Çince'de Dào: 道 'Yol' demektir. Taoizm yada Daoizm, Tao ile uyum içinde
yaşamayı vurgulayan Çin kökenli bir felsefi gelenektir. "Tao" terimi Taoizm için
var olan her şeyin kaynağı, modeli ve özü olan ilkeyi ifade eder. [1][2]
Kozmolojik temellerini, yani Yin ve Yang'ı ve Beş Aşama'yı MÖ 4. ila 3.
yüzyıllar arasındaki "Savaşan Beylikler" döneminde gelişen Doğa Bilimleri
Okulu'ndan almıştır. [5]
Bilinen "net" bir kurucusu olmasa da Lao Tzu(Laozi) felsefi Taoizm'in kurucularından biri olarak kabul edilir
ve bu bağlamda "ilk" ve "özgün" Taoizm ile yakından ilişkilidir. [3][19] Fakat
Lao Tzu'nun gerçekten yaşayıp yaşamadığı konusu tartışmalıdır [4][14] ve o aynı
zamanda Çin dinlerinde bir tanrıdır. Kendisine atfedilen "Tao Te Ching" adlı bir
eser vardır ve MÖ 4. yüzyılın sonlarına tarihlenmektedir. [15]
Yarı efsanevi bir figür olan Lao Tzu genellikle Konfüçyüs'ün MÖ 6. yüzyıldaki
çağdaşı olarak tasvir edilse bile bazı modern tarihçiler onun MÖ 4. yüzyılda
Savaşan Beylikler döneminde yaşamış olduğunu söyler. [20] Çin kültüründe
merkezi bir figür olan Laozi, hem Tang hanedanlığının imparatorları hem de Li
soyadını taşıyan günümüz insanları tarafından kendi soylarının kurucusu olarak
kabul edilir. Onun çalışmaları hem çeşitli otorite karşıtı hareketler [21] hem
de Çin Hukuk Sistemi tarafından benimsenmiştir. [22]
ORTAYA ÇIKIŞI VE TARİHİ
Robinet, Taoizmin ortaya çıkışını dört bileşen ile tanımlar. Bunlar:
Felsefi Taoizm, yani Tao Te Ching ve Zhuangzi
Coşku (iç huzur-mutluluk) elde etme teknikleri
Uzun ömür veya ölümsüzlük elde etmek için uygulamalar
Şeytan çıkarma. [4]
Çin'in tarih öncesi halk dinlerindeki bazı geleneklerde Taoculuğun
izlerini görmek mümkündür ve bunlardan çoğu Taoizm'i oluşturan unsurlar
olmuşlardır. [13] Taoizm'deki birçok uygulama özellikle Kuzey Çin'in şaman
kültürü ile bağlantılı olan Wu ve Savaşan Beylikler dönemi fenomenlerinden
ve muhtemelen "antik çağın arşivci-kahinlerinin yazdığı Fangshi'den
türetilmiştir. Bu arşivci kahinlerden biri de Lao Tzu'dur. Taoistler
durumun böyle olmadığı konusunda ısrar etseler de gerçek budur. [6]
Wu ve Fangshi terimleri "... sihir, ilaç, kehanet, ... uzun ömür sağlama
yöntemleri ve mest olup kendinden geçme (ruhsal gezinti)" ve kendini
şeytan çıkarmaya adamış kişileri belirtmek için kullanılırdı. "Şamanlar"
veya "büyücüler" için genellikle "Wu" terimi kullanılırdı. [6]
Fangshi felsefi yönüyle Doğa Bilimleri Okuluna yakındı ve içerdiği kehanet
uygulamaları büyük ölçüde astrolojik ve takvimsel tahminlere dayanıyordu.
[7]
Taoizmin ilk organize biçimi ilerleyen süreçte Zhengyi okulu olarak
bilinecek olan "Göksel Üstatların Yolu" adlı okulun kuruluşudur. Bu okul,
MS 2. yüzyılın sonunda "Beş Kademeli Pirinç" hareketinden geliştirilmişti.
İkinci okul ise 142 yılında, Taoizm'in kurucusu kabul edilen
Lao Tzu'nun kendisine göründüğünü söyleyen
Zhang Taoling tarafından kurulmuştu. [8]
Gök Ustalarının Yolu okulu 215 yılında Çin'in Doğu Han Hanedanı'nın savaş
şefi Cao Cao tarafından resmen tanındı ve bu durum Cao Cao'nun iktidara
yükselişini de meşrulaştırdı. [9] Böylece MÖ 2. yüzyılın ortalarında Lao
Tzu imparatorluk tarafından "ilahi bir kişilik" olarak kabul edildi. [10]
Han hanedanı aracılığı ile (MÖ 206 - MS 220) Shu (modern Siçuan)
eyaletindeki dini örgütlerin ve törencilerin (ayinciler) talimat ve
gelenekleri ile Taoculuk bir araya gelmişti. Daha önce, antik Çin'de,
Taocular siyasi hayata katılmayan inzivada, toplumdan uzakta yaşayan
keşişler olarak görülüyordu. Filozof Zhuāngzǐ, diğer adıyla
Chuang Tzu (莊子; okunuşu Cuangzı) bunlar arasında en çok bilinendi
ve onun yerel Çin şaman geleneklerinin bir parçası olduğu güneyde yaşaması
anlamlı ve önemliydi. [16]
Özellikle güneydeki Chu eyaletinde güçlü olan Taoist gelenekte kadın
şamanlar önemli bir role sahipti. Erken Taocu hareketler şamanizmin aksine
kendi kurumlarını geliştirdiler ancak bunu yaparken temel şamanik
unsurları da özümsediler. Şamanlar erken dönemlerden, en azından 20.
yüzyıla kadar Taoizmin temel metinlerini açığa çıkardılar. [17]
Taoizmin kurumsal düzenleri daha yakın zamanlarda geleneksel olarak iki
ana dalda gruplandırılan çeşitli türlere ayrılarak gelişmiştir. Bunlar:
Quanzhen Taoizm'i ve Zhengyi Taoizm'idir. [18]
Lao Tzu ve Zhuangzi'den sonra Taoizm literatürü istikrarlı bir şekilde
büyümeye devam etti ve imparatorun emriyle bir kanon derlenerek -Tao
Tsang- adıyla yayınlandı. Çin tarihi boyunca Taoizm birkaç kez devlet dini
olmaya aday gösterildiyse de 17. yüzyıldan sonra gözden düştü.
Shangqing Okulu (上清) "Yüce Berraklık" veya "En Yüksek Duruluk" olarak da
bilinir, Batı Jin hanedanlığının aristokrasisi sırasında başlayan bir
Taoist hareketidir. İmparatorların kendilerinin Lao Tzu'nun akrabaları
olduğunu iddia ettiği Tang hanedanlığı döneminde (618-907) Taoizm,
Shangqing okulu şekliyle Çin'de yeniden resmi statü kazandı. [11] Bununla
birlikte Shangqing hareketi, 4. yüzyılda, 364 ile 370 arasındaki yıllarda
tanrılar ve ruhlar vasıtasıyla Yang Xi'ye iletildiği söylenen bir dizi
vahiy üzerinde durarak çok daha erken gelişti. [12]
Yang Xi (楊 羲, 330-c. 386); Teveccüh ve iltifat içeren adıyla Xihe (羲
和) "Shangqing vahiyleri" ile tanınan bir Doğu Jin hanedanı bilgini,
hattat ve mistiktir. Bu metinlerin Taoist tanrılar tarafından kendisine
yazdırıldığı iddia edilmiştir. Teveccüh içeren adı Xihe ise aynı zamanda
mitolojik bir güneş tanrısıdır.
Tüm bunlardan su sonuç çıkıyor, Çin dinlerinde bir tanrı haline gelen Lao
Tzu'nun kurduğu Taoizm; Chuang Tzu, Zhang Taoling, Yang Xi ve Shangqing
Okulu ile gelişmiş, varlığını sürdürerek yayılma imkanı bulmuştur.
KAYNAKLAR
Elizabeth Pollard; Clifford Rosenberg; Robert Tignor. Worlds
Together, Worlds Apart: A History of the World - From the Beginnings
of Humankind to the Present. s. 164
Creel, Herrlee Glessner (1982) [1970]. What Is Taoism?: And Other
Studies in Chinese Cultural History, s. 2.
Robinet, Isabelle (1997) [1992]. Taoism: Growth of a Religion. s.
63.
A.g.e., s. 25.
A.g.e., s. 6
A.g.e., s. 36
A.g.e., s. 39
A.g.e., s. 54
A.g.e., s. 1
A.g.e., s. 50
A.g.e., s. 184
A.g.e., s. 115
Demerath, Nicholas J. (2003). Crossing the Gods: World Religions and
Worldly Politics. s. 149; Hucker, Charles O. (1995). China's
Imperial Past: An Introduction to Chinese History and Culture. s.
203–204
Kirkland, Russell (2004). Taoism: The Enduring Tradition. s. 62.
A.g.e., s. 61; "Laozi". Stanford Encyclopedia of Philosophy
Nadeau, Randal L. (2012). The Wiley-Blackwell Companion to Chinese
Religions. s. 42
Catherine Despeux. "Women in Taoism". In Kohn (2000), s. 403–404
Chan, Kim-Kwong (2005). "Religion in China in the Twenty-first
Century: Some Scenarios". Religion, State & Society. 33 (2):
87–119
"Lao-tzu – Founder of Taoism". en.hubei.gov.cn. Government of Hubei,
China
Kohn, Livia (2000), Daoism Handbook (Handbook of Oriental Studies /
Handbuch der Orientalisk – Part 4: China, 14). s. 4
"Lao-tse". ztopics.com
Han Fei Tzu, the paradigm legalist, wrote one of the earliest
commentaries on the Lao Tzu
●►Patreon üyeliği için: PATREON ●►Üye olarak platforma destek olabilirsiniz: KATIL
Dabbe İslam'ın kıyamete dair mitlerinden biridir ve ahir zamanda ortaya
çıkacak bir yaratık olarak tasvir edilir. Bir rivayete göre ortaya çıkacağı
yer Safa tepesidir. [1]
Neml suresi 82. ayette ondan şöyle bahsedilir: "O söz, başlarına geldiği zaman, onlara yerden bir Dabbe çıkarırız; o da,
insanların bizim ayetlerimize kesin bir bilgiyle inanmadıklarını onlara
söyler.
Buna ek olarak Sebe 14'de de Dabbe kelimesinin kullanıldığı görülür fakat
buradaki Dabbe, bir kıyamet alameti değil, Süleyman'ın asasını yiyen yer
kurtlarıdır:
“Ne zaman ki Süleyman’a ölümü hükmettik, cinlere onun ölümünü sezdiren
olmadı. Yalnız bir güve böceği yere dayandığı asâsını yiyordu. Bu sebeple
Süleyman yere yıkılınca ortaya çıktı ki, cinler eğer gaybı bilir olsalar o
zilletli azab içinde bekleyip durmazlardı.”
Dabbe, hafif yürüyen, debelenen, kımıldayan, ayakları üzerinde yürüyen gibi
manalara gelir. Genellikle hayvanlar yada binek hayvanları için kullanılıyor
olsa da bu sıfat insanlar için de kullanılabilir. Aslında tam da bu yüzden
İslam alimleri arasında Dabbe'ye dair görüş ayrılıkları yaşanır ve net bir
fikir ortaya konamaz. Çünkü bazısına göre Dabbe korkunç bir yaratık iken,
bazısına göre bir insandır.
Örneğin Rağıb İsfehani'ye göre Dabbe, kıyamet sırasında ortaya çıkacak bir
hayvandır. [4]
Elmalılı ise, Ebu Hüreyre'nin Dabbe'yi elinde Musa'nın asası ve Süleyman'ın
mührü ile ortaya çıkıp kafir ve müminleri işaretleyeceği hadise dayanarak
Dabbetü'l-arz'ın hem maddi hem manevi yönden büyük bir İslam devletini teşkil
edeceğini, yani başkaldıran büyük bir zat olacağını söyler. [5]
Said Nursi'ye göre tıpkı Firavun'a musallat olan çekirgeler, Ebrehe'ye
musallat olan Ebabil kuşları gibi Dabbetü'l arz'da canavarlaşmış, küfür ve
fesada batmış olan insanların akıllarını başlarına getirmesi için Allah
tarafından gönderilecek ve insanoğluna musallat olacak bir hayvandır. Fakat
Nursi, bunun tek bir hayvan olmadığını çünkü tek bir hayvanın tüm insanlığa
musallat olamayacağını söyler. Buradan hareketle Dabbe'nin, Sebe suresi
14.ayette Süleyman'ın asasını yiyen ağaç kurtları olduğunu, insanların
kemiklerini de bu asayı kemirdikleri gibi yiyeceklerini, insanın dişinden
tırnağına kadar her yerine yerleşeceklerini söyler.
Yani Nursi'ye göre konuşacağı söylenen bu hayvan ağzı ile değil, insanlara
yerleşerek onları düşürdüğü hal ile konuşacaktır.
[6]
Gördüğünüz üzre çok farklı görüşler var; Öyle ki Dabbe'nin AİDS hastalığı
olduğunu söyleyenler bile bulunmaktaydı. Fakat AİDS ciddi artış gösterip aşırı
can kaybına sebep olamayınca bu iddia rafa kaldırıldı ve şuan dünyanın
uğraşmakta olduğu Korona virüsünün Dabbe olduğuna yönelik görüşler ortaya
atılmaya başlandı. Bu virüs zararsız hale getirildiğinde ve üzerinden birkaç
yıl geçtiğinde kıyametin hala kopmadığını gören bu şahıslar Korona ve Dabbe
konusundaki iddialarının fos çıktığını görünce nasıl hissedecekler şimdiden
merak ediyorum.
Çoğu İslam aliminin üzerinde durduğu fikre göre Dabbe denen yaratığın ortaya
çıkma nedeni, hem Allah'ın kendini bildirip tanıtması, "bakın işte, ben varım"
demesi hem de Allah diyenlerin sayısının azlığıdır. Dabbe yeraltından
çıktıktan sonra artık iman durumunun duraksayacağı, yani kimsenin iman
edemeyeceği hatta gerileyeceği, bitip-tükeneceği, İslam'a ait her şeyin
tükenme noktasına geleceği, iman kapısı kapandığı için kimsenin imanının kabul
olmayacağı görüşü hakimdir.
Buradan hareketle yine İslam'ın teknoloji karşıtlığı öne çıkar. Çünkü
onlara göre bunların gerçekleşmesinin, Dabbe'nin çıkıp gelmesinin ve
insanların artık iman etmiyor olmasının en büyük nedeni teknolojinin aşırı
derecede ilerlemesi, robotlar, tüplerde yetiştirilen bebekler yapılması ve
insanların yaratma hevesine kapılacak olmasıdır.
Fakat bunu diyenler enteresan bir şekilde Allah'ın en başından beri tüm
bunları, yani teknolojinin aşırı gelişeceğini, insanların ona inanmayı
bırakacağını ve sonunda Dabbe'nin ortaya çıkacağını zaten biliyor olması
gerektiğini göz ardı ediyorlar. Allah'ın olacak her şeyi bildiği halde buna
rağmen her şeyi var edip sonunda da cezalandırması büyük bir mantık
hatasıdır.
Çoğu kez olduğu gibi Kur'an, Dabbe konusunu da üstü kapalı bir şekilde
geçiştirmiş, detay veya doyurucu anlatımda bulunmamıştır. Bu yüzden de
Dabbe'den kast edilenin ne olduğunu tam olarak anlayabilmek, bu yolda daha
açık tanımlamalar elde edebilmek için bazı hadislere ve çoğu kez olduğu gibi
Musevi ve Hristiyan teolojisine ait metin ve inanışlara bakmak gerek.
Hadislerden başlayalım.
HADİSLERDE DABBETÜ'L-ARZ
Ebu Hüreyre buyurdu ki: "Dâbbetü'l-arz, beraberinde Hz. Musa'nın
asası ve Hz. Süleyman'ın mührü olduğu halde çıkar. Asa ile mü'minlerin
yüzünü cilalar, mührü de kafirlerin burnuna basar. Öyle ki, sofra ehli
toplanınca biri diğerine (yüzündeki parlaklıktan dolayı) "Ey mü'min!" der,
diğeri de (öbürüne, burnundaki mühür damgası sebebiyle): "Ey kafir!"der.
(Yani mü'min de kafir de yüzünden tanınır). [7]
İbnu Amr İbnu'l-As anlatıyor: "Resulullah buyurdular ki: "Çıkış itibariyle,
kıyamet
alametlerinin ilki güneşin battığı yerden dogması, kuşluk vakti insanlara
Dabbetu'l-arz'ın çıkmasıdır. Bunlardan hangisi önce çıkarsa, diğeri
de onun hemen peşindedir." [8]
"Üç şey vardır ki onlar çıktığı vakit «önceden inanmayan veya îmânıyla bir
hayır kazanmayan kimseye, artık îmânı fayda vermez». Bunlar; Güneş’in battığı
yerden doğması, Deccâl ve Dâbbetü’l-Arz’dır.” [9]
Bazı hadislere göre Dabbe; deve ayağı gibi dört ayaklı, kuş kanatlı, öküz
başlı, fil kulaklı, koç kuyruklu dev bir yaratıktır. [10]
HRİSTİYAN & MUSEVİ TEOLOJİSİ
Hristiyan-Yahudi teoloji ve mitolojisine bakıldığında İslam'daki Dabbe, Deccal
gibi ögelerin esin kaynağının neler olduğu görülmektedir.
Daha önce hazırladığım bir video ile Livyatan (Leviathan) adlı dev deniz
yaratığı mitolojisini sizlere anlatmıştım. İslam'daki Dabbe'ye benzer şekilde
Yahudi & Hristiyan teolojisinde Rahav (Rahab), Canavar ve Ejderha gibi
isimlerle anılan çeşitli yaratıklar bulunur.
Livyatan videomda anlatmış olsam da tekrar kısaca değinmekte fayda var. Cinni
bir çöl yaratığı olan Behemot ve Rahav ile bağlantılı olan Livyatan'a dair
çeşitli görüşler olsa da temelde kötü, şeytani bir varlık olduğu ve tanrının
ilerde gerçekleştireceği bir plan için başlangıçta onu yaratıp bekletmekte
olduğu açıktır. Tıpkı İslam'daki Dabbe gibi. Çünkü Talmud'da tanrının çift
olarak yarattığı Livyatanlardan dişi olanı öldürdüğü yazar [11] fakat erkekten
bahsetmediğine göre inanışa göre onu bir amaç için sakladığı düşünülebilir.
Vahiy 20:2-3'de
"Melek, ejderhayı -o eski yılanı- yakalayıp bin yıl için bağladı. Bin yıl
tamamlanıncaya dek ulusları bir daha saptırmasın diye onu dipsiz
derinliklere attı, oraya kapayıp girişi mühürledi. Bin yıl geçtikten sonra
kısa bir süre için serbest bırakılması gerekiyor."
der.
Yani tıpkı İslam'daki Dabbe gibi Livyatan'ın da bir vadi olduğu ve belli bir
amaç için beklemekte olduğu açık.
Buna ek olarak Dabbe benzeri diğer yaratıklardan yıkım-dehşet-korku temaları
işlenirken nasıl bahsedildiğine bakalım:
Mezmurlar 89.Bab'da Rab'be methiyeler düzülürken şöyle denir:
Mezmurlar, 89:9-10:
Sen kudurmuş denizler üzerinde egemenlik sürer,
Dalgalar kabardıkça onları dindirirsin.
Sen Rahav’ı leş ezer gibi ezdin,
Güçlü kolunla düşmanlarını dağıttın.
Eyüp, 26:11-12:
Göklerin direkleri sarsılır,
Şaşkına dönerler O azarlayınca.
Gücüyle denizi çalkalar,
Ustaca Rahav’ı vurur.
Eyüp, 9:12-13:
Evet, O avını kaparsa, kim O’nu durdurabilir?
Kim O’na, ‘Ne yapıyorsun’ diyebilir?
Tanrı öfkesini dizginlemez,
Rahav’ın yardımcıları bile
O’nun ayağına kapanır.
Yahudi folklorundaki "Denizin Şeytanı", "Suların Ejderhası" gibi sıfatlarla
bahsedilen Rahav (רַהַב) adlı yaratık tıpkı Livyatan gibi bir deniz
canavarıdır. [17]
Onu Dabbe'ye benzeştiren yanı, tanrının onu zapt ettiği ve dünyanın sonuna
doğru bu canavarın tekrar yeryüzüne dönüş yapacak olmasıdır. [18]
Mezmurlar 74:13-14
Gücünle denizi yardın,
Canavarların kafasını sularda parçaladın.
Livyatan’ın başlarını ezdin,
Çölde yaşayanlara onu yem ettin.
Vahiy, 13:11-18'de denizden çıkan Livyatan (Leviathan) adlı canavarın güç ve
yetkisini kullanan ve bazı yönleri ile kısmen Deccal özellikleri de taşıyan
bir başka yaratıktan bahseder:
[●►Kalın yerler, İslam'daki Deccal anlatısı ile de benzeşen
kısımlardır◄●]
Bundan sonra başka bir canavar gördüm. Yerden çıkan bu canavarın kuzu
gibi iki boynuzu vardı, ama ejderha gibi ses çıkarıyordu.
İlk canavarın bütün yetkisini onun adına kullanıyor, yeryüzünü ve orada
yaşayanları ölümcül yarası iyileşen ilk canavara
tapmaya zorluyordu.
İnsanların gözü önünde, gökten yere ateş yağdıracak kadar büyük
belirtiler gerçekleştiriyordu.
İlk canavarın adına gerçekleştirmesine izin verilen belirtiler
sayesinde, yeryüzünde yaşayanları saptırdı. Onlara kılıçla
yaralanan, ama sağ kalan canavarın onuruna bir heykel yapmalarını
buyurdu.
Canavarın heykeline yaşam soluğu vermesi için kendisine güç verildi.
Öyle ki, heykel konuşabilsin ve kendisine tapmayan herkesi
öldürebilsin.
Küçük büyük, zengin yoksul, özgür köle,
herkesin sağ eline ya da alnına bir işaret vurduruyordu.
Öyle ki, bu işareti, yani canavarın adını ya da adını simgeleyen sayıyı
taşımayan ne bir şey satın alabilsin, ne de satabilsin.
Bu konu bilgelik gerektirir. Anlayabilen, canavara ait sayıyı
hesaplasın. Çünkü bu sayı insanı simgeler. Sayısı 666’dır.
Bunlara ek olarak İslam hadislerindeki Dabbe'yi andıran anlatımlara benzer
anlatılara Daniel (Danyal) Kitabı'nda (דניאל) rastlanır:
Denizden birbirinden farklı dört büyük yaratık çıktı. Birinci yaratık
aslana benziyordu, kartal kanatları vardı. Ben bakarken kanatları
koparıldı, yaratık yerden kaldırıldı, insan gibi ayakları üzerine
durduruldu. Ona bir insan yüreği verildi. İkinci yaratık ayıya benziyordu.
Bir yanı üzerinde doğrulmuştu. Ağzında, dişleri arasında üç kaburga kemiği
vardı. Ona, ’Haydi kalk, yiyebildiğin kadar et ye!’ dediler. Sonra baktım,
parsa benzer bir başka yaratık gördüm. Sırtında dört kuş kanadı vardı. Bu
yaratığın dört başı vardı ve ona egemenlik verilmişti. [21]
İslam kaynaklarına ve ondan önceki Musevi-Hristiyan teolojisine bakıldığında
çoğu zaman olduğu gibi Yahudilerin Babil gibi çevre toplumlardan duyup kendine
uyarladığı, türettiği efsaneleri daha sonra Muhammed'in de alarak Kur'an'a
ilave ettirmiş olması güçlü bir ihtimaldir. Neticede Yahudi-Hristiyan
teolojisine dair birçok konuyu ilan ettiği dinine eklemesi, diğerlerinin onun
dinine geçmesini kolaylaştıracaktır.
Tuhaf olan ise Kur'an'da Muhammed'in eşleri ve onlarla ilişkileri hakkında
yüzlerce ayet varken kıyamete dair önemli bir tema olan Dabbe'ye dair doğru
düzgün, elle tutulur ifade ve anlatımlar bulunmamaktadır.
"MİTOLOJİLERDE EŞCİNSELLİK"
başlıklı videoyu izleyerek çeşitli toplumlarda eşcinselliği dair
inanışları, tavrı öğrenebilirsiniz.
İskandinav destan ve efsanelerinde eşcinselliğe dair çeşitli motifler
bulunur. Bu konuda yine hiç bilmediğiniz yönü ile önümüze tanrı Loki çıkar.
Çoğu
İskandinav tanrısı gibi Loki de dilediğinde cinsiyet değiştirme özelliğine
sahipti. Bunu kullanarak hile yapmak için sık sık kadın kılığına girerdi ama bu
şekil değiştirmeler sadece şeklen kadın gibi görünmekle kalmıyordu. Aynı zamanda
cinsiyetini de değiştiriyordu.
Örneğin bir efsanede Loki kendini
kısrağa dönüştürerek Svaðilfari adlı aygır ile birlikte olduktan sonra sekiz
bacaklı tay Sleipnir'i doğurur. Evet, erkek olan Loki, dişi hayvan şekline
bürünmekle kalmaz aynı zamanda hamile kalıp doğurur.
[Margaret Clunies Ross (1998). Old Norse myths in medieval northern society, 36: 131-140]
Njal
Destanında Flosi adlı adama Skarphedinn adlı diğer adamın sarf ettiği sözler
önemlidir. Skarphedinn, Flosi'ye "Eğer adamların da dediği gibi seni [goblin]
her dokuz gecede bir kadına çevirmiyorsa sen gerçekten de Domuz tepesi
goblininin [erkek] sevgilisisin." der.
Yani Skarphedinn, Flosi'yi bir
goblinle ilişkiye girmekle suçlayarak onun erkek olmadığını iddia eder. Bununla
kalmayan Skarphedinn söylemlerinin devamında kanunda yasak olduğunu söyleyerek
onun erkekliğine hakaret eder.
İskandinav şiirlerinde erkek kıyafeti
giyen kadın temsilleri daha yaygındır ve kadın kıyafeti giyen erkek temsili
görmek zordur. Örneğin bir şiirde (Þrymskviða) erkekliğin temsili olan Thor'un
çekicini geri alabilmesi için kadın gibi giyindiğinden bahsedilir. Enteresan
olan şiirde Thor'un süslü mücevherler takması gerektiğinin yer almasından çok
kadın göğüslerine sahip olduğunun işaret edilmesidir. Thor'a kadınsı bir imaj
çizilmiştir. Yani muhtemelen Thor da Loki gibi kılık değiştirmiştir.
Burada
Thor isteyerek kadınsı giyinen ve erkeklerle ilişki yaşayan diğer erkekleri
eleştirir. Şöyle yazar:
"Ardından güçlü Thor yanıtını verdi: "Eğer
kadın kıyafetlerini üzerimde tutup çıkarmazsam tanrılar bana argan* desinler"
"Látum
und hánum hrynja lukla ok kvenváðir um kné falla, en á brjósti breiða steina ok
hagliga um höfuð typpum. Þá kvað þat Þór, þrúðugr áss: "Mik munu æsir argan*
kalla, ef ek bindask læt brúðarlíni!
* Burada kullanılan kelime arg,
argan'dır. Kendi isteği ile pasif olarak başka erkeklerle birlikte olan erkek
anlamına gelir.
Lokasenna adlı şiirde baba tanrı Odin, Loki'yi sekiz
kış boyunca yer altı dünyasında bulunmakla suçlar. Kendini gizlediği için korkak
olduğunu söylenir ve korkaklığından dolayı kadına benzetilir ve kadınsı olmakla
suçlanır.
Aynı şiirde tanrı Njördr devlerle cinsel ilişkiye girmek ve
idrar içmekle suçlanır. Loki şöyle der:
"Kapa çeneni Njördr, buradan
doğuya tanrılara bir rehine olarak gönderildin. Hymir'in hizmetçileri seni
sidikleyip ağzına işediler."
"Loki kvað: Þegi þú, Njörðr, þú vart
austr heðan gíls of sendr at goðum; Hymis meyjar höfðu þik at hlandtrogi ok
þér i munn migu."
16 ve 19. yüzyıllar arasında gerçekleşen Afrika köle ticareti trajedisi
hakkında büyük kınamalar yapılır. Bu süreçte gerek Avrupa gerek İslam ülkeleri
Afrikalıları köle olarak satmış, harem, hizmetli ve cinsel haz gibi türlü
konularda kullanmıştır. Fakat aynı zamanda, Akdeniz'de eşit derecede Berberi
köle ticareti yapılıyordu. 1,25 milyon kadar Avrupalının Berberi korsanlar
tarafından köleleştirildiği ve hayatlarının aynı kaderi paylaştıkları Afrikalı
köleler kadar acınası olduğu tahmin edilir. Öyle ki bir dönem Berberlerin
beyaz köleleri olarak biliniyorlardı.
Kölelik insanoğlunun bildiği en eski ticaretlerden biridir. Bunun kayıtları
ilk olarak MÖ 18. yüzyıl Babil'inde, Hammurabi Kanunlarında görülür. Geçmişte
neredeyse her kültürden, medeniyetten ve dinden topluluk, diğer insanları
kendi kölelerini yapmış veya satmıştır. Bununla birlikte şu anda Fas, Cezayir,
Tunus olarak bilinen yerde dönem Avrupalılarının Berberi kıyısı olarak
adlandırdığı kıyı boyunca korsanlar tarafından Berberi köle ticareti
yapılıyordu fakat nispeten az ilgi görüyordu. MS 1600'lerden itibaren
Akdeniz'de seyahat eden herkesin korsanlar tarafından yakalanma, Berberi Sahil
kentlerine götürülme ve köle olarak satılma tehlikesiyle karşı karşıya
kaldığını unutmamak gerek.
Gemilere ve denizcilere saldırmakla yetinmeyen korsanlar bazen İtalya, Fransa,
İspanya, Portekiz, İngiltere, İrlanda hatta Hollanda ve İzlanda kadar uzaktaki
kıyı yerleşimlerine baskın düzenlerdi. Kurbanlarını yakalamak için karanlıkta
sürünerek köylere, korunmasız kıyılara inerlerdi. İrlanda'nın Baltimore
köyünün hemen hemen tüm sakinleri 1631'de bu şekilde ele geçirildi. Bu tehdit
sonucunda halk korktu, kendini ve ailesini korumak istedi. Böylece
Akdeniz'deki çok sayıda kıyı kenti 19. yüzyıla kadar sakinleri tarafından
neredeyse tamamen terk edildi.
İrlanda’nın güneybatı kıyısındaki Baltimore sahil köyüne yapılan baskın,
Berberi korsanları tarafından gerçekleştirilen en korkunç eylemlerden biridir.
20 Haziran 1631 günü saat 02:00'de tüfekler, demir çubuklar ve yanan odun
sopalarıyla silahlanmış 200'den fazla korsan sessizce Baltimore kıyısına
dağılır, ana köydeki kulübelerin ön kapılarında ve içerideki evlerde bekler.
Sinyal verilince eş zamanlı olarak evlere hücum eder, uyuyanları yataklarında
yakalayarak çekip çıkarırlar. Toplam 107 erkek, kadın ve çocuk gemilere
sürüklenir ve Cezayir'e geri dönüş yolculuğu başlar.
Cezayir'e varınca yakalanan Baltimore halkı zincirlenmiş ve neredeyse tamamen
çıplak şekilde potansiyel alıcılarına sergilenmeden önce köle bölmelerine
götürülür. Yaygın olarak erkekler işçi, kadınlar cariye olarak kullanılırken,
çocuklar genellikle Müslüman olarak yetiştirilir ve sonunda Osmanlı ordusu
içindeki köle birliklerinin bir parçasını oluştururdu.
Şimdi lütfen bunu duyunca yine "Sen Osmanlı düşmanısın" diye çığırtkanlık
yapmayın. Gereği yok. Çoğu padişahın hareminde siyahi cariyeler vardı,
herhalde bunlar bahçede yetişmedi değil mi?
Osmanlı hepimizin geçmişidir fakat ben onları ilahlaştırmak yerine hataları ne
ise anlatıyorum. Hiçbir imparatorluğa tanrısal kimlik yüklenmemesi gerektiğini
biliyorum, bazılarınız bu mantıktan çok uzak.
Konumuza devam edelim. 13 ve 14. yüzyıllarda denizlere hakim olan ve Berber
köle tüccarları için tehdit oluşturanlar başta Katalonya ve Sicilyalı
Hristiyan korsanlardı. Fakat ironik olan şu ki Hristiyan korsanlar da köle
ticareti yapıyorlardı.
Avrupalı korsanlar MS 1600 civarında gelişmiş yelken ve gemi inşa tekniklerini
Berber kıyılarına getirince Berber korsanların faaliyetlerini Atlantik
Okyanusu'na doğru genişletmelerine olanak tanımış oldular. Böylece Berberlerin
köle toplama amaçlı baskınları 17. yüzyılın başlarından ortalarına kadar
zirveye ulaştı.
Berberi köle tacirleri genellikle beyaz Hristiyanları yakalayan Müslüman
korsanlar olarak tasvir edilse de bu her zaman doğru değildir. Çünkü
istisnalar dışında korsanlar yakaladıkları kişilerin ırkı veya dini
yönelimleri ile ilgilenmiyorlardı. Bu yüzden Berberlerin sattığı köleler
siyahi veya beyaz, Katolik, Protestan, Ortodoks, Yahudi veya Müslüman da
bulunabilir. Zaten sadece Müslümanlar korsan değildi. İngiliz korsanlar ve
Hollandalı kaptanlar dostların bir kalem darbesiyle düşman olabileceği bir
çağda yaşıyorlardı ve bağlılıklarını istismar ediyorlardı.
"Hıristiyan Köleler, Müslüman Sahipler: Akdeniz'de, Berber Kıyısı ve İtalya'da
Beyaz Köleliği" kitabının yazarı, tarihçi Robert Davis şöyle der:
"Hem halkın hem de birçok akademisyenin kabul etme eğiliminde olduğu
şeylerden biri köleliğin doğası gereği her zaman ırksal olduğudur. Ancak bu
doğru değildir."
Davis ayrıca beyaz köle ticaretinin en aza indirildiğini veya göz ardı
edildiğini çünkü akademisyenlerin Avrupalıları kurban olarak değil de kötü
sömürgeciler olarak görmeyi tercih ettiğini söyler.
Peki Berberi korsanlar tarafından ele geçirilen kölelere ne oluyordu? Korkunç
bir gelecekle karşı karşıya kalıyorlardı. Birçoğu Kuzey Afrika'ya
gerçekleştirilen uzun yolculuklar sırasında hastalık ya da yiyecek ve su
eksikliği nedeniyle ölüyordu. Hayatta kalanlar saatlerce ayakta bekleyecekleri
köle pazarlarına götürülürken, alıcılar onları müzayedede satılmadan önce
kontrolden geçirirdi. Geceleri ise genellikle sıcak ve aşırı kalabalık olan
bagnios adı verilen hapishanelere konurlardı.
Bununla birlikte bir Berberi kölesi için en kötü kader muhtemelen gemi
kürekleri görevine verilmesiydi. Kürekçiler oturdukları yerde zincirlenir ve
asla ayrılmalarına izin verilmezdi. Yani oracıkta uyur, yemek yer,
tuvaletlerini yaparlardı. Gözetmenler ise yeterince sıkı çalışmadıkları
düşünülen kölelerin çıplak sırtlarını kırbaçlarlardı. Yani filmlerde
gördüğümüz bu sahneler aslında gerçek tarihin ta kendisidir.
Gelişmiş Berberi gemilerinden daha güçlü Avrupalı donanmalar bu korsanlar
üzerinde baskı kurdukça 17. yüzyılın ikinci yarısında korsanlık faaliyetleri
azalmaya başladı. Bununla birlikte 19. yüzyılın ilk yıllarına kadar Amerika
Birleşik Devletleri ve bazı Avrupa ülkeleri Berberi korsanlarına karşı daha
hararetli bir şekilde savaşmaya başladı.
Cezayir 19. yüzyılın başlarında Fransızlar, İspanyollar ve Amerikalılar
tarafından sık sık bombalandı. Sonunda 1816'da Cezayir'e yapılan bir
Anglo-Hollandalı baskının ardından korsanlar Avrupalı olmayanların köle
ticaretinin devam etmesine izin verilen fakat Hristiyanların
köleleştirilmesini hariç tutan şartları kabul etmek zorunda kaldılar. Yani
bu anlaşma ile Berber korsanlara "Hristiyanları köleleştirmeyin de ne
yaparsanız yapın" dediler.
1824'te Cezayir'e başka bir İngiliz saldırısı gerçekleşene ve 1830'da
Cezayir'i sömürge yönetimi altına alan Fransız işgaline kadar ara-ara benzer
olaylar yaşanmaya devam etti. Benzer şekilde Tunus 1881'de Fransa tarafından
işgal edildi. İlerleyen süreçte Avrupa hükümetleri köle ticaretini
yasaklayınca Berberi kıyılarındaki bu durum nihayet son bulmuş oldu.
KAYNAKLAR
Carroll, R. March 11, 2004. “New book reopens old arguments about slave
raids on Europe” in The Guardian.
Davis, R. February 17, 2011. “British Slaves on the Barbary Coast” in
BBC
Eden, J. August 21, 2013. “Slavery and White Guilt” in Western Spring
History Ireland. 2021. “From Baltimore to Barbary: the 1631 sack of
Baltimore” in History Ireland
“Thomas Jefferson Papers, 1606 to 1827” in Library of Congress
●►Üye olarak platforma destek olabilirsiniz: KATIL ●►Patreon üyeliği için: PATREON
İLK DİNDEN DÖNENLER, ĶUR'AN'I YAZMA GÖREVLİLERİDİR
Kur'an katibi olan, yani Muhammed'in en yakınında olan biri dinden çıkar mı? Çıkıyorsa, o dönemde yaşamış, olan biten her şeyi görmüş, vahiy katipliği yapmış biri bile Muhammed'in peygamber olduğuna inanmıyor ve dinden çıkıyor ise, o coğrafyada ve o çağda yaşamamış, hiçbir şeye şahit olmamış, eline bir kitap tutuşturulmuş olan bizlerin dini terk etmesine şaşırmamaları gerekir.
Abdullah Bin Sa'd Bin Ebi Serh (Sarh) (عبد الله بن سعد أبي سرح) Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh, halife Osman'ın akrabası, süt
kardeşidir. Muhammed bir kısım ayetleri vahiy katiplerine söyler, onlar da
yazıya geçirirlerdi.
İlk vahiy katiplerinden Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh, Muhammedin
hallerinden olsa gerek, vahiyden şüphelendi ve Mekke müşriklerinin yanına
dönerek mürtet oldu. Bazı Müslümanlar bunun nedeninin katipliği sırasında
vahyi kendi arzusuna göre tahrif etmesi, böylece müşriklerin İslâmiyet
aleyhindeki çalışmalarını desteklemesi olduğunu söyler. Bu durumda, böylesi
koşullarda yazılan Kur'an'ın değiştirilmemiş olduğuna inanmanın ne kadar doğru
olacağı da büyük bir soru işaretidir.
Ebi Serh, aralarına döndüğü Kureyşlilere şöyle der:
"Ben Muhammed'in yazdırdıklarına istediğim gibi tasarrufta bulundum. 0
bana, "Azizun hakim" diye yazdırırdı, ben "Alimun hakim" derdim. O da:
"Evet, hepsi doğru!" derdi"
[11]
İbn Ebi Serh'in Kur'an'ı tahrif ettiğine dair hadislerden biri şöyledir:
“Şurahbîl b. Sa’d dedi ki: En’am sûresinin 93. ayetinin ‘Allah'a
karşı yalan uydurandan yahut kendisine hiçbir şey vahyedilmemişken,
‘Bana da vahyolundu’ diyenden ve ‘Ben de Allah'ın indirdiği
ayetlerin benzerini indireceğim’ diyenden daha zalim kim vardır!’
kısmı Abdullah b. Sa’d b. Ebî Serh hakkında nazil olmuştur. Hz.
Peygamber Mekke’ye girdiğinde; İbn Ebî Serh, sütkardeşi Hz. Osman’ın
yanına kaçtı. Mekke ehli sakinleşinceye kadar Hz. Osman onu yanında
sakladı. Sonra onu Hz.
Peygamber’in yanına kadar getirdi ve ona eman vermesini
istedi”
[9]
Mekke'nin fethinde, Muhammed, Abdullah Bin Sad'ın kanının heder olduğunu
ve görüldüğü yerde öldürülmesini emredince Abdullah gidip süt kardeşi
Osman'a sığınır, pişman olduğunu söyleyerek affedilmesini ister. Halife
Osman araya girer ve Abdullah Bin Sad'ın öldürülmesini engelleyince
Abdullah yeniden Müslüman olur. Ey korku, sen nelere kadirsin!
[2][3][4][10][11]
Konuya dair İbn Abbas'tan bir rivayet şöyledir:
Nahl suresi 106. ayetin hükmü kaldırıldı ve aynı surenin 110. ayeti
bu hükmün dışında bırakıldı. Hakkında bu ayet inen kimse Mısır’da
valilik görevinde bulunan ve Hz. Peygamber’e vahiy kâtipliği yapmış
Abdullah b. Sa’d b. Ebî Serh’tir. Şeytan onu şaşırttı. Kâfirlere
katıldı. Bu yüzden Hz. Peygamber, Mekke fethi günü onun
öldürülmesini emretti. Hz. Osman, onu himayesi altına aldı. Hz.
Peygamber de bu himayeyi kabul etti.”
[1]
Dinden dönen Kur'an yazma görevlisi Abdullah b. Sa'd için
indiği söylenen Nahl 106'da şöyle yazar:
Nahl 106: "Gönlü imanla dolu olduğu halde, zor altında olan kimse
müstesna, inandıktan sonra Allah’ı
inkâr edip, gönlünü kâfirliğe açanlara Allah katından bir gazap vardır;
büyük azap da onlar içindir."
Daha sonra affedilince İbn Ebi Serh'i kast ederek Nahl 110'da şöyle
yazdırılır: "Rabbin, türlü eziyete uğratıldıktan sonra hicret eden,
Allah uğrunda savaşan ve sabreden kimselerden yanadır. Rabbin şüphesiz
bundan sonra da bağışlar ve merhamet eder."
Yani eğer Nahl 106'nın hükmü uygulansaydı, dinden dönen vahiy katibi
Abdullah b. Sa'd tehdit edilince geri gelip af dilemese başına
gelecekler açık ve nettir. Af dileyip tekrar İslam'a girerek kafasının
gövdesinden ayrılmamasını garantilemiştir.
Bir hadise göre Mekke'nin fetih gününde Muhammed'in 4 erkek ve 2 kadın
haricinde herkese can ve mal güvencesi verir. (eman vermek). Hayatı ve
malı tehlikede olan bu 4 erkekten biri de Abdullah b. Sa'd'dır. Muhammed
halkını kendine biat etmeye çağırırken Sa'd halife Osman'ın yanına
saklanır. Osman onu Muhammed'in yanına götürür ve "Ey Allah’ın elçisi,
elini uzat da Abdullah biat etsin" der. Muhammed 3 kez ona bakar,
üçüncüsünde biat etmesi için elini uzatır. [5]
Benzer rivayetlerde öldürüleceği açıklananların sayılarına, Abdullah
affını istediğinde Muhammed'in tavırlarına dair farklı anlatımlar bulunsa
da Abdullah'ın hep öldürülecekler arasında olduğu görülür.
Örneğin bir hadiste öldürülmesi emredilenler Abduluzzâ b. Hatal,
Mıkyes b. Subabe, Abdullah b. Sa’d b. Ebî Serh ve Ümmü Sâre iken [6] bir
başka hadiste bu kişiler İbn Ebî Serh, cariye Fertenâ, şair İbn
ez-Zeba’râ ve İbnü’l Hatal'dır. [7]
Hatta Tabakatü'l Kübra'da Muhammed'in İbn Ebi Serh'in öldürülmesini
isterken "bu köpeği" veya "fasığı" öldürün dediği yazar. [8]
Abdullah Bin Hatal (Abdüluzza ibnu Hatal)
Abdullah bin Hatal'da mürtet olan bir diğer vahiy katibidir. Kettânî
"Rasûl-i Ekrem’e herhangi bir konuda kâtiplik yapmış olanlar ve bunların
sayıları" adlı yazısında el-Irâkî’den verdiği bilgide vahiy katiplerinin
sayısının kırk ikiye kadar çıktığını söyler ve isimler arasında Abdullah
b. Hatal da vardır. [31] İslam dinine geçip Medine'ye göç eden
Hattal'a Muhammed tarafından zekat ve sadakaları toplama, yani
tahsildarlık görevi verilir. [12][13][14]
Abdullah b. Hatal’ın vahiy kâtipliği yaptığına dair bazı rivayetler
şöyledir:
İbn Seyyidünnâs’tan aktarılan rivayete göre Hz. Ali şöyle
demiştir: “İbn Hatal, Hz. Peygamber’in huzurunda yazardı. “gafûrün
rahîm” indiği zaman O “Rahîmün gafûr” yazdı. Aynı şekilde “ Semîun
alîm” indiği zamanda “Alîmün semî” yazar idi.
[32]
Yani tıpkı Ebi Serh gibi o da Muhammed'in söylediği sözleri kendi
isteğine göre yazıyordur. Fakat belirtmeliyim ki Müslümanlar bu
hadisleri sahih görmedikleri için kabul etmezler.
Yine rivayete göre Abdullah Bin Hatal'ın emri altında Huzaa'lardan bir
köle vardır. Bu köle ona hizmet edip yemeğini yapar. [15][16] bir gün bu
köle uyuya kalıp Abdullah'ın yemeğini hazırlamayı unutunca Abdullah
kızıp köleye saldırır, onu öyle döver ki öldürene kadar bırakmaz.
[16][17][18][19][20] Kölesini öldürdükten sonra Muhammed'e bu konuda ne
cevap vereceğinden korkar, İslam'ı terk eder, halktan topladığı zekat ve
sadakaları da yanına alarak Mekke'li müşriklerin yanına geri döner.
[16][19]
Fakat tüm bunlar, Kur'an katibi olup daha sonra dinden dönen birini kötü
göstermek atılmış iftiralar da olabilir. Malum, günümüzde bile sırf dine
inanmıyoruz diye onca itham ve iftiraya maruz kalıyoruz, dini inancın
daha yoğun yaşandığı o dönemlerde insanların bu konudaki tutumunu hayal
bile edemiyorum.
Konumuza dönersek, hadislere göre Abdullah, müşriklerin yanına dönünce
müşrikler ona "Neden bizim yanımıza geldin?" diye sorarlar, o da "Sizin
dininizden daha iyisini bulamadım" der. [17][16]
Bir gün İbn Hatal silahlanmış bir vaziyette atına binerek Mekke'nin
yukarısından gelirken Said b. As'ın kızları ile karşılaşır. Onlar İbn
Hatal'a, Muhammed'in Mekke'ye girdiğini haber verirler.
Hatal onlara: "Vallahi göreceksiniz ki; vücutlar kılıç darbelerinden su
tutmayan tulumların ağızlarına benzemedikçe onlar Mekke'ye
giremeyeceklerdir!" der ve Handeme tepesine doğru çıkar.
Rivayetlere göre Müslüman savaşçıların çarpışmalarını gören Hatal
korkuya kapılır, atından inip silahlarını çıkarır ve Kabe'ye giderek
Kabe örtülerini arasına gizlenir. Ka'b kabilesinden biri Hatal'ın
çıkardığı zırh ve silahlarını, ayrıca terk ettiği atını alıp Muhammed'in
yanına gider. [21]
Daha sonra Hatal'ı saklandığı yerde bulup öldürürler. Kimi rivayetlere
göre Ebu Berzetü'l-Eslemî ile Saîd b. Hureysü'l-Mahzûmî'nin onu birlikte
öldürdüğü anlatılırken bazı rivayetlerde onu yalnızca Ebu Berze'nin
öldürdüğü ve "İbn Hatal'ı Kabe'nin örtüsüne asılmış olduğu halde
çıkarıp, Rükünle Makam arasında boynunu vurdum! " dediği yazar.
[16][22][23]
Osman'ın torpili sayesinde Abdullah Bin Sad idamdan kurtulmuştu. Fakat
torpili olmayan Abdullah b. Hatal Mekke'nin fethinde öldürülür.
Fakat Muhammed'in öldürülmesini emrettiği kişiler arasında Hatal'ın
Muhammed hakkında söylediği hiciv şiirlerini söyleyen şarkıcı 2 kadın
kölesi Fertana (veya Kureyna) ve Emebe (Emeb) de vardı. [24][25][26][30]
Muhammed hakkında hiciv şiirleri söylediği için öldürülmeleri emredilen
bu 2 kadın arasından Emeb, Mekke'nin fethinde yakalanıp öldürülürken
Fertana kaçmayı başarır. [27][28] Her ne kadar Fertana kaçmayı başarsa
da hazır Muhammed kendisi hakkında eman vermişken yayılmakta olan İslam
dininin kılıcının keskin tarafından nasiplenmemek için Müslüman olur.
[29]
KAYNAKLAR
Nesaî, “Tahrîmu’d-Dem”, 15; Nesaî, es-Sünenü’l-Kübrâ, III, 444
Hâkim en-Neysâbûrî, el-Müstedrek, II, 388
Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ, VIII, 357
Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk b. el-Abbâs el-Fâkihî, Ahbâru Mekke fî
Kadîmi’d-Dehr ve Hadîsih (nşr. Abdulmelik Abdullah Duheyş), Beyrut: Dâru
Hızır, 1414, V, 202; Ebû Davud, “Cihad”, 117; Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer b.
Ahmed ed-Dârekutnî, Sünen (nşr. Şuayb el-Arnavût v. dğr.), Beyrut:
Müessesetu’r-Risâle, 1424/2004, III, 376; V, 296; Beyhakî,
es-Sünenü’l-Kübrâ, IX, 202, 357
Ebû Davud, “Cihad”, 117; “Hudûd”, 1; Hâkim en-Neysâbûrî, el-Müstedrek,
III, 47; Kütübü Sitte, 12.cilt, s. 40
Jan Dark, Yüzyıl Savaşları süresince İngiltere’ye karşı ülkesi Fransa’ya
memleketi Lorraine’deki cephelerden başlayarak ruhani manada büyük destek olan
ve sonradan ünü Fransa’nın dört bir yanına yayılmış bir Fransız Katolik azizesidir. Jeanne D’arc , Joan of Arc veya Jan Dark da denir.
Fransa’nın
yüzyıllar boyunca sembolü olmuştur. Hatta bir rivayette, ülkeyi kurtarmak için
Tanrı tarafından görevlendirilmiş güzel çoban Jeanne d’Arc efsanesinin, geçmişte
İngilizler karşısında zor durumda bulunan Fransız sarayı tarafından uydurulmuş
bir “psikolojik silah“ olduğu ileri sürülür. Zira günümüzde bile bu hikaye
efsaneleşmiştir , döneminde de bakire ve bir kurtarıcı olarak ütopik bir figürdür.
Jan Dark’ı 10 yılı aşkın süredir araştıran ve “L’affaire
Jeanne d’Arc” (Jan Dark Davası) adlı eserin yazarları gazeteci Marcel Gay ve
Roger Senzig, Fransız kahramanın isminin dahi bir “sapkınlık” olduğunu
belirterek, Jeanne d’Arc’ın asıl isminin Jeanne d’Orleans olduğunu öne
sürdüler.
YAŞAMI
Jeanne d’Arc,1412 yılında, Fransa’nın doğusundaki Maaş (Meuse) Irmağı
üzerinde bulunan Domremy köyünde dünyaya geldi. Babası, köyün en önde gelen
çiftlik sahiplerinden biriydi. Jeanne, okuma yazma bilmezdi; ama çok dindar
bir kızdı ve küçük yaşlardan beri yaşadığı bölgedeki yoksulluk ve bitmişliği
görmüştü.
12-13 yaşındayken St. Catherine, St. Margaret ve St.
Micheal’in ruhları ile önsezi yoluyla iletişime geçmeye başladığı söylenir.
Hristiyan teolojisine göre çok büyük olan bu azizlerin biri ile iletişime
geçmesine nadir rastlanır. İletişime geçilen kişi ise özeldir. Jeanne Tanrı’nın
onunla konuştuğunu, saraya giderek veliaht Prens Charles’ın Fransa kralı
olarak taç giymesine yardımcı olmasını istediklerini, kutsal bir kaderi
olacağını söylemeye başlamıştı. Yaşı arttıkça duyduğu gelecekten gelen sesler
görümler ve vizyonlar da çoğaldı.
Birçok şeyin sonunda ise ülkesini
İngiliz belasından kurtarma görevinin ona emanet edildiği ve ülkenin gerçek
yöneticisine Rheims Katedrali’nde taç giydirilmesi gerektiği yolundaki inancı
gittikçe kuvvetlendi. Bu, ona Tanrı tarafından verilen kutsal bir görevdi, en
azından o böyle inanıyordu.
İçinde bulunduğu topluluk ve ailesi
Jeanne’nin bu fikirlerini oldukça çılgınca buluyorlardı. Çünkü henüz dediğimiz
gibi azizlerle konuştuğunu, gaipten sesler duyduğunu iddia ediyordu. Basit bir
köylü olan babası onu bu amaçtan döndürmeyi denediyse de başarılı olamadı ve
Jeanne on altı yaşına geldiğinde, bölgelerini yöneten Robert de Baudricourt’un
şatosuna giderek kendisine Chinon’a kadar eşlik edecek birinin verilmesini
istedi. Robert, basit bir askerdi, böyle kutsal hikayelere ve bir takım aziz
ve azizelerin ülkeyi kurtarma görevini küçük bir köylü kızına
verebileceklerine inanacak biri değildi. Alay eder şekilde böyle uçarı ve
saçma şeyler üzerine kafa yormamasını söyleyerek Jeanne’yi köyüne geri
gönderdi. Fakat Jeanne ilhamının gerçekliğine yürekten inanıyordu ve dileğini
kabul ettirmek için inatla çalıştı. En sonunda ise Robert Jeanne’ın
ısrarlarına dayanamayarak istediği muhafızları ona verdi.
Zorlu bir
yolculuktan sonra Jeanne kafilesi ile beraber saraya vardı. Jeanne
, başlangıçta kendisini saraya alıp almayacağından emin olmayan Charles'ın
kalesine gitti. Kralın danışmanları ona çelişkili tavsiyeler verdi ama iki
gün sonra ona bir şans verdiler. Bir test olarak Charles kendisini saray
mensuplarının arasına sakladı ama Joan onu çabucak fark etti ve İngilizlere
karşı savaşmak istediğini söyleyerek, onu Reims şehri ile taçlandıracağını vaat
etti.
Charles’ın emri üzerine kilise yetkilileri tarafından, gözlemcilerin
huzurunda sorguya çekildi. Charles'ın bir akrabası, ona
iyi niyetli olduğunu gösterdi. Daha sonra üç hafta boyunca Poitiers'e
götürüldü ve burada kralın davasına gönül vermiş olan seçkin ilahiyatçılar
tarafından daha fazla sorgulandı. Kaydı günümüze ulaşamayan bu incelemeler,
Batı Bölünmesinin sona ermesinin ardından her zaman var olan sapkınlık
korkusuyla ortaya çıktı.
Joan, kilise görevlilerine Poitiers'de değil,
Orléans'ta kendini kanıtlayacağını söyledi ve hemen 22 Mart'ta İngilizlere
meydan okuyan mektuplar yazdırdı. Raporlarında kilise mensupları, aylardır
İngiliz kuşatması altında olan Orléans'ın çaresiz durumu göz önüne
alındığında, kralın Jeanne’dan yararlanmasının iyi olacağını karar verdiler.
Jeanne Chinon'a döndü. Atları hazırlattı, Nisan ayında
erkeklerden oluşan bir birlik edindi. Jean d'Aulon, Jeanne d’arcın yaveri oldu
ve kardeşleri Jean ve Pierre, Jeanne’a katıldı. Flamasını apocalypsete İsa
simgesi ile boyattı ve İsa'nın adını taşıyan bir pankart yaptı. Kılıç sorusu
gündeme geldiğinde, onun Sainte-Catherine-de-Fierbois kilisesinde bulunacağını
açıkladı ve bir tanesi orada keşfedildi.
ORLEANS KUŞATMASI
27 Nisan 1429 tarihinde, Jeanne ve askerleri Orléans'ın için yola çıktı.
12 Ekim 1428'den beri kuşatılan şehir, neredeyse tamamen bir İngiliz kalesi
halkasıyla çevriliydi. Jeanne ve Fransız komutanlardan biri olan La Hire, 29
Nisan'da malzemelerle geldiklerinde, daha fazla takviye getirilene kadar
eylemin ertelenmesi gerektiği söylediler.
4 Mayıs akşamı, Jeanne
dinlenirken azizlerden biri aniden ortaya çıktı, görünüşe göre ona ilham verdi
ve gidip İngilizlere saldırması gerektiğini duyurdu. Kendini silahlandırarak
aceleyle şehrin doğusundaki bir İngiliz kalesine gitti ve burada bir nişan
yapıldığını keşfetti. Onun gelişi Fransızları uyandırdı ve kaleyi aldılar.
Ertesi gün Jeanne, İngilizlere karşı koyduğu bir başka mektubuna daha yolladı.
6 Mayıs sabahı nehrin güney kıyısına geçti ve başka bir kaleye doğru ilerledi;
İngilizler, yakınlardaki daha güçlü bir konumu savunmak için derhal tahliye
edildi.
Ancak Jeanne ve La Hire de boş durmadı ve İngilizlere
saldırdı .O sırada iki tarafta kötü hava şartlarından dolayı fırtınaya
yakalandı. 7 Mayıs'ın erken saatlerinde Fransızlar, Les Tourelles kalesine
karşı ilerledi. Jeanne yaralandı ama çabucak savaşa döndü. Ertesi gün
İngilizler geri çekilirken görüldü, ancak Jeanne Pazar günü olduğu için
herhangi bir takibe izin vermeyi reddetti.
Jeanne 9 Mayıs'ta
Orléans'tan ayrıldı ve veliaht Charles ile Tours'da buluştu. taç giymesi için
acele etmesini istedi. Daha ihtiyatlı danışmanlarından bazıları ona
Normandiya'yı fethetmesini tavsiye ettiği için tereddüt etse de , Jeanne’ın
ilk hedefi İngilizleri Loire Nehri kıyısındaki diğer kasabalardan temizlemekti
. Jeanne Fransız ordularının korgenerali olan arkadaşı Duc d'Alençon ile
tanıştı ve birlikte bir kasaba ve önemli bir köprüyü ele geçirdiler.
Daha
sonra Beaugency'ye saldırdılar ve bunun üzerine İngilizler kaleye çekildi.
Sonra Charles ve Jeanne ,Fransız mahkemesinde şüpheli olan Constable de
Richemont . Jeanne’a sadakat yemini ettikten sonra yardımını kabul etti ve
kısa bir süre sonra Beaugency kalesi teslim oldu.
Fransız ve
İngiliz orduları karşı karşıya geldi 18 Haziran 1429'da Patay. Jeanne,
Charles'a o gün şimdiye kadar kazandığı zaferden daha büyük bir zafer
kazanacağını söyleyerek Fransızlara başarı sözü verdi. Zafer gerçekten de
tamamlanmıştı; İngiliz ordusu bozguna uğradı ve nihayet bununla birlikte
yenilmezlik şanı arttı.
Jeanne ve Fransız komutanlar, Paris'e cesur
bir saldırıda bulundular Sully-sur-Loire'da La Trémoille ile birlikte kalanlar
Charles’a yeniden katılmak için geri döndüler. Jeanne yine, Charles'a taç
giyme töreni için hızlıca Reims'e gitmesi gerektiğini söyledi. Bununla
birlikte, Loire boyunca kasabalarda dolanırken, Jeanne ona eşlik etti ve
tereddüdünü yenmeyi ve taarruzda yavaşlamayı tavsiye eden danışmanlara karşı
çıktı. Jeanne tehlikelerin ve zorlukların farkındaydı, ancak bunlardan
çekinilmemesi gerektiğini söyledi ve sonunda Charles ile Jeanne aynı düşüncede
bir oldular
Ordunun toplanmaya başladığı Gien'den dauphin,
geleneksel çağrı mektuplarını taç giyme törenine gönderdi. Jeanne iki mektup
yazdı: Biri her zaman Charles'a sadık olan Tournai halkına bir öğüt, diğeri ise Burgundy Dükü Philip the Good için bir meydan okumaydı.
Kasaba
halkı Anglo-Burgundia rejimine sadık kalmaya karar verdi. Charles’ın konseyi,
Joan'ın şehre bir saldırı düzenlemesi gerektiğine karar verdi ve vatandaşlar
hemen ertesi sabahki saldırıya boyun eğdi. Kraliyet ordusu daha sonra
Châlons'a yürüdü ve burada daha önce direnme kararına rağmen piskopos
kasabanın anahtarlarını Charles'a verdi. 16 Temmuz'da kraliyet ordusu
kapılarını açan Reims'e ulaştı. Taç giyme töreni 17 Temmuz 1429'da
gerçekleşti. Jeanne, sunaktan çok uzak olmayan bir yerde bayrağıyla ayakta
duruyordu. Törenden sonra Charles'ın önünde diz çökerek onu ilk kez kral
olarak adlandırdı. Jeanne, Paris’e yapılacak cesur bir saldırıyı da içeren
yeni bir askeri harekatı üstlendi. Ne var ki Orleans’ı kurtarmada gösterdiği
başarıyı Compiegne seferinde tekrarlayamayacak ve 24 Mayıs 1430’da Paris’in 80
km. kadar kuzeyinde Burgonya Dükü’ne esir düşecektir
JEANNE'IN SONU
Jeanne’ın yakalanma haberi 25 Mayıs 1430'da Paris'e ulaşmıştı. Jeanne
d’Arc dük tarafından on bin frank karşılığında İngilizlere teslim edilir ve
engizisyon mahkemesinde Beauves piskoposu Pierre Cauchon ve engizitör JeGeç
Ortaçağ Avrupası’nda yaşanan cadı avı çılgınlığının hemen öncesinde engizisyon
mahkemesi tarafından görülen bu dava içerdiği politik unsurlar nedeniyle
klasik büyücü/cadı davalarından ayrılmakla birlikte, suç istinadı (kilisenin
kutsal varlığına ve Katolik inancına karşı suç işlemek), sorgulama (fiziki
işkence dışında, kanıtlanamayan suçlamalar, yalancı tanıklıklar, sorularla
tehdit ve psikolojik işkence), yargılama ve infaz sürecinin bütünlüğü davanın
tipik bir engizisyon davası olduğunu göstermektedir.a
Engizisyon
mahkemesi, sorgulanması sonrasında Jeanne d’Arc’ı on iki maddede sıralanan
eylemlerden ötürü dolayı suçlu bulur. lk dört maddede duyduğu seslere ilişkin
suçlamalar yer alır: Katolik kilisesinin kutsal varlığını hiçe sayarak Aziz
Mikail, Azize Katharina ve Azize Margareta’nın sözde buyruklarıyla kralın ve
ülkenin geleceğine ilişkin kehanette bulunmak (falcılık/medyumluk).
Diğer maddeler ise ;
Erkek giysileriyle dolaşarak Tanrı’nın yarattığı bedende başka bir
cinsiyeti aramak,
Ailesinin itirazına karşın evini terk ederek ailesinin onurunu zedelemek,
Burgonya Dükü’ne esir düştüğünde tutulduğu kuleden kaçma, yani intihar
girişiminde bulunarak, Tanrı’nın verdiği ve zamanı gelince yine sadece
Tanrı’nın alabileceği yaşama bilerek ve isteyerek son verme girişiminde
bulunmak,
Azize Katharina ve Azize Margareta’mn Burgonyalıları artık sevmedikleri,
İngilizlerin tarafını tutmadıkları için İngilizce değil, Fransızca
konuştukları iddiasında bulunmak,
Tanrının varlığını yadsıyan bir tavır içinde nereden ve kimden geldiği
belli olmayan seslere ibadet etmek,
Azize Katharina ve Azize Margareta’nın, bakireliğini korursa kendisini
cennete göndereceklerine dair söz verdikleri iddiasında bulunmak,
Putperestlik,
Düştüğü kötülüklerde inatla ısrar ederek kâfirlik yapmak.
Jeanne d’Arc 1431 yılının 24 Mayıs günü cellatları tarafından Rouen
mezarlığına getirilir. Uzun ve yorucu sorgulama günlerinin sonunda bitap
düşmüş durumdadır. Uğruna savaştığı ve hayatını ortaya koyduğu kralı VII.
Charles’ın onu kâfir olarak tanımladığı kendisine söylenince, Jeanne d’Arc,
“Kralım aleyhinde değil, benim hakkımda konuşun; o iyi bir Hıristiyan” diye
yanıt verir.
1431 yılının 30 Mayıs günü Rouen kenti Saint-Sauveur
Kilisesi’nin civarında eski pazar meydanında (Vieux Marche) yapılacak infaz
için üç platform kurulmuştur. Bunlardan birinde İngiltere kardinali, kraliyet
ve başpiskoposluk üyeleri, diğerinde bu korkunç dramın mimarları olan, davanın
hâkimi, rahipler ve askerler yerlerini almışlardır. Son platformda sanık
Jeanne d’Arc bulunmaktadır. Platformdan alınarak, meydanın ortasında kendisi
için hazırlanmış odun yığınının üzerine dikilmiş direğe bağlanan Jeanne
d’Arc’a, engizisyon mahkemesinin kararı okunur: bir kâfir olması nedeniyle
yakılarak öldürülecektir. Cellatları ayakları altındaki odunları tutuşturmaya
başladığında henüz 19 yaşındadır. Alevler yükselirken Jeanne d’Arc’ın ağzından
defalarca aynı sözcük yükselir: "İsa…"
Elinde ise yakılmadan önce bir askerden
istediği iki tahta parçasından yaptığı haçı tutmaktadır.
Jeanne
D’Arc’ın yakılması çok ilgi uyandırmıştır. Avrupa tarihinin üzerinde en çok
tartışılan kimliklerinden birini yaratmıştır. Jeanne d’Arc’ın suçsuzluğu,
Katolik Kilisesi tarafından değer geç de olsa anlaşılmış, 1909 yılında itibarı
iade edilmiş, yakıldıktan tam 490 yıl sonra 1920’de azize ilan edilmiştir.
Jeanne
sinema filmlerine, oyunlara, baladlara bestelere ve nice sanat eserlerine
ilham kaynağı olmuş bir figürdür başta bahsettiğimiz gibi gerçekten yaşadı mı
yoksa Fransızların bir akıl oyunu muydu bilemeyiz fakat Jeanne hayatını İsa'ya
adamış son sözleri de İsa olan saygıdeğer tarihi bir kişiliktir.
