuk kardeşleri eğiten ve silah sanatı, felsefe, kültür ve yaşamla ilgili önemli efsaneler hakkında bilgiler veren Bilge Vişvamitra'nın etrafında döner. Kitap, Rama’nın Videha Krallığı prensesi Sita ile evlenmesiyle sonuçlanır.

İkinci kitap, kişinin sözlerini onurlandırmanın önemine odaklanan Ayodhya Kanda'dır (Ayodhya'nın kitabı). Kral Dasharatha, Rama'yı gerçek varisi olarak seçer ve krallık taç giyme törenine hazırlanır. Ancak üvey annesi, kocasının ona sunduğu iki lütfu uygular ve bu olay Ramayana'da büyük bir dönüm noktasının başlangıcı olur. Rama 14 yıl boyunca ormana sürülür ve babasının şerefini korumak uğruna hiçbir itiraz olmaksızın sürgünü kabul eder. Sita ve Lakşmana da ona eşlik etmek için krallıktan ayrılır.

Üçüncü kitap "Ormanın Kitabı" anlamına gelen Aranya Kanda'dır. Sürgünden sonra bu üçlü kilometrelerce giderek koyu ormana yolculuk eder ve çok sayıda aydınlanmış, ruhsal olarak gelişmiş bilge ve keşiş ile tanışır. On üç yıllık sürgün neredeyse barışçıl bir şekilde geçer. Ancak daha sonra çok önemli olaylar meydana gelir. Güçlü iblis Kral Ravana'nın kız kardeşi ormanda dolaşırken Rama'yı hayal eder, arzular. Bu önemli bir olaydır çünkü nihayetinde Sita'nın Ravana tarafından kaçırılmasına yol açan bir dizi olayı harekete geçirir. Daha sonra Rama ile Lakşmana'nın Sita'yı bulma arayışı başlar.

Dördüncü kitap Kişkindha Kanda'dır (Vanara Krallığının Kitabı). Rama, Sita'yı bulma arayışında kendisine yardımcı olacak bir ittifak oluşturmak için Vanara ordusu ile stratejik birliktelik yapar. Sanskritçe "Vanara" sözcüğü iki kelimeden oluşur: Vana (orman), Nara (adam). Yani ormandan gelen adam. Yıllar geçtikçe Vanara terimi maymunlar anlamına gelince Vanara popüler edebiyatta ve sanatta bu şekilde tasvir edilir.

Ancak maymunlar için Sanskritçe kelime "Kapi" dir ve "Vanara" kelimesi maymun olarak yorumlanmış olsa da aslında ormanda yaşayan bir adamı temsil ediyor gibi görünmektedir. Vanara şefi ve komutanı olan Hanuman ve Angada'nın liderliğindeki Vanaralar, akbaba Kral Sampati'den Sita'nın nerede olduğunu öğrenirler.

Beşinci kitap "Güzellik Kitabı" anlamına gelen Sundara Kanda'dır. Güney Okyanusu'nu geçip Lanka'ya ulaşmak için zıplayabilen tek kişi olan Hanuman'ın maceralarını detaylandırır. Bu kitap, Ramayana'da kahramanın Rama değil, ilahi Vanara şefi Hanuman olduğu tek kitaptır. Devasa engellerin ve testlerin üstesinden gelen Hanuman sonunda Sita'nın yerini bulur.

Ayrıca Hanuman elçinin öldürülmesini emrederek ağır bir suç işleyen Kral Ravana ile yüz yüze gelir, yanmakta olan tüm Lanka'yı aydınlatır ve Kişkindha'ya olanları anlattığında tüm krallık bu alçakça hareketin bedelini ödemek zorunda kalır.

Altıncı kitap "Savaşın Kitabı" anlamındaki Yuddha Kanda'dır. Rama ve Ravana arasındaki savaşı ayrıntılarıyla anlatan Kandaların en büyüğü olarak kabul edilir. Rama Setu'nun yani Rameshwaram ve Lanka'yı birbirine bağlayan köprünün inşasını takiben Vanara ordusunun okyanusu geçişini anlatır. Büyük savaş, savaşın, silahların, trajedilerin, kayıpların ve neşe dolu anların görkemli açıklamalarıyla 13 gün boyunca devam eder. Sonunda Rama, iblis Kral Ravana'yı yener ve Sita ile yeniden bir araya gelir. Muzaffer Rama, Lakşmana ve Sita görkemli kutlamalarla karşılandıkları Ayodhya'ya geri döner.

Yedinci kitap, "Cevaplar Kitabı" yani Uttara Kanda'dır. Valmiki'nin Ramayana'sına sonradan eklenen bir kitap olarak kabul edilir ve Rama ile Sita'nın son yıllarını detaylandırır. Ortaya çıkan olaylar nedeniyle Sita ormandaki başka bir sürgüne katlanmak zorundadır ve sürgün sırasında, keşişin evinde, Bilge Valmiki'nin himayesinde yetiştirilen ikiz oğulları Lava ve Kuşa'yı (Kusha) doğurur.

Sita için sürgündeki başka bir dönemin zorluklarının ayrıntıları anlatılır. Rama büyük bir kurban düzenlerken iki genç savaşçıyla karşılaşır ve onları oğulları olarak kabul eder. Tanrıça Lakşmini'nin enkarnasyonu olarak kabul edilen Kraliçe Sita evine geri döner ve Kral Rama bedeninden vazgeçerek Jala Samadhi'yi almak için Sarayu nehrine iner. Yani su elementinin yardımıyla bedeninden ayrılır.
(Not: Samadhi, Budizm ve Hinduizm'de, zihinsel konsantrasyon anlamında kullanılan bir terimdir.)

Ramayana; orduları, mucizeleri, nimetleri ve lanetleri, azizleri ve bilgeleri, egzotik bitki örtüsünü, gerçek, ahlaki ikilem, ilişkiler, siyaset, etik, inanç, günah, tahammül hakkında iç içe geçmiş dersleri efsanevi karakterler aracılığı ile anlatır. Ruhsal yönden mesaj vermeye çalışırken aynı zamanda birkaç sosyal gerçeği de iletir.

Hindistan kültürel açıdan zengin ve çeşitli bir ülkedir. Gelişen kültür, gelenek ve toplulukların iç içe geçmesi nedeniyle şu anda 300'den fazla Ramayana varyantı vardır. Çünkü temalar o kadar geniş ki çeşitli bölgesel kültürler ve sanatsal ortamlarca da uyarlanmış ve yorumlanmıştır. Ramayana Hint eğitiminin ve festivallerinin merkezinde yer alır ve tüm Hintlileri bir araya getirdiği söylenebilecek destanlardandır çünkü milyonlarca kişinin hatırasında ve nostaljisinde yaşamaktadır.

Valmiki, Ramayana'nın ilk versiyonunu yazdı ancak Hindistan'ın güney bölgelerinde popüler olarak Kamba Ramayanam olarak anılan Ramavataram en popüler olanıdır. 12. yüzyılda Tamil şairi Kambar tarafından yazılmış bir Tamil destanıdır. Hindistan'ın kuzey bölgelerinde ise Ramcharitmanas milyonlarca Hindu'nun günlük yaşamının bir parçası olmuştur. 16. yüzyıl Hintli şair Goswami Tulsidas tarafından Avadi (Awadhi) dilinde yazılmış bir epik şiirdir.

Tüm bunlara bakıldığında Ramayana'nın sürekli olarak yeni eklemelerin girdiği ve yalnızca zamanın testinden sağ kalanların içeriğinde yer almaya devam ettiği bir dizi ayet, hikaye ve fikirdir.

Güney Hintli tüccarların, öğretmenlerin ve misyonerlerin MS 1500'e kadar Güneydoğu Asya'ya doğru hareket etmesi nedeniyle Hinduizm ve Budizm bölgeye nüfuz etti ve Hinduizm'in yayılmasıyla bu destan da yayılmış oldu. Ramayana'yı içeren heykeller ve yazıtlara Kamboçya, Myanmar, Tayland, Endonezya, Malezya ve birçok ülkede rastlanır.

Bugün bile Güneydoğu Asya'da bu popüler efsanenin etrafında dönen tiyatro gösterileri, danslar, kukla ve gölge gösterileri yapılır. Bu destanın Endonezya veya Cava versiyonuna Kakawin Ramayana denir. Yogyakarta'daki (Ayodhya'nın bir çevirisidir) bir Hindu tapınağı olan 9. yüzyıl Prambanan tapınağı Ramayana'dan çeşitli karakterlerin oymalarını barındırır ve bu hikayenin bölgede ne kadar uzun süre boyunca etkili olduğunu gösterir.

Efsanenin Tai versiyonu Ramakien olarak bilinmeye başlamıştır. Ulusal bir destan olarak kabul edilen Ramakien'deki resimlerde maymun orduları büyük bir gururla tasvir edilir.

Benzer şekilde Hindistan kökenli olmasına rağmen Ramayana'nın hikayesi neredeyse Güneydoğu Asya'nın tamamını kapladı. Her ne kadar farklı versiyonlar ve yorumlar ile tanımlansa da tüm bu hikayeler destan haline geldi ve yerel halk tarafından topluluklarının ve uluslarının övünç kaynağı olarak saygı görüp kutlanıyor.

ANTİK MEZOPOTAMYA NİNNİLERİ

Hazırlayan: A.Kara

ANTİK MEZOPOTAMYALILARIN BEBEKLERİ YATIŞTIRMAK VE UYARMAK İÇİN OKUDUKLARI NİNNİLER

Ninniler yeni icatlar değiller tabi. Tarihleri binlerce yıl öncesine hatta şüphesiz yazılı tarih öncesine kadar uzanır. Babil, Asur, Sümer ve Hattuşa kültürlerine ait birçok eski Mezopotamya ninnisi günümüze kadar gelmiştir. Dicle ve Fırat nehirlerinden günümüz Suriye'sine kadar uzanan Mezopotamya son derece verimli toprakları nedeniyle “Medeniyetin Beşiği” olarak biliniyordu. Ayrıca bölge, "yazının, şehir kültürünün ve dünyamızı bugüne kadar şekillendiren diğer birçok kavram ve kurumun doğduğu yer" olarak bilinir. Bu kültürel bölgeden gelen eski Mezopotamya ninnilerinin hayatta kalması, dünyanın bu bölgesinden gelen geleneklerin uzun ömürlülüğünün de bir kanıtıdır.

Ninniler çocukluk kültürünün önemli bir yönüdür. Ninniler söylenirken kasıtlı olarak daha kolay hatırlanıp söylenebilecek şekilde tasarlanmışlardır. Sözlerinin içinde genellikle bir nesilden diğerine aktarılan kültürel gelenekler ve uygulamalar bulunur. Bu tür ninnilerin ardındaki anlam çoğu kez unutulsa da sözleri aktarılmaya devam ediyor. Örneğin Avrupa'da “Gülün Çevresindeki Yüzük” diye bir ninni vardır ve çoğu insanlar bunun aslında Kara Veba'ya atıfta bulunduğunu unutmuşlardır.

Babil'den gelen bir Mezopotamya ninnisi yaklaşık olarak MÖ 2000 yılına tarihlenir. Eski Mezopotamya'da yaygın olan ilk yazı biçimi olan çivi yazısıyla yazılan bu özel ninni, ilginç bir şekilde korkunç bir anlatıya sahiptir:

"Karanlığın evinde yaşayan ufaklık -
peki, şimdi dışarıdasın, güneşin ışığını gördün.
Neden ağlıyorsun, neden bağırıyorsun?
Orada neden ağlamadın?
Evin tanrısını uyandırdın, Kusarikkum uyandı:
"Beni kim uyandırdı? Beni kim irkiltti? "
Ufaklık seni uyandırdı, küçük seni irkiltti!
"Şarap içenlere, içki içenlere olduğu gibi uyku onun üzerine çökebilir!"
(Çev. W. Farber)

Bebek ağlarken anne yada süt anne, bebeğin ev hayaletini uyandırma suçundan dolayı ninni söyler çünkü bu durum feci sonuçlar doğurabilir. Ninni, çocuğun "rahmin sessiz karanlığından" yaşayanların dünyasındaki mevcut konumuna olan yolculuğunu detaylandırsa da "ağlayan bebeğin tıpkı bir ayyaş gibi sonunda uykuya dalacağına" dair yakarış ile biter.

Ninninin anlamı çok açık: Bir çocuk ışığın olduğu ve annesi tarafından tutulabildiği bir dünyada neden huzur bulmasın? Bu yüzden ninni bebeği hem sakinleştirmeyi hem de tehdit edici motiflerle de olsa uykusuna geri dönmesini sağlamayı amaçlıyor.

Rahatsız edilmediği sürece zararsız olan Kusarikku gibi doğaüstü varlıkların bizonlara benzer şekle sahip ev hayaletleri olduğuna inanılırdı. Dolayısı ile bebeğin aralıksız ağlamalarından rahatsız olabilirdi. Böyle bir noktada ninni, çocuğun aralıksız ağlamalarından öfkelenen bir Kusarikku'nun insanlara tanrıların bile yapmayacağı kadar korkunç şeyler yapabileceğini söyleyerek bebek yada çocuğu uyarır. Bu nedenle şarkı muhtemelen ikili bir amaca hizmet etmeyi amaçlıyordu: Birincisi çocuğu tekrar uykuya daldırmak ve bebeklikten çıkmış olan çocuğu uyarmak,
İkincisi; Çocuk ağlamaya devam etmeyi seçerse başlarına ne geleceği konusunda ona ikazda bulunmak.

Yani bebeğin susması yalnızca anne ve babanın dinlenmesi için bir fırsat değil, aynı zamanda evdekilerin başına Kusarikku tarafından bir felaket gelmesini önlemek için gerekliliktir.

Benzer bir mesaj içeren Mezopotamya ninnilerine ikinci bir örnek:

"Sen oradaki küçük, yeni doğmuş insan,
gerçekten dışarı çıktın, güneş ışığını gördün.
Neden orada (anne karnında) annene hiç böyle davranmadın?
Babana iyi davranmak yerine annenin normal bir hayat sürmesine izin ver,
Dadının ödünü kopardın, süt anneyi rahatsız ettin.
Sen ağladığın için evin tanrısı uyuyamıyor, evin tanrıçası uykusuz kalıyor.
Gece saatini üç olarak sabitleyen Enkidu'ya kimi göndermeliyim [ona söyleyerek]:
"Ceylanı yenen onu da yensin.
Ceylanın oğlunu bağlayan da onu bağlasın.
Taşradan rastladığı biri ona uykusunu versin,
Bir öküz sürücüsünün uykusuna yatsın!
Annesi onu uyandırana kadar uyanmasın!"
(Çev. W. Farber)

Her iki Mezopotamya ninnisinde de çocuğun tekrar uykuya dalmaması durumunda ona veya ailesine yönelik tehdidin altı çiziliyor. İkinci ninni ev hayaletinin uyanma riskinden açıkça bahsetmese de ilk ninni dikkate alındığında bu ninni de hayaletin uyanma tehlikesinin bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Bebek tabi ki ninninin içerdiği ince tehdidinin ardındaki sonuçları anlayamaz fakat büyüdükçe ev hayaletinin rahatsız edilmesinin tehlikeli olduğu inanışını anlatan sözler anlaşılır hale gelir.

Zaten Londra'daki İngiliz Müzesi araştırmacılarından Richard Dumbrill de antik dünyada insan dünyası ile tanrıların dünyası arasındaki ilişki nedeniyle "korkutucu temaların dönemin tipik ninnileri olduğuna" dikkat çekiyor.
Özellikle Yale Üniversitesi'nde Yakın Doğu'da uzman bir profesör olan Eckart Frahm, Mezopotamya'da insan ve ilahi dünyalar arasında bir ayrım olmadığını ve birinin diğerini doğrudan etkileyebileceğine dair inanışlar olduğunu açıkça ortaya koyar. Bu nedenle evdeki tanrıları rahatsız etmemek konusunda ciddi bir ders içeren sakinleştirici şarkılar söylemek çocuğa çok küçük yaşlardan itibaren doğaüstü alemin olası sonuçları nedeniyle eylemlerine karşı dikkatli olması gerektiği inancını aşılar.

Eski Mezopotamya ninnilerinin derin doğaüstü çağrışımlara sahip olduğunun bir başka göstergesi de şarkıların söylenmesiyle birlikte yürürlüğe girdiğine inanılan ritüellerdir. Nippur bölgesinden (modern Bağdat'ın biraz güneyinde) bir Babil tableti, "önemli bir caddeden, kapıdan, hatta bir mezardan" toz alma ve şarkı söylerken ağlayan bebeğin üzerine serpme veya sürme uygulamasını içerir. MÖ 500 ile 300 yılları arasında çivi yazısıyla yazıldığına inanılan bu tablet, ayinleştirilmiş ninnilere yapılan en eski referanslardan biri olarak günümüze ulaşmaktadır. Tıpkı bugün bir annenin şarkı söylerken bebeğini kollarında sallaması gibi, doğaüstü olanın her güne ayrılmaz bir şekilde bağlı olduğu dünyadaki uygulama, çocuğun çevresinde yaşayan varlıkları rahatsız etmeyeceğine dair daha fazla güvence gerektiriyordu. Bu nedenle toz serpme, çocuğu (ve muhtemelen ebeveynleri) uyanmış veya huzursuz tanrıların "öfkesinden" korumak için ek bir adımdı.

Literatürde Mezopotamya'daki eski ninnilerde atıfta bulunulan bir başka tanrı da "bebekleri kaçırdığına ve hamile anneleri öldürdüğüne inanılan" iblis Lamaştu'dur. Çocuğu gece yarısı uyanan ve ağlamaktan vazgeçmeyen bir annenin korkusunu hayal edin. “Yarı kuş, yarı (dişi) aslan ve memelerinden süt emerek sarkan köpek yavruları ve domuzların olduğu bir yarı insan” şekilli iblisin gelip çocuğu kaçıracağı inancı her anne için korkutucu olurdu. Bu nedenle ekstra bir güvence ve korunma ihtiyacı eski Mezopotamya ninnilerinde güçlü bir rol oynar.

Çocukları korkutmak için sıklıkla eski Mezopotamya ninnilerinde bahsedilen Mezopotamya iblisi Lamaştu

Tanrılara yapılan duaların Lamaştu gibi şeytanlara karşı korunmanın yanı sıra çocuğun zamansız ölümüne yol açabilecek bilinmeyen tıbbi nedenlerden ötürü ağlamamasını sağlamak için ninnilere dahil edilmesi de alışılmadık bir durum değildi. Antik dünyada yaşam sürelerinin çok uzun olmadığı ve bebek ölüm oranlarının oldukça yüksek olduğu her zaman hatırlanmalıdır. Ninnilere diğer tanrılara yönelik duaları dahil etmek hem iç hem de dış kötü güçlere karşı ikili bir koruma amacına hizmet ederdi.

Eski hayaletler ve şeytanlarla ilgili açıklamalarıyla bağlantılı olarak, bazıları tarafından eski ninnilerin, şarkıların doğasına bağlı olarak, sihirli ruhlar lehine veya aleyhine uygun büyülü sözlere dönüştüğüne inanılmaktadır. Bu ninnilerden bazıları okumaktan ziyade söylenmeye meyilli olduğundan ve bu ninnilerin bazıları tabletlere kaydedilmiş olduğundan bunların büyülü sözlere dönüştürülmüş olabileceklerine dair görüşler yoğunluktadır.

YAHUDİ MİSTİSİZMİ VE GOLEM

Hazırlayan: A.Kara

DİABLO VE BENZERİ OYUNLARDAKİ "GOLEM"İN İBRANİ KÖKLERİ

Gotik korku romanı Frankenstein bir bilim insanın tanrı rolünü üstlenerek canlı yaratmaya çalışmasını işler. Yarattığı şey bir bakıma Golem'dir ve buna benzer hikayeler Yahudi hikayelerinde de vardır. Ancak tabi ki bazı keskin farklılıklar içerirler.

Örneğin Frankenstein adlı canavar kadavra ve vücut parçalarının karışımından yaratılmış olarak tasvir edilirken Golem'in kilden yapıldığı söylenir. Ek olarak Frankenstein canavarına hayat veren araç bilim iken Golem'e hayat veren araç mistik yollardır.

Ayrıca Diablo oynamış biriyseniz kil, demir ve et parçalarından Golem yaratan Nekromansi karakterine de yabancı değilsiniz demektir. Frankenstein romanına ilham veren şey eskiden Avrupada kadavra ticaretinin artması hatta karaborsaya düşmesi midir yoksa Yahudi söylencelerindeki Golem midir bilinmez. Ama Diablo gibi birçok oyundaki Golem adlı yaratıklar doğrudan Yahudi efsanelerindeki Golemden alınmıştır, esinlenilmiştir.

Golem sözcüğü İbranice'de "şekilsiz kütle" veya "bitmemiş madde" anlamlarına gelir.

Bir Talmud efsanesine göre Adem yaratıldığında 12 saat boyunca bir Golem (גולם) halinde, ruhsuz bir beden olarak beklemiştir. Başka bir efsanede Yeremya adlı peygamberin bir Golem yaptığı söylenir. 

Bu anlatı ve inanışların kökeni Talmud'a ve erken dönem kabalistik fikirlere dayanır. Talmud ve kabalistik metinler ezoterik bilgiye sahip erdemli kişilerin inorganik maddeleri kullanarak yapay bir insan yaratabileceği, böylece tanrıyı taklit edebilecekleri fikrini doğurmuşlardı.

Kimileri Golemlerin yaratılmasına ilişkin efsanelerin yalnızca sembolik olduğuna ve bir kişinin ruhsal uyanışına atıfta bulunduğuna inansa da Golem hikayelerini farklı yorumlayan ve bu tür yaratıklar yaratmanın mümkün olduğuna inanan insanlar da vardı.

Ortaçağ Yahudi mistikleri yaratma konusuna ilgi duyuyorlardı. 1240 doğumlu İspanyalı Avram Ebulafia kabalistik yazılar yazmıştı. Fransız Yahudi kökenli bir 13. yüzyıl metni olan  Pseudo-Sa'adyah mistik yaratım yöntemlerini anlatıyordu.

Yaratılış veya Oluşum Kitabı anlamına gelen Sefer Yetzirah hakkında yazan birkaç kişi, örneğin Alman Haham El'azar (yaklaşık 1165-1230) bu kitap hakkındaki yorumunda Golem yaratma talimatlarının nasıl yerine getirilmesi gerektiği konusunda açıklamalar sunmuşlardı. Açıklamalarında genellikle ilk olarak Golem'in insanı andıran bir şekle büründürülmesi gerektiği yazıyordu.

Golem'e hayat vermek için anlatılan birkaç yol vardı. Bu yollardan birine göre Golem'i yaratacak kişi İbrani alfabesindeki harflerin bir kombinasyonunu ve Tanrı'nın gizli adını söylerken yarattığı Golem'in etrafında yürümeli veya dans etmeliydi.

Başka bir varyantta bir araya gelerek 'gerçek-doğruluk' anlamlarına gelen "emet (אמת)" kelimesini oluşturan alef, mem ve tav harflerinin Golem'in alnına yazılması gerekiyordu. Böylece Golem canlanacaktı.

Golem'in canlanabilmesinin üçüncü yolu ise bir parşömene Tanrı'nın adını yazmak ve onu Golem'in koluna veya ağzına yapıştırmaktı. Yani Tanrı'nın adı cansız bir varlığa yaşam vermeyi sağlıyordu.

Bir canlı yaratmak ve üzerinde hakimiyet kurabilmek için üzerine sözcükler yazmak veya isim koymak şarttı. Çünkü eski insanın düşünce sisteminde isim yasa koymak demekti.

El'azar'ın Golem Yaratma Tarifi

Haham El'azar Golem yaratma aşamalarına dair anlatısı kısaca şöyle idi. Dağlardaki bakir toprağı saf suyla yoğurduktan sonra ilk olarak Golem'in baş ve gövdesini şekillendireceksin. Sonra Yaratılış Kitabında uzuvlara karşılık gelen her harfi İbrani alfabesindeki harfler ile her uzuv için ayrı ayrı olacak şekilde çiftler halinde birleştireceksin. Buna "221 kapı" denir. Sonra alfabenin her harfini sesli bir harf ile birleştireceksin. Böylece ilk aşama yani Golem'in bedeni hazırlanmış olacak.
Sonra, ikinci aşamada Tetragrammaton'u yani Tanrıya atıfta bulunmak için kullanılan Yhvh harflerini İbrani alfabesinin her harf ile tek tek eşleştirecek, ortaya çıkan harf çiftlerini bütün sesli harfleri kullanarak yoğurduğun Golem'e okuyacaksın. Ayrı ayrı dizilimler kullanılmış olsa da Golem içinde Yhvh harflerini barındırdığı için  hayat bulacak. [Idel's Golem: Jewish Magic and Mystical Traditions on the Artificial Anthropoid; 221 kapıya dair tablo ve detaylar için bkz : Sefer Yetzirah, Aryeh Kaplan]

Yehuda Leib (Loev) ben Betsal'el'in Golemi

En ünlü Golem hikayelerinden diğeri 16.yy'da yaşamış önemli bir Talmud bilgini ve Yahudi mistik olan Haham Yehuda Leib ben Betsal'el diğer adıyla Maharel hakkındadır. O tarihlerde hahamın yaşadığı Prag şehri II. Rudolf tarafından yönetilen Kutsal Roma İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. Rudolf okumuş, kültürlü bir imparator olmasına rağmen Prag Yahudileri, Yahudi karşıtı saldırılara maruz kalmışlardı.

Efsaneye göre haham Loev Yahudi bölgesini korumak ister. Rüyasında "İsrail'in tüm düşmanlarını yok edecek bir Golem yarat" sözünü işitir. Haham gördüğü rüyayı ateş burcunda doğmuş olan damadına ve su burcunda doğmuş olan öğrencisine anlatır. Kendisi hava burcunda doğduğundan eğer yardım ederlerse tüm elementlerin temsilcilerine sahip olacaklarını böylece bir Golem yaratabileceğini söyler.

Loev özel bir toprak hazırlar ve kabalistler gizli isimleri okuyarak etrafında döndükçe toprak beden yavaş yavaş canlanmaya, insani nitelikler kazanmaya başlar. Böylece Golem yaratılmış olur. Kimi anlatılara göre alnına veya ağzına bir sözcük tutturulduktan sonra canlanırken kimi anlatılara göre boynuna geyik derisinden yapılmış ve mistik işaretlerle süslenmiş özel bir kolye takılır. Kolye yani tılsım aynı zamanda Golem'in görünmez olmasını sağlar. Yaşam vermek için yazılan sözcükler genellikle Adam yani Adem veya hakikat anlamına gelen Emet'tir. 
Golem inanılmaz bir güce sahip olduğu için hahamın evinde ve sinagogda fiziksel güç gerektiren işlerde de yardımcı olur. 

Hikayenin başka bir versiyonu ise 1580 baharında, Yahudilerden nefret eden bir rahibin Prag'daki Hıristiyanları Paskalya sezonu yaklaşırken Yahudilere karşı kışkırtmaya çalıştığını belirtir. Bunun sonucunda Haham Loev, Paskalya mevsiminde halkını korumak için bir Golem yaratır.

Golem'in Yahudileri korumayı başardığı hikayenin sonu pek de mutlu bitmez. Golem güçlendikçe güçlenir, giderek zapt edilemez ve yıkıcı hale gelir. Golem iyilik yapmayı bırakır, çıldırmaya başlar ve masum insanlara saldırır.

Sonuç olarak Haham Loev, Tanrı'nın adını Golem'den çıkarır, böylece onu cansız bir heykele dönüştürür. Kimi anlatılara göre ise Haham can verirken üzerine tutturduğu sözcüklerin ilk harfini siler. Adam sözcüğü kan anlamına gelen "dam"a, Hemet sözcüğü ise "ölü" anlamına gelen "met"e dönüşür. Böylece Golem eskisi gibi cansız bir yığın haline gelir.

Çatıya çıkan merdivenler kaldırılmış olduğundan Golem'in haham tarafından sinagogunun tavan arasında saklandığına inanlar bile vardı. Fakat yüzlerce yıl sonra sinagog tamamen keşfedildiğinde Golem'e dair herhangi bir iz olmadığı görüldü.

Chelm'li Eliyahu'nun Golemi

Polonyalı Yahudiler arasında benzer efsaneler yaygındı. Örneğin Talmud bilgini, kabalacı ve Ba'al Şem yani Tanrı'nın gizli kutsal isimlerinin bilgisine sahip olduğunu söylenen Eliyahu'nun (Polonya'nın Chelm şehrinden) hikayesi bunlardan biridir. Hikayeye göre Eliyahu'nun yarattığı golem hergün biraz daha büyür. Başlangıçta çok küçük olan golem artık evdeki herkesten daha büyük hale gelir. Tehlikeyi sezen Eliyahu golemin alnındaki yazıdan harf silince golem cansız bir yığına dönüşür. Aynı hikayenin başka bir varyantında cansız hale gelen golemin hahamın üzerine doğru yıkılarak onu da öldürdüğü anlatılır.

Çoğu hikayede görünüşte erkek olarak tanımlanan Golemlerin Yahudi halkını kurtarmaya yardımcı olmak için yapıldığı görülür. Fakat kadın Golemler hakkında da birkaç önemli efsane vardır. Örneğin bir haham olan Horovitz'in kendisiyle seks yapması için güzel ve sessiz bir Golem yarattığı söylenir. Fakat kadın Golemlerin yemek ve temizlik yapan hizmetçiler olarak yaratılmasıyla ilgili hikayeler çok daha yaygındır.

Golemler Yahudi efsanesinin o kadar önde gelen isimleridir ki sanatçılara ve yazarlara bugüne kadar ilham vermeye devam etmişlerdir. En azından son iki yüz yıldır bu yaratıklar resim, heykel, illüstrasyon ve daha yakın zamanda video ve dijital sanat eserlerine bile girdiler.

IRKÇI BİR TANRI: YHVH

Yazan: Serdar Kaangil

IRKÇI BİR TANRI : YHVH

Allah-Tanrı farkı Musevilik, Hristiyanlık ve İslâm semitik ve ilahi kökenli olarak kabul edilen dinlerdir ki bu dinlerin en kadim olanı Museviliktir. Diğer bütün dinlerde olduğu gibi semitik kökenli dinlerin de temel unsurunu tanrı inancı oluşturur. Yine İslam ve Hristiyanlığın temelini de oluşturan Musevilik ve Tevrat’tır. Bu üç dinin ise İbrahim’e kadar dayandığı öne sürülür. Bu dinlerde ortak unsur tanrı olmasına rağmen bu tanrıya hitap ederken kullanılan İsimlerin tamamı olmasa bile, en başta gelenleri farklıdır. Bu İsimler, Yahudiler için YHVH, Hristiyanlar için Baba Tanrı, Müslümanlar için ise Allah’tır.

Her ne kadar Hristiyanlar, YHVH ismini Yehova olarak telaffuz etmiş olsalar da, YHVH’nın Yehova olduğu iddiasının kanıtı yoktur. Yehova ismi Yahudiler tarafından kabul görmez. Çünkü kendileri de YHVH’nın telaffuzunu bilmemektedir ve çok uzun zamandan beri bu adı ağızlarına almamakta olduklarından ve telaffuzu da bir yerde kayıtlı olmadığından Yehova telaffuzu doğrulanmamaktadır.

Yehova ismine ilk kez 1270 yılında kaleme alınan Raymond Martin’in "Pugio Fidei" adlı eserinde rastlanır. Söz konusu okunuşun, Papa Leo X’un itirafçısı olan Peter Galatin’in icadı olduğu ve aynı okumayı Fagius’un da (1550) ileri sürdüğü genel olarak kabul edilir. Büyük olasılıkla Peter Galatin, bu ismi Raymond Martin’in kitabından duymuştur. Yahudi inanışına göre Adem ile Havva ve iki oğlu Habil ve Kabil, tanrıyı YHVH ismiyle bilmekte ve Adem’in büyük oğlu Enoş’un zamanında tanrıya bu İsimle dua edilmekteydi.
Çünkü Musa, “Beni size atalarınızın Tanrısı, İbrahim’in Tanrısı, İshak’ın Tanrısı ve Yakup’un Tanrısı gönderdi” demiştir. Yani, YHVH atalarının tanrısıyla özdeşleşmiştir. Musa şöyle karşılık verdi: “İsrailliler`e gidip, `Beni size atalarınızın Tanrısı gönderdi` desem, `Adı nedir?` diye sorabilirler. O zaman ne diyeyim?”
Tanrı "Ben Ben'im" dedi, "İsrailliler`e de ki, "Beni size 'Ben Ben'im' diyen gönderdi". [Çıkış 3:13-14]
″İsraillilere de ki, “Beni atalarınızın Tanrısı, İbrahim`in Tanrısı, İshak`ın Tanrısı ve Yakup`un Tanrısı Rab gönderdi. Sonsuza dek adım bu olacak. Kuşaklar boyunca böyle anılacağım." [Çıkış 3:15]

İbranicede sesli harf olmadığından, bütün kelimeler sessiz harflerle yazıldığından, kelime telaffuzları sessiz harflerin arası seslilerle doldurularak sağlanırdı. Ancak kayıtlardaki YHVH'nin yasaklı oluşundan dolayı halk arasında konuşulmadığından dilden dile geçememiş ve zamanla nasıl telaffuz edildiği bilinemez olmuştu. Artık YHVH denmiyor, onun yerine “İsim” deniyordu.
Yahudi kaynaklarında, "İsim" Tanrı’nın telaffuz edilemez ve hususi ismi olan YHVH’nin yerine kullanılır ve büyük harfle yazılır. [1]

Peki YHVH neden yasaktı ya da yasak olarak algılanmıştı?

YHVH şeklindeki 4 sessiz harfin tam olarak telaffuz edilmesinin ne zaman sınırlanmaya başladığı hususunda farklı görüşler vardır. Talmud, İsim’in mâbedin tahribinden kırk yıl önce baş haham adil Simon’un ölümünden sonra hahamların İsim’in telaffuzuna son verdiklerini söyler.

Bu tarihten sonra İsim’in telaffuzu yasaklandı ve onu telaffuz edenin gelecek dünyada bir payının olmayacağı ifade edilmeye başlandı. Hatta, Hanannah ben Teradion, talebelerine İsim’in telaffuzunu öğrettiği için cezalandırıldığı nakledilir. Bu cezalandırılmanın nedeni, İsim’in ehil olmayan insanlara öğretmek olduğu söylenir. Çünkü, dört sessiz harfin kamuya açık yerlerde seslendirilmesine son verilmiş olmasına rağmen, hem birinci mabet hem de ikinci mabet boyunca bu seslendirilmenin bütünüyle ortadan kalkmadığını yalnızca kullanımının gittikçe daraldığını gösteren deliller vardır.
Dört sessiz harf mabette, haham kutsamasında tekrarlanmaktaydı:

“YHVH, Musa’ya şöyle dedi: Harun’la oğullarına de ki, ‘İsrail halkını şöyle kutsayacaksınız. Onlara diyeceksiniz ki, YHVH sizi kutsasın ve korusun; YHVH aydın yüzünü size göstersin ve size lütfetsin; YHVH yüzünü size çevirsin ve size esenlik versin. Böylece, kahinler İsrail halkını adımı anarak kutsayacaklar. Ben de onları kutsayacağım.” (Sayılar 6/ 22-27)

Zaman içinde sinagoglarda da kullanım çekincesi doğmuş olmalıdır ki, YHVH telaffuzu tamamen ortadan kalkmıştır.
YHVH’nın telaffuz edilmeme tarihini tespit etmek mümkün gözükmemektedir. Ancak bunun birdenbire değil, tarihsel bir süreç içinde ve tedricen olduğu söylenebilir. Gündelik hayattaki kullanımının terk edilmesi, hahamlara has kılınmasının yanı sıra Kitab-ı Mukaddesin son kitaplarında da gittikçe daha az görünmeye başlar. Örneğin, YHVH yerine Kyrios kullanılır. Yine Kyrios gibi Rab anlamına gelen Adonai (Adonay) kullanılmıştır. Adonai bile zamanla telaffuz edilmekten kaçınılmaya başlandı ve onun yerine İsim anlamına gelen İbranice ha-Shem’i (ya da Aramca Shema’yı) söylemek adet haline geldi.

Dört sessiz harfin telaffuz edilmeme sebeplerinden biri, Levililer’de (24/16) yer alan metindir:

“Rabbe söven kesinlikle öldürülecektir. Bütün topluluk onu taşlayacak.
İster yerli isterse yabancı olsun, Rabbe söven herkes öldürülecektir”.

Sövgünün rabbin adıyla yapılmış olması olarak algılanan ve uygulanan bu ayetin YHVH isminin telaffuzunu engelleyen temel yasa olduğu düşünülmektedir.
Telaffuz edilmeme uygulamasının kendisinden kaynaklandığı düşünülen bir diğer ayet de Çıkış 3/15’de yer alır:

“İsrailliler’e de ki, beni size atalarınızın Tanrısı, İbrahim’in Tanrısı, İshak’ın Tanrısı ve
Yakub’un Tanrısı Rab gönderdi. Sonsuza dek adım bu olacak. Kuşaklar boyunca böyle anılacağım”. 

Burada “sonsuza kadar” anlamına gelen le-olam ifadesi le-allem şeklinde okunduğunda “bu benim gizlenecek ismimdir” anlamına gelmektedir.

Bir başka sebep ise;
“Senin Tanrın Rab’bin adını boş yere ağzına almayacaksın” şeklindeki Çıkış 20/7 ve Tesniye 5/11’de yer alan ve On Emir’den birini teşkil eden ifadedir.

10 Emir’de “Tanrının adını boş yere ağzına almayacaksın” demesine rağmen Musevilikle Müslümanlık arasındaki en önemli farklardan biridir bu.
Yahudiler tanrının adını hiç ağızlarına almazken, Müslümanlar ağızlarından düşürmezler.
Vallahi, billahi, tillahi, “Allah Allah”, “Hay Allah!” “Ya Allah”, “Of Allahım of”, “Öff. Allaaahh!”i “Allahısmarladık, “Allaha emanet ol”, ”Allah mesut etsin”, “Allah rahmet eylesin” vs. gibi, her sözde ve yeminde Allah’ı kullanırlar.

Gelelim YHVH’nın anlamına. YHVH’nin anlamının ne olduğuna dair bir çok açıklama ileri sürülmüştür. Temel hareket noktaları, Çıkış 3/14’de yer alan ‘ben benim’ ya da “ben ben olanım” şeklindeki anlamlandırmadır.

Burada kullanılan kelime, “vhv” kökündendir ve “olmak” anlamına gelir.
Sahası olmasından dolayı, Albright bir çok çalışmasında YHVH meselesini ele almış ve onu anlamlandırma çabasında, kelimenin kullanılış tarihini, Yahudilerin tarihini ve dinsel-kültürel olarak ilişkili oldukları kültürlerdeki uygulamaları bir alt yapı olarak kullanmıştır.
Ona göre, Söz konusu İsim, yalnızca “düşmek, olmak, var olmak” anlamlarına gelen şifahi kök HWH'den türetilebilir.

Abright’in YHVH’nin anlamının ne olduğuna dair yaklaşımı onun, kelimenin mevcut haliyle, daha uzun olan bir ismin kısaltılmış şekli olduğu teorisine dayanır.
Bu konuda ciddi bir örnek ise MÖ. 15. yüzyıl Kenan dilinde bulunmaktadır.

Burada Kenan fırtına tanrısı olan ve sürekli olarak Al’iyan olarak zikredilen Baal, aslında “savaş meydanlarında karşılaştığım şampiyonlara galip geleceğim” şeklindeki bir ismin kısaltılmış halidir ve “ben kesinlikle galip geleceğim” anlamına gelmektedir.

İbranice Kitab-ı Mukaddes Çıkış 3/14’de yer alan “ben ben olanım” cümlesi ettirgen, Yahveh, üçüncü şahıs olarak takdim edildiğinde Yahweh asher yihweh (daha sonra yihyeh), “var olanının olmasına sebep olan” anlamına gelir.
Orijinal haliyle tek başına düşünüldüğünde bu formülün doğruluğu hususunda şüphe etmek mümkün olabilir ancak söz konusu kullanıma MÖ. ikinci bin yıl Mısır metinlerinde fazlasıyla rastlanılmaktadır.

MÖ. 15. yüzyıldan kalma olan ve Amun’a yöneltilen bir ilahide şöyle denilir:
"Ey, var olanın olmasına sebep olan (yaratan) tanrı."

Albright, YHVH’nin anlamına yönelik bu teklifinin yanlışlığının ortaya konması halinde, bunun İsrail’lilerin kendi tanrılarının her şeyin yaratıcısı olduğunu kabul ettikleri gerçeğinin değiştirmeyeceğini, çünkü Kitab-ı Mukaddes’de buna dair oldukça yoğun metinlerin bulunduğunu söyler. [2][3][4]

YHVH’NİN IRKÇILIĞI / VAAD EDİLMİŞ TOPRAKLAR

Yaratılış 15:18-21: O gün RAB Avram`la antlaşma yaparak ona şöyle dedi: “Mısır Irmağı`ndan büyük Fırat Irmağı`na kadar uzanan bu toprakları -Ken, Keniz, Kadmon, Hitit, Periz, Refa, Amor, Kenan, Girgaş ve Yevus topraklarını senin soyuna vereceğim.”

Tesniye 11:23: RAB bu ulusların tümünü önünüzden kovacak. Sizden daha büyük, daha güçlü ulusların topraklarını mülk edineceksiniz.
Tesniye 11:24: Ayak basacağınız her yer sizin olacak. Sınırlarınız çölden Lübnan`a, Fırat Irmağı`ndan Akdeniz`e kadar uzanacak.
Tesniye 11:25: Hiç kimse size karşı koyamayacak. Tanrınız RAB, size verdiği söz uyarınca, ayak basacağınız her yere dehşetinizi, korkunuzu saçacaktır.

Yeşu 1: 3. Musa`ya söylediğim gibi, ayak basacağınız her yeri size veriyorum.
Yeşu 1: 4. Sınırlarınız çölden Lübnan'a, büyük Fırat Irmağı`ndan bütün Hitit ülkesi dahil batıdaki Akdeniz`e kadar uzanacak.

Konuya dair görüşü savunan birkaç kişinin açıklamasına bakalım:

Theodor Herzl (1887) diyor ki:
“Kuzey sınırlarımız Kapadokya’daki dağlara kadar dayanır. Güneyde de Süveyş Kanalı’na. Sloganımız, David ve Solomon’un Filistin’i olacaktır.” 

Bu da David Ben Gurion'un (1948) açıklaması:
“Filistin’in bugünkü haritası İngiliz manda yönetimi tarafından çizilmiştir. Yahudi halkının, gençlerimizin ve yetişkinlerimizin yerine getirmesi gereken Nil’den Fırat’a kadar bir iş daha vardır.” 

Yani Yeşu'daki bu metinlere olan inanış eskiden beri vardır.

Tevrat'a bakmaya devam edelim.

Yasa’nın Tekrarı 26:19: “Tanrınız RAB sizi övgüde, ünde, onurda yarattığı bütün uluslardan üstün kılacağını, verdiği söz uyarınca kendisi için kutsal bir halk olacağınızı açıkladı.”

Yeremya 30:11: Çünkü ben seninleyim, seni kurtaracağım diyor Rab. `Seni aralarına dağıttığım bütün ulusları tümüyle yok etsem de, seni büsbütün yok etmeyecek, adaletle yola getirecek, hiç cezasız bırakmayacağım.

Yeşaya 61/ 5-6: Yabancılar sürülerinizi güdecek, Irgatınız, bağcınız olacaklar. Sizlerse RAB`bin kâhinleri, Tanrımız`ın görevlileri diye çağrılacaksınız. Ulusların servetiyle beslenecek, Zenginlikleriyle övüneceksiniz.

Tesniye 20/16-18: “Rabbin sana miras olarak vermekte olduğu bu kavimlerin şehirlerinden nefes alan kimseyi sağ bırakmayacaksın. Rabbin sana emrettiği gibi tamamen yok edeceksin.” 

Yeremya 48:10: “Rabbin işini gevşeklikle yapan lanetli olsun ve kılıcını kandan alıkoyan lanetli olsun.”

Yeremya 46:10: "Çünkü o gün her şeye egemen YHVH’nın günüdür. Düşmanlarından öç alması için öç günüdür. Kılıç doyana dek yiyecek, kanlarını kana kana içecek. Çünkü Rab, her şeye egemen YHVH kuzeyde, Fırat kıyısında kurban hazırlıyor."

Tesniye:7/1-3: “Onları tamamen yok edeceksin, onlarla ahdetmeyeceksin, onlara acımayacaksın.”

Muhammed hazretleri Yahudilerin ırkçı tanrısını ve onların ırkçı peygamberlerini almış, Arapların putperest adet ve ibadetleriyle harmanlayarak İslam’ı kurmuştur.
O’na göre YHVH Allah’tır.

Nitekim Bakara-47’de YHVH'yı tasdik eder:
"Ey İsrailoğulları! Size verdiğim nimetimi ve sizi cümle âleme üstün kıldığımı hatırlayın."

Meallere parantez içinde “vaktiyle” ya da “bir zamanlar” eklenerek, bu ırkçı kayırmanın artık sona erdiği yansıtılmak istenmiştir ama Arapçasında bu sözcükler yoktur. Başlangıçta Yahudilerin seçilmiş bir ırk olduğunu kabul eden Muhammed'in Medine’deki Yahudilere peygamberliğini kabul ettirememesinden ve onların bir kısmını katledip bir kısmını yurtlarından sürmesinden sonra Yahudi karşıtı ayetlere yer verdiğini görüyoruz:

Maide-82: İnsanlar içinde inananlara düşmanlık bakımından en azılısı olarak Yahudilerle Allah’a ortak koşanları bulacaksın. (…)
Ahzab-27: Allah, sizi onların topraklarına, yurtlarına, mallarına ve henüz ayak basmadığınız topraklara varis kıldı. Allah, her şeye hakkıyla gücü yetendir.

Yani, ırkçılık bu defa tersine dönmüş, Yahudi düşmanlığı haline gelmiştir.
Yahudi Beni Kureyza kabilesinin tüyü bitmiş tüm erkeklerin kafalarının kesilerek katledilmesi bu düşmanlığın neticesidir. İslam'daki Yahudi düşmanlığı o zamandan beri devam etmektedir.

Yahudiler dinlerinde kısmen  de olsa reforma gitmişlerdir ama fanatik Yahudilerin köktendinci İslamcılardan hiçbir farkı yoktur. Onların kafasında hala Tevrat’taki YHVH’nin emir ve vaatlerine inançtan kaynaklanan ırkçı, emperyalist emeller mevcuttur. Gözleri Nil’den Fırat’a ve Batı Akdeniz’e kadar olan topraklardadır, yani Anadolu’dadır.

KAYNAKLAR
  1. Ephraim E. Urbach, The Sages Their Concepts and Beliefs, trs. Israel Abrahams, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts and London 2001, s. 124-134
  2. Albright, From Stone Age to Christianity, s. 261.
  3. Bir Sessizliğin ya da Yhvh’nin Tarihi
  4. YHVH’nin Telaffuz Edilmeme Olgusu Üzerine Bir Araştırma-Fuat Aydın
  5. Çıkış 3:13-15; 3:14; 20:7; 5:11
  6. Sayılar 6:22-27
  7. Levililer 24:16
  8. Yaratılış 15:18-21
  9. Tesniye 11:23-25; 20/16-18; 7:1-3
  10. Yeşu 1: 3-4
  11. Yasa’nın Tekrarı 26:19
  12. Yeremya 30:11; 48:10; 46:10
  13. Yeşaya 61:5-6
  14. Bakara 47
  15. Maide 82
  16. Ahzab 27

AZTEKLERİN İNSAN KURBANLARI

Yazan: A.Kara


AZTEKLERİN ŞİDDET TUTKUSUNU VE İNSAN KURBANLARINI ANLAMAK

Aztek uygarlığının tarihi çeşitli nedenlerden dolayı en büyüleyici konulardan biridir. Hala büyük ölçüde gizemle örtülü olan bu renkli, karmaşık kültür, tüm Mezoamerikan uygarlıklarının önemli aşamalarından biriydi ve yeni bilgilerin kaynağı olmaya devam ediyor.

Ne yazık ki Avrupa uluslarının genişlemesi Azteklere ani ve beklenmedik bir son getirdi. Sadece birkaç yıl içinde Mezoamerikanlar tamamen İspanyol İmparatorluğu'nun egemenliğine girmek zorunda kaldı. Yine de Avrupalı fatihler bu medeniyetin bilinmeyen pek çok yönünü gün ışığına çıkardı ve insan kurban etme de bunlardan biriydi. İspanyol fatihler, Azteklerin uyguladığı şiddet ve toplu insan kurbanlarının boyutu karşısında dehşete düşerken bunlar Mezoamerikan kültürlerinin çoğu için sıradan bir olaydı, bir gereklilikti. 

Mezoamerika kabaca günümüz Orta Meksika'sından Belize, El Salvador, Guatemala, Nikaragua, Honduras ve Kosta Rika'ya kadar uzanan bölgedir. İspanyolların gelişinden önce bu bölge bin yıldan fazla süredir birçok gelişmiş kültüre ev sahipliği yapmıştı.

Aslında en eski kültürlerden bazıları, avcı-toplayıcı yaşam tarzından yerleşik tarıma MÖ 7000 gibi çok erken bir tarihte geçmişti. Meksika Vadisi muhtemelen Mezoamerika bölgesinin merkezi noktasıydı ve Azteklerin eviydi.

Azteklerin kurban ayinlerine odaklanacak olsak da bu uygulamanın onlara özel olmadığını unutmamak gerekir. Çünkü insan kurban etme ayinleri hepsi değilse de Kolomb öncesi Mezoamerikan kültürlerinin çoğunda mevcuttu. Arkeolojik kanıtlar bu iddiayı güçlü bir şekilde destekliyor ve MÖ 1200'deki Olmek Medeniyeti'ne (Olmekler) ve hatta bunun ötesine uzanıyor. Azteklerin kültürel ve ruhani selefleri Toltekler, Mayalar ve Taraskalar da insan kurban ediyorlardı.

İspanyollar geldiğinde Aztekler kültürel aşamalarını çoktan tamamlamışlardı. İnsan kurban etme ayinleri tamamen benimsenmiş, düzenli hale getirilmiş ve büyük ölçekte gerçekleşir olmuştu. Rahipler, kaşifler ve yetkililer tarafından yazılan en eski İspanyol metinleri bile acımasızca uygulanan insan kurban etme ayinlerinden ve Aztek toplumunda yaygın görülen şiddet içeren olaylardan bahseder. Böyle bahsedilmesinin nedeni ise bu uygulamaların pek çok Avrupalının görmeye alışık olmadığı şeyler olmasıydı. Gerçi Avrupalılar insan kurban ederek olmasa bile farklı şekillerde çokça kan akıtmışlardı ama kimse kendi gözündeki çapağa bakmıyor tabi..

Azteklerdeki kurban geleneğini ve ilgili efsaneleri incelerken karşılaşılan tanrı adlarının veya kimi terimlerin telaffuzunun ve akılda kalıcılığının zor olmasından dolayı onları Türkçe karşılıkları ile kullanacağım. Böylece hem akılda kalıcılığı, hem de kültürel yapıyı anlaması daha kolay olacaktır diye umut ediyorum.

İlk olarak vurgulamam gereken şey şudur ki Aztekler için insan kurban etmek kelimenin tam anlamıyla hayati bir uygulamaydı. Birçok yönden günlük faaliyetlerini, dini inançlarını ve halkın refahını kurban verme uygulamasının etrafında toplayıp bununla ilişkilendirmişlerdi.

Bir Aztek efsanesi tüm tanrıların sırf insanlar yaşayabilsin diye kendilerini kurban ettiğini belirtiyordu. Bu yüzden Aztekler kan içeren kurban ayinlerinin halkın iyiliği için olduğuna inanıyordu.

Ayrıca evrenin tanrıların kendini feda etmesi sayesinde varlığını devam ettirebildiği görüşüne sahiplerdi. Bu nedenle insan kurban etmek "tanrılara olan borcun iadesi" olarak kabul edilmiş ve "Borç Ödemesi"¹ olarak adlandırılmıştı. Kan ve et ile beslenen tanrılar denge ve refahı sağlayacaklardı. Haliyle kurban bir gereklilik olarak kabul edilmişti. Hatta Nahua dilinde kurban etmek (vemana) kelimesi "yayılmak" (mana) ve "sunu" (ventli) kelimelerinden türetilmişti. Yani "kurban etmek" anlamına gelen kelime "sunudan yayılan" anlamına geliyor, dolayısıyla kurbanların yiyecek ve yaşam döngüsüne yardımcı olduğuna dair inancı temsil ediyordu.

Tanrılara olan borçluluk inancı tüm uygarlığın en önemli yönlerinden biriydi. Bu yüzden farklı düzeyde adaklar sunulmuştu ve insan hayatının feda edilmesi verilmesi mümkün olan en değerli kurbandı. Halk değerli eşyalarını memnuniyetle sunardı. Bu yüzden Aztek tapınakları tanrılara adanmış altın ve değerli eşyalarla doluydu. Dahası sıradan vatandaş genellikle daha küçük ölçekte eylemlerle kendini feda ederdi. Örneğin bedenlerine Agave diğer adıyla Sabır otu bitkisinin dikenlerini batırır veya dillerini, kulaklarını hatta cinsel organlarını keserek vücutlarının çeşitli kısımlarından kan akıtırlardı. Aztek halkının cinsel organlarını kesmesi ve bedenlerinden kan akıtması alışılmadık bir durum değildi. Zaten Aztek halkı tanrıları Tüylü Yılan'ın da² insanlığa hayat vermek için kendi cinsel organından kan akıttığına inanırdı.

Aztek yaşamında sık sık ve düzenli olarak yapılan insan kurbanları neredeyse her zaman bir rehber eşliğindeki ayrıntılı ayinlerle yapılırdı.

Kalbin yerinden çıkarılması en yaygın fedakarlık yöntemiydi. Bunun nedeni Azteklerin insan kalbinin kişinin "oturağı" ve aynı zamanda güneşin ısısının bir parçası olduğuna inanmalarıydı. Ayrıca başka kıtada, kendilerinden yaklaşık 14.000km uzakta yaşayan Zerdüştlerin Kötücül Güç ile savaşan Ahura Mazda'yı desteklemek ve güçlendirmek için dua edip kurbanlar sunmalarına benzer şekilde Aztek inancına göre güneş-tanrısı Güney Sinek Kuşu³ karanlık ile sürekli savaşmaktaydı. Olur da karanlık kazanırsa dünyanın sonu gelecekti. Kalbin güneş ısısından bir parça taşıdığına inandıklarından Güneş'in karanlığa yenilmemesi için kurban verdikleri kalpler ve akıttıkları kanlar ile Güneş'i destekliyor, besleyerek güçlendiriyorlardı. Güneş'in gökyüzünde hareket etmesini sağlamanın yolu buydu. Yani insan kurban etmenin temel mantığı hayatta kalmaktı. Ayrıca Tüylü Yılan insanları Yeraltı Dünyası'ndan çaldığı kemikler ile yaratarak suç işlediği için insan kurban etmek tanrılardan özür dileme yollarından da biriydi.

Yine başka bir efsaneye göre Tüylü Yılan ve Tüttüren Ayna dünyayı yaratmak için bir araya geldiklerinde Tüttüren Ayna, İlkel Timsah'ın dikkatini çekmek için bir ayağını yem olarak kullanmıştı. Timsah onun ayağını yerken iki tanrı onu yakalayıp şeklini değiştirerek yeryüzünü yaratmışlardı. Sonrasında insanları yaratmışlardı. Bu inanıştan dolayı Tüttüren Ayna kimi zaman tek ayağı eksik olarak tasvir edilmişti ve insanlar yeryüzüne dönüştürülen ilahi timsahı teselli etmek için kurban veriyorlardı.

Geleneksel kurban ayinleri genellikle bir Aztek tapınağının tepesinde yapılırdı. Piramit biçiminde inşa edilen bu tapınakların uzun merdivenleri işaretlenir ve tepesinde bir platform bulunurdu. Burada ritüeli genellikle 5 rahip gerçekleştirirdi. 4 rahip kurbanı el ve ayaklarından tutarken 5. rahip ayinlerde kullanılmak için yapılmış çakmak taşı bıçağı ile göğsünü ve karnını yarar, elini kurbanın diyaframından içeri sokarak kalbini çıkarırdı.

Çoğu kez bu şekilde alınan kalbin hala rahibin elinde attığı söylenir. Daha sonra çıkarılan kalp, çok sayıda kalp koymak için delikleri bulunan, özenle oyulmuş sunak benzeri taş bir kap olan Çakmôl'e (Chacmool) yerleştirilirdi. Kimi zaman ise bir tanrı heykelinin tuttuğu kasenin içine konurdu. Ayinlerde kurbanın başı çoğu kez kopmuş olurdu ve vücutla birlikte devasa merdivenlerden aşağıda toplanmış olan kitlelere doğru fırlatılırdı.

Kurban töreni gerçekleşirken tapınak merdivenlerinin altındaki meydanda toplanan halk da eşlik eder, dinsel fedakarlıklarının bir işareti olarak kendilerini bıçakla, keser, deler, bu tür yollarla kan akıtırlardı. Kurban edilen kişiye saygı duyuluyor olsa da eğer kurban olarak seçilen kişi ölüm korkusuna kapılıp rolünü tamamlayamazsa ağır şekilde cezalandırılır, daha korkunç bir ölüme maruz kalır, diğer yandan "tanrılara hakaret" ettiği gerekçesiyle alay edilerek onuru kırılırdı. Bundan dolayı kurban olarak seçilenlerin çoğu feda edilmeye hevesli olmak zorundaydı. Hatta metinler gösteriyor ki serbest bırakılan bazı kurbanlar özgürlüğü reddedip tanrılara kurban edilmeyi talep etmişti.

Kişi kurban edilip merdivenlerden fırlatıldıktan sonra cesedi ziguratın altındaki "apetlatl" adlı özel bölüme indirilir, kimi zaman cesetlerden alınan iç organlar ile hayvanat bahçesindeki vahşi hayvanlar beslenirdi. Çünkü Aztekler dövüş etkinlikleri ve hayvan kurbanlarında kullanmak için vahşi hayvan yetiştiriciliği yapardı. Jaguar, kartal, köpek, geyik gibi hayvanların yetiştirildiği belgelenmiş bir gerçektir.

Öldürülen kurbanın başı kurbanların ve öldürülen düşmanların başlarının konduğu özel bir "Kafatası Rafı"nda (Tzompantli) sergileniyordu. Kurbanın etinin bir kısmı toplumun seçkin kişileri tarafından yenirdi. Bu uygulama yaygın bir eylem değildi. Sadece özel ayinlerde veya belirli tanrıları onurlandırmak için yapılırdı. Bedenin en iyi bölümleri kurban edilen kişiyi yakalayan yüce savaşçıya, dövüş müsabakasının galiplerine veya toplumun diğer önde gelen üyelerine verilirdi.

Kurban ayinleri her zaman aynı değildi. Tapınağın tepesinde kalbin çıkarılması en yaygın ayin olsa da belirli tanrılara kurban vermek için başvurulan farklı kurban varyantları da vardı. İnsana veya hayvana karşı gerçekleştirilen ring dövüşleri yoluyla kurbanın boğularak, yakılarak ya da diri diri derisi yüzülerek uygulanan ayinler de vardı.

Daha üzücü ve hayal etmesi bile berbat olanı yağmur tanrısı Tlaloc için yapılan kurbanlardı. Onu onurlandırmak için çocuklar kurban ediliyor ve çocukların gözyaşının yağmuru yatıştıracağına inanılıyordu.

Bununla birlikte Aztek toplumunda kurban etmenin en ilginç şekli Mezoamerikan top oyunuydu. Bu eşsiz spor birçok Mezoamerikan kültüründe mevcuttu ve Aztekler buna büyük önem vermişti. Mantık olarak futbol ve basketbol karışımı bir spordu. Farklı varyantları vardı. Topa el, kalça, sopa veya taş ile vurarak da oynanabiliyordu. Aslında sıradan bir spor olmaktan çok ritüel niteliği taşıyan bir oyundu. Çünkü maçı kazanan taraf dokunulmazlık kazanırken, kaybeden takım tanrılara kurban edilirdi. Haliyle oyuncular ve liderleri kazanmak için istekli olmak zorundaydı.

Tüttüren Ayna Aztek panteonunun ana figürlerinden biriydi. En güçlü tanrı olarak kabul ediliyordu. Kaderin, kuzeyin, büyücülüğün ve gecenin tanrısıydı. Savaşların kaynağı olduğu gibi tüm tanrılar için bir yiyecek ve içecek kaynağı olan da oydu.

En güçlü, her şeyi gören ve her şeyi bilen bir tanrı olarak son derece önemli bir rol oynuyordu. Ona kurban edilenler dehşet verici ve haksız bir ölümle karşılaşırdı. Bu tanrının doğasına uygun olarak düello çarpışmasını kaybeden kişi kurban edilirdi. Ancak imkanlar büyük ölçüde savaşan kurbana karşı olurdu. Çünkü yüzüne devasa bir taş bağlanır, eline tüylü, sivri uçlu bir sopa yani sahte bir silah verilirdi. Ona karşı savaşanları ise tamamen silahlı ve deneyimli 4 Aztek savaşçısı oluştururdu.

Kimi zaman kurbanların belirli bir tanrının vücut bulmuş halini simgeledikleri olurdu. En onurlu kurbanlar onlardı.

Aztekler iki takvim kullanıyorlardı. Biri 365 günden oluşan güneş takvimi iken diğeri 260 günden oluşan ritüel takvimiydi. 365 günden oluşan takvim 20 günden oluşan 18 ay ve uğursuz sayılan ilave 5 gün içeriyordu. Her yıl, aşağı yukarı 5-22 Mayıs'a karşılık gelen, 20 günden oluşan ve ismi "kuraklık" anlamına gelen 5. ayda Tüttüren Ayna'ya kurban verilirdi. Bu hayli ilginç bir süreçti.
Seçilen bir kurban Tüttüren Ayna'nın yeryüzündeki varlığı olarak sunulurdu. Bu yüzden kurban edilecek kişi tören tarihinden bir yıl önce tanrı kılığına büründürülür, rahipler tarafından eğitilir, saygı gösterilir, kadınlar, yiyecekler, çiçekler, danslar ve çeşitli hediyelerle memnun edilirdi. Tanrının yeryüzündeki görüntüsü olarak şehirde gezinerek halkı selamlar, ot tüttürür, zaman zaman kopal reçinesinden tütsü yakar ve flüt çalardı. Bu şekilde bir yıl boyunca kral muamelesi görürdü.
Yıl içinde birkaç kez Aztek hükümdarı ile bir araya gelir ve bizzat hükümdar tarafından süslenirdi. Kurban edileceği aydan bir ay önce dört Aztek tanrıçasını simgeleyen dört bakire ile törensel olarak evlendirilir ve yaklaşık 20 gün kadar onlarla birlikte yaşardı. Aztek yöneticisi kurban töreninden dört gün önce sarayında inzivaya çekilir, tanrı rolünü üstlenmiş olan adam ve beraberindeki dört karısı şehirde geçit töreni yapardı. 5. gün öleceği gündü. Kanoya bindirilip Dart Evi denen tapınağa getirilir, eşleri tarafından yalnız bırakıldıktan sonra piramit basamaklarından yukarı çıkar, bu sırada her basamakta bir flüt kırardı. Tepeye çıktığında kendisini bekleyen rahipler tarafından kurban edilirdi.

"Şipe Totek" (Xipe Totec) Aztekler için bir başka önemli tanrıydı. Adı "Derisi Yüzülmüş Efendimiz" anlamına geldiğinden derisi yüzülmüş bir adam olarak tasvir ediliyordu. Yeniden doğumun, yaşam döngüsünün, tarımın, bitkilerin, toprağın, mevsimlerin ve Doğu'nun tanrısıydı.

Ona verilen kurbanlar en korkunç acıyı yaşayanlardı. "İnsanların Yüzülmesi" anlamına gelen ay boyunca (22 Şubat'tan 13 Mart'a kadar), Derisi Yüzülmüş Efendiye özellikle ibadet edilirdi. Kurban olarak seçilen kişi 40 gün boyunca tanrıyı temsil eder, tanrı gibi giyinir ve yaşardı. Fakat kurban edilme günü geldiğinde acımasız kaderiyle karşılaşır, diri diri derisi yüzülürdü. Kurbanın yüzülen derisi şehri dolaşıp hediyeler toplayan ve vatandaşları kutsayan başka biri tarafından giyilirdi. Daha sonra klasik Aztek uygulamasına geçilir, derisi yüzülen kurbanın kalbi alınır, vücudu parçalanır ve vücut parçaları paylaştırılırdı. Başka birçok kurban verilirdi. Rahipler kalplerini çıkardıkları kurbanların derisini yüzer ve "altın elbise" dedikleri sarıya boyanmış derileri giydirirlerdi. Bağlanmış haldeki diğer kurbanlar oklanarak öldürülür ve damlayan kanlarının bereketli bahar yağmurlarını sağlayacağına inanılırdı.

İnsan kurban etme Aztekler arasında farklı bir amaca daha hizmet ediyordu: Gözdağı vermek. Savaş esirlerinin kurban verilmesi ve kesik başlarının sergilenmesi imparatorluğun egemenliğinin ve gücünün simgesi, hatırlatıcısıydı. Zigguratlar çevresindeki kazılarda elde edilen bulgular üzerinde yapılan dna testleri de farklı topluluklara mensup yüzlerce kişinin kurban edildiğini göstermişti.

İlginç olan şudur ki yakalanan Aztek düşmanlarının birçoğu zaten Aztek inançlarının bir kısmına veya tamamına sahipti. Bundan dolayı kurban edilmelerindeki rollerinin önemini anlıyorlardı. Dahası ayinde kurban edilecek olan kişiye tanrılara iletmesi için isteklerde bulunulurdu. Bunlar genel olarak tanrıların çocuklarını kutsaması, izleyicileri selamlaması, gözetmesi gibi dileklerdi.

Kurbanlık esirlerin bir kısmı "Çiçek Savaşları" adı verilen törensel savaşlardan geliyordu. Törensel savaşa katılan Aztek savaşçılarının temel amacı mümkün olduğu kadar çok düşman savaşçısını canlı halde yakalamaktı. Böylece evlerine esirlerle dönen savaşçılar hem sosyal statü kazanıyor hem de tanrılarına sunacak kurbanlar edinmiş oluyorlardı. En cesur veya yakışıklı esirler çok daha değerli kurbanlıklardı.

İspanyolların çoğu zaman kurban törenleri sırasında kurban edilenlerin sayısını olduğundan çok daha fazla gösterdiğini belirtmek isterim. Örneğin İspanyollar, Azteklerin bir kurban dönemi boyunca 84.000 kadar savaş esirini kurban ettiğini belirtmişlerdi. Bu abartılı sayılar Aztekleri daha şeytani göstermek ve bölgeyi ele geçirmelerine geçerli mazeretler bulmak için kullanılmıştı. Ancak yine de Azteklerin uyguladığı şiddetin ve kana susamışlığın derecesi çoğunlukla doğrudur ve burada okuduğunuz şeyler yüzyıllar boyunca yaşanmış olan olaylardır. Bıçağın diğer tarafında kalmayı başarabilenler kurban olmaktan kurtulmuştur.

Yine de İspanyolların ve Hristiyanlığı yüceltmek isteyen Avrupalıların Aztekler hakkında kanıt olarak sundukları ve yazdıklarına yüzde yüz inanmamak minik bile olsa bir abartma payı olduğunu varsaymak akıllıca bir tercih olacaktır.

NOTLAR
1. Nextlahualli
2. Kuetzalkoatl. Adı Mayalar'da Kukulkan'dır.
3. Huitzilopochtli. Diğer anlamı "Sol Elli Sinek Kuşu"dur.
4. Tezcatlipoca. Diğer adı "Tüttürme Aynasının Efendisi".
5. Adı Cipactli'dir ve timsah anlamına gelir. Timsah, balık ve kurbağa karışımı bir yaratıktır. Her zaman açtır.
6. İsmi "Yeryüzünün Altındaki Yol", "Topraktan Olan", Uzun Mağara" gibi anlamlara gelir. "Veren", "Yeşil Olan" gibi anlamlara gelip farklı isimlere de sahipti.
7. Ollamaliztli / Ulama. Diğer adı: Tlachtli. Anlamları kabaca "Top Oyunu".
8. Toxcatl ayı
9. Tlacaxipehualiztli ayı

HIZIR & İLYAS VE HIDIRELLEZ

Hazırlayan: A.Kara

HIZIR & İLYAS VE HIDIRELLEZ

Hızır (ٱلْخَضِر‎) "Yeşil" demektir. Kur'an'da geçmese de rivayetlerde yer alan ve türlü toplumlarda görünen mitolojik bir karakterdir. Kehf suresinin 65 ve 82.ayetleri arasında Musa ile birlikte yolculuk eden kişinin Hızır olduğu söylense de Kur'an'da böyle bir açıklama yoktur.

Hızır'ın ölümsüzlük suyundan içtiği için ölüp yeniden dirilebildiği ve yeşil giydiği düşünüldüğünde doğayı simgelediği açıktır. Hızır Ata'da denen bu karakterin havada dolaştığına, su üzerinde yürüdüğüne, kılıktan kılığa girebildiğine, doğadaki canlıları yönetebildiğine dair inanışlar vardır. 

Taberi Hızır ile İlyas'ın eşit olduğunu ve her yıl gerçekleşen mevsim kutlamalarında buluştuklarını, hatta Hızır'ın Pers, İlyas'ın Yahudi olduğunu söyler. [1]

İşte İlyas ve Hızır'ın buluştuğu gün Hıdırellez olarak bilinir. Hıdırellez Miladi takvime göre 6 Mayıs, Jülyen takvimine göre 23 Nisan'da kutlanır ve birçok antik toplumda olduğu gibi yılın ikiye bölündüğü görülür. 5 Mayıs gecesi artık kışın bittiği ve sıcaklıklarla birlikte bolluk ve bereketin artacağına inanılırdı. Bu yüzden 6 Mayıs ile 7 Kasım arası Hızır, yani yaz günleri iken 8 Kasım ile 5 Mayıs arası Kasım, yani kış günleridir. [2]

Hızır ve İlyas'ın buluşmaları anlatımı 2.Krallar, 2.Bab'da İlya'nın bir dulun içecek ve yiyeceklerini 3 yıl boyunca tükenmez kılması ve ölen oğlunu diriltmesi anlatımında da görülür. Bu anlatıda göğe yükselirken İlya'nın düşen cüppesini Elişa alır.
Elişa bu cüppe sayesinde kısırlığa neden olan bir su kaynağını iyileştirir, dulun yağının çoğalmasını sağlar. Şunemli bir kadının ölü oğlunu diriltir, misafirlerin tümünü elindeki somunu çoğaltarak doyurur.
İşte bu cüppe anlatıları da İslam kaynaklarındaki Hızır'ın cüppesi ile örtüşür. 

İslam'ın İran''da yayıldığı süre boyunca Hızır'ın yerini birçok figürün aldığı görülür. Bunlardan biri Anahita adlı kadın figürdür. Yezd şehrindeki en popüler tapınak Anahita'ya adanmıştır. Zerdüştler arasında, Yezd'e giden Zerdüşt hacılar için altı pirin en önemlisi "Yeşil Tapınak"tır. İsmi bu tapınağın etrafında büyüyen yeşil bitkilerden gelmektedir. [3] Burası hala ziyaret edilen ve İran'da yaşayan günümüz Zerdüştleri için en kutsal yerlerden olan bir tapınaktır. [4]

Her yıl 14–18 Haziran tarihleri ​​arasında İran, Hindistan ve diğer ülkelerden binlerce Zerdüşt bu tapınağa adanmış ve kutsal baharı içerdiğine inandıkları mağaraya ibadet etmek için Yezd'e hac yolculuğu yapıyor. İbadet edenler dölleyici yağmur ve doğanın yeşillenmesi, canlanması için dua ederler.

Hindistan'ın belirli bölgelerinde Hızır, kuyu ve akarsuların nehir ruhu olan Hızır Hoca olarak da bilinir. Büyük İskender'in maceralarının yazıldığı Sikandar-nama'da Hızır'dan ölümsüzlük kuyusuna başkanlık eden ve hem Hindular hem de Müslümanlar tarafından saygı gören aziz olarak bahsedilir. [5]

Bazı Aleviler Hızır bayramından (Hıdırellez) önceki gün kavrulmuş buğdaydan un yaparlar. Hızır'ın izlerini görebilmek için bunu mutfakta bir yerde saklarlar. Ertesi gün un üzerinde bazı işaretler görürlerse Hızır oraya bolluk ve bereket getirmek için geldiğini düşünürler. Daha sonra Kömbe veya Gömbe denilen bir çeşit kek pişirirler. [6][7]
Bu gelenek muhtemelen Osiris, Adonis, Dionysos, Melkart ve Mitra gibi ölmekte olan Antik Yakın Doğu tanrılarının mitoloji ve ritüellerinden doğmuştur. Tahılın una dönüştürülürken izlediği süreç ise tanrının yakılmasını, yani ölümünü simgelemektedir. [8]