Horasan Meliki Çağrı Bey 1060 yılında öldü. Onun yerine Horasan Melikliğine oğlu Alp Arslan geçti. Tuğrul Bey kendisinden sonra yerine Çağrı Bey’in oğlu Süleyman’ın geçmesini istiyordu. Süleyman’ın Sultan olmasına Arslan Yabgu’nun oğlu Kutalmış itiraz etti.
Kutalmış da diğer kuzenleri gibi yiğit ve savaşçı karaktere sahipti. Dandanakan zaferi sonrasında Bizans saldırılarına karşı başarılı savunma savaşları yapmıştı. Şeddadoğulları’nın elindeki Gence kalesini kuşatarak alamasa da 4 yıl sonra 1045 yılında Bizans, Gürcü ve Ermenilerden oluşan 25000 kişilik ordu karşısında zafer kazanmıştı. Kutalmış 1055 yılından İbrahim Yinal isyanına kadar Tuğrul Bey’in yanında kaldı.
Tuğrul Bey yakınlarını kaybetmenin üzüntüsü ile gelecekte taht kavgası olmaması adına 1061 yılında Çağrı Bey’in oğlu Süleyman’ı tahta aday gösterince Kutalmış Bey isyan etti. Kutalmış Bey’in iddiası Gaznelilere esir düşmeden önce babası Oğuzların başında Yabgu idi. Ayrıca kendisi de yaşça Tuğrul Bey’den hemen sonra geldiği için tahtın onun hakkı olduğunu düşünüyordu. Tuğrul Bey Kutalmış Bey’in isyanı karşısında üzerine bir ordu gönderdi fakat ordu başarısız oldu. Tuğrul Bey bu kez bizzat kendisi yeni bir birlik ile Kutalmış’ın bulunduğu kaleyi kuşattı ancak sonuç alamadı. Sonunda vezir Kündüri barış görüşmelerini sürdürürken Kutalmış bazı şartlar öne sürdü. Buna göre isyan etmesi yüzünden kendisine bir ceza verilmeyeceği konusunda talak üzerine yemin edilecek, Çağrı Bey’in kızı (Süleyman’ın kız kardeşi) ile evlenecek ve kendisine valisi olacağı, geliri bol bir vilayet verilecekti. Bu şartlardan talak üzerine yemin edilmesi konusu Tuğrul Bey’e söylenemediği için barış gerçekleşmedi. Kuşatma sürerken 1063 yılında Tuğrul Bey vefat etti. Fakat Tuğrul Bey son zamanlarda fikrini değiştirmişti. Kendisinden sonra yerine Süleyman değil Horasan Meliki Alp Arslan’ın geçmesini istemişti. Ancak Alp Arslan’dan başka kişilerin de tahtta gözü vardı.
Tuğrul Bey’in ölümü sonrasında Vezir Kündüri acele olarak Rey’e geri döndü. Bu arada kuşatma sona erdiği için Kutalmış çevrede serbest yaşayan obalardaki Türkmenlerden 50 bin kişilik bir ordu toplamıştı. Kardeşi Resul Tegin’in de ona katılması ve teşvikiyle ordusunun önünde Rey üzerine yürüdü. Bu sırada Alp Arslan da kendi ordusu ile Rey’e doğru gelmekteydi. Vezir Kündüri, Rey’de Alp Arslan’ın gelişini öğrenince Süleyman yerine Alp Arslan adına hutbe okutup, ordusu ile Kutalmış’a karşı koymak için sefere çıktı. Kutalmış, Vezirin ordusunu yense dahi Alp Arslan’ın yaklaştığını öğrenince ona doğru ilerlemeye başladı. Aralarında çıkan çarpışmada kardeşi Resul Tegin ile oğlu Süleyman Şah esir alındı. Kendisi ise kaçarken kayalıklarda attan düşerek öldü. Alp Arslan’ın Kutalmış Bey’in ölümüne çok üzüldüğü söylenir. Cenazesi Rey’e getirilerek Tuğrul Bey’in türbesine koyuldu.
Selçuklularda isyan bitmek bilmiyordu, bilmeyecekti de. İbrahim Yinal’ın iki kez isyanından sonra Kutalmış isyan etmişti. Ondan sonra da Alp Arslan’ın öz kardeşi Kavurd isyan edip ordusunu Alp Arslan’ın üzerine gönderdi. Gönderdiği ordusu savaşı kaybedince Kavurd kardeşinden özür dileyip af edilmesini istedi. Alp Arslan kardeşini affedip yine Kirman Meliki olarak kalmasına rıza gösterdi. Fakat Kavurd 3 sene sonra yeniden isyan etti. Yine Alp Arslan ordusunu kardeşi üzerine gönderse de çarpışma olmadan geri döndüler.
Alp Arslan ömrü boyunca 2 evlilik yaptı. Eşlerinden biri Seferiye Hatun’dan 7 evladı oldu (Melikşah, Tutuş, Arslan Argun, Tekiş, Züleyha Hatun, Fülane Hatun ve Ayşe Hatun). Diğer eşi Aka Hatun’dan ise 5 oğlu oldu. (Börü Bars, Tuğrul, Ayaz, Togan, Arslan). Selçuklu geleneklerine göre hemen hemen her Selçuklu Melik’ine sorumlusu olduğu bir bölge verilirdi. Ancak hepsi merkezdeki Sultan’a bağlı olurlardı. Alp Arslan Ayaz isimli oğluna Harezm Melikliğini vermişti. Melik Tutuş Suriye’de, Melik Tekiş Belh’te Arslan Argun ise Hamedan’da görevliydiler. Melikşah geleceğin Sultanı olacağı için hep babasının yanında kalıyordu.
Alp Arslan doğu Anadolu’da at koştururken ordusunda görevli Emirleri Anadolu’da fetih yapmak için gönderiyordu. Bu sırada Konstantinopolis’ten yola çıkan Diyojen Selçuklu ordusu üzerine doğru ilerlemekteydi. Alp Arslan Doğu Anadolu’da fetihlerini tamamladıktan sonra Mısır’a kadar inmeyi planlıyordu. Güneydoğu Anadolu’da zaferlerini sürdürürken Diyojen’in yaklaştığı haberini alır almaz kuzeye yöneldi. Diyojen ise Bizans, Ermeni, Gürcü, Got, Germen, Frank, Slav, Peçenek, Kıpçak ve Uzlardan oluşan yaklaşık 300 bin kişilik ordusu ile Sebaste’ye (Sivas) kadar gelmişti. Burada bir süre geçirdikten sonra Theodosiopolis’e (Erzurum) geldiler. Diyojen hiç beklemeden hareket edip henüz uzakta olduğunu düşündüğü Alp Arslan gelene kadar Malazgirt ve Van’ı almayı planlıyordu. Alp Arslan ise Diyojen’in asıl niyetinin Isfahan’a kadar ilerleyip Selçukluyu yıkmak olduğunu anlamıştı. Acilen savaş toyunu toplayıp komutanlarla Kurt Kapanı taktiğini uygulama konusunda fikir birliğine vardılar.
Alp Arslan savaşın yapılacağı alana geldiğinde Malazgirt ovasındaki kalabalık düşman askerlerini gördü. Bir heyet göndererek barış teklifinde bulundu. Diyojen gelen elçileri ancak Hristiyan olmaları şartı ile barış yapabileceklerini söyleyip ellerine birer haç vererek geri gönderdi. Alp Arslan Bizans ordusunu kalabalığından dolayı bunun ölüm kalım savaşı olacağını biliyordu. Bu yüzden atının kuyruğunu bağlayarak (Türklerde ölmüş askerin atının kuyruğu bağlanırdı) ölmesi halinde öldüğü yere gömülmesini vasiyet ederek atına bindi. Ordudaki tüm askerler aynı davranışta bulunup atlarının kuyruklarını bağladılar. Ordular son düzenlerini alıp savaşa başladılar.
Selçuklu ordusunun çoğu Türklere özgü atlı (Süvari) birliklerden oluşuyordu. Geride kalan yaya askerlerin hemen hemen hepsi okçulardan oluşuyordu. Selçuklular savaşa hem geriden hem de atlı birliklerden ok atışı ile başladı. Bu Bizans tarafında çok fazla asker kaybına sebep oldu. Alp Arslan ön cepheden saldırıya geçip biraz yaklaşınca geri çekilerek kaçma görüntüsü verdi. Bunu gören Diyojen Türklerin korkup kaçtığını düşünerek topluca saldırı emri verdi. Oysa biraz ilerde
yanlarda bekleyen gizlenmiş Selçuklu ordusu bulunuyordu. Ağır zırhlı donamış Bizans atlıları önlerinde çok daha hızlı at süren hafif zırhlı Türkleri yakalayamasalar da kovalamayı sürdürdüler. Bu sırada yanlardan gelen ok atışları ile birer birer yere düşen Bizans süvarilerine rağmen takip sürdü. Diyojen tuzağı çok geç fark etmişti. Yanlarda çoğalan okçuların atışları Bizans ordusuna kayıplar verdiğini görünce geri çekilme emri verdi. Bu kez de önde giden Türk askerleri Hilal (Kurt Kapanı) taktiği gereğince geri dönüp Bizans ordusuna saldırmaya başladı. Bizans ordusu dağılıp kaçmaya çalışırken kendilerine ağırlık veren zırhlarını atıp kurtulmaya çalışıyorlardı. Bu sırada Türk askerine yakalananlar ise kılıçlardan canlarını veriyorlardı. Savaşın en kızıştığı anda Türk komutanları askerlere Türkçe emirler yağdırdığını, üstelik atlarının kuyruklarının bağlı olduğunu gören Peçenek, Kıpçak ve Uz askerleri düşman denilenlerin Türk olduğunu anlayınca taraf değiştirdiler. Bozguna uğradığını kavrayan Romen Diyojen küçük bir birlik ile kaçmaya çalışsa da başaramadı ve omuzundan yaralı olarak yakalandı. Alp Arslan, Romen Diyojen’in hayatını bağışladı ama Diyojen savaşı kaybetti, fidye vermek zorunda kaldı, Bizans kralı olacaktı tahtı kaybetti üstelik Konstantinopolis’e döndüğünde hayatını kaybetti.
Alp Arslan Malazgirt savaşından sonra doğuya dönüp seferlerine devam etmeyi planlıyordu. Batının fetihlerini ise ordusundaki emirleri olan Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Danişmend Gazi, Saltuk Gazi, Mengücük Gazi, Çaka Bey ve Artuk Beylere bıraktı.
EMPERYALİZMİN TARİHSEL GELİŞİMİ-14 STK, ÖHD, KONTRGERİLLA VE DERİN DEVLET
CIA Güney Amerika’da Condor Planını uygulamayı sürdürürken aynı tarihlerde benzer statüdeki ülkelerde benzer uygulamaları yürürlüğe koymuştu. Bu ülkelerden biri de Türkiye idi.
ABD Nato üyesi olan Türkiye’de TSK içinde bir yapılanma sürecine girdi. Bu yapılanma 2. Dünya savaşının bitiminden itibaren başlamıştı. İlk etapta TSK’den seçilen belirli ordu mensupları ABD’ye giderek eğitime tabi tutuluyorlardı. 1948 yılında sınavla seçilen 16 kişi arasında Alparslan Türkeş de bulunuyordu. Türkeş önce Kansas’ta Amerikan Harp Akademisinde daha sonra da Georgia’da Amerikan Piyade Okulunda 2 yıl “Gerilla Harbi” konusunda eğitim aldı. Türkeş Türkiye’ye döndükten sonra Çankırı Gerilla Okuluna Yüzbaşı rütbesi ile atandı ve burada 2,5 yıl “Gerilla Hocalığı” görevinde bulundu.
1952 yılında, "Hususi ve Yardımcı Muharip Birlikleri” olarak kurulan teşkilatın adı, 1953 yılında da “Seferberlik Tetkik Kurulu” şeklinde değiştirildi. Bu yapı, siyasi partilerin hatta hükümetin dahi bilgisi dışında Genel Kurmay Başkanlığı bünyesinde oluşturulmuş gizli bir yapıydı. Tamamen ABD’nin kontrolünde gerçekleşen bu yapılanma ilk bakışta olası bir Sovyetler Birliği saldırısına karşı sivil savunma, milis birliklerini silahlandırarak direniş yapılmasını sağlayan hareketleri ve örgütlenmesini içeriyordu. Teşkilatın yapısı gizli tutulduğu için her türlü harcamaları ABD-JUSMAT (Amerikan Yardım Heyeti) tarafından karşılanıyordu. Alparslan Türkeş ABD’ye ikinci seyahatini 1955 yılında Pentagon’a yaptı. Daha sonra ise 1958 yılına kadar Washington’daki NATO Daimî Komitesinde Türk Genel Kurmayı temsil eden heyetteydi.
Kurulan bu örgütün ilk faaliyeti Kıbrıs’taki Türk direnişini organize etmek amacıyla “Türk Mukavemet Teşkilatı”nın kurulmasıydı. Teşkilatın ikinci faaliyeti 1960’lı yıllarda öğrenci ve işçi hareketlerini bastırmak olmuştu. Seferberlik Tetkik Kurulu ABD’nin planlarını değiştirmesinden sonra 1967 yılında Tuğgeneral Cihat Akyol tarafından kapatılarak, Özel Harp Dairesi’ne dönüştürüldü.
“Özel Harp Dairesi” yine Genel Kurmay Başkanlığı bünyesinde ancak hiçbir kurumun bilgisi olmaksızın ABD, CIA ve NATO ile iş birliği içinde olan bir teşkilattı. Adı değişmiş olmasına rağmen işlevi ve amacı değişmemişti. Teşkilat için önceden askerliğini yapmış kişiler seçiliyordu. Görevleri, işgal durumlarında direniş faaliyetlerini başlatarak, düşmanı yıpratma ve engellemekti. Arazide görev yapacaklar “Siyah Kuvvet”, yerleşim yerlerinde görev yapacaklara ise “Beyaz Kuvvet” deniyordu. Görev yeteneğini kaybeden ya da görevden düşenler ise “Turuncu Kuvvet” olarak tanımlanmıştı. Gerektiğinde kullanmak üzere belirli bölgelerde toprağa gömülü silah, cephane ve mühimmat bulunuyordu.
1970’den itibaren ABD daha doğrusu CIA, gizli kurulan Özel harp Dairesi gibi resmî kurumların yanında o kadar da gizli olmayan ve komando eğitimi yapılan bazı kampların kuruluşunu da organize etmişti. Türkiye’de toplanan bir grup genç özel hazırlanmış komando kamplarında belirli süre gerilla eğitimine tabi tutuldu. Bu kamplarda gerilla eğitimi alanlar 1970’li yıllarda hem sol hem de sağ kaynaklı öğrenci ve işçi hareketlerine karşı sağ eğilimli ve milliyetçi veya sol eğilimli devrimci düşünce ile eylemlere giriştiler. Gerilla eğitimi almış gençlerin içinden çıkan özel birkaç kişi daha önemli operasyonlarda kullanılmak için özel olarak yetiştirildiler. Bu tip seçilmiş kişiler topluluğuna genel olarak “Kontrgerilla” adı verildi (Reis olarak bilinen Abdullah Çatlı ve emrindeki kadrosu, Mehmet Ali Ağca).
Kontrgerilla aslında CIA tarafından NATO iç bünyesinde oluşturulan sivil savunmanın Türkiye versiyonu olarak tanımlanıyordu. İtalya’da Gladio adı ile faaliyet gösteren yapı diğer NATO üyesi ülkelerde de farklı isimlerde varlığını koruyordu. Fakat aslında Türkiye’de bu amaçla oluşturulan yapı ÖHD olmasına rağmen daha serbest hareket edebilmeleri için Kontrgerilla tercih edilmişti. Kontrgerilla’nın merkezi Ankara’daki Amerikan Askeri Yardım binasında bulunuyordu. Finansmanı CIA tarafından sağlanmaktaydı. Kontrgerilla bünyesine daha sonra MİT elemanları da dahil edildi. Ya da başka bir deyişle Kontrgerilla elemanları MİT bünyesinde faaliyet gösterdiler.
1971 yılında Özel Harp Dairesinin başına o dönemde Tuğgeneral olan Kemal Yamak getirilmişti. Kemal Yamak ABD’nin Türkiye’deki önemli bağlantılarından biriydi. O dönemde CIA, ÖHD hesaplarına yıllık 1 milyon Amerikan Doları para transfer ediyordu. CIA’in gizli kapaklı işleri devam ederken 1974 yılında ABD’nin de bilgisi dahilinde Kıbrıs Barış Harekâtı gerçekleşti. Kıbrıs çıkartması sonrasında ABD Türkiye’ye her türlü askeri malzeme ve nakit yardımı kesince doğal olarak Özel Harp Dairesinin finansmanı da kesilmiş olmuştu. Dönemin Genel Kurmay başkanı Semih Sancar, Bülent Ecevit’ten Örtülü Ödenek kasasından ödeme talep edince ÖHD’nin varlığı ortaya çıkmış oldu.
1980’deki Askeri Darbeden sonra askeri istihbaratın devreye girmesiyle Kontrgerilla’nın resmi üyeleri sessizliğe bürünmüştü. Gayri resmi üyelerin bir kısmı gizlenmiş, bir kısmı yurt dışına kaçmış, bir kısmı ise tutuklanmıştı. Kurulan mahkemelerde süren yargılamalardan sonra komünist olarak tescillenmiş sosyalist görüşlü gruplar üzerinde neredeyse kıyıma varan sistemli uygulamalar yapılırken karşı görüşte olan milliyetçi gruplara da baskılar yapılsa bile o kadar etkili olmamıştı. Her şey bitip yeni bir siyasi hayata geçildiğinde sosyalist örgüt liderleri dağıtılmış olduğu halde kontrgerillada hizmet vermiş milliyetçi grupların liderleri korunarak kimisi yeni dönemde siyasete kimisi ise yeni kimliklerle yeni görevlere atıldılar.
Bu dönemde 1970’li yıllardan beri eğitilen seçilmiş kişiler CIA tarafından yeni örgütlerin liderleri olarak karşımıza çıktı. Bu kişilerin bazıları sosyalist ve etnik terör örgütü lideri (Abdullah Öcalan), bazıları sosyalist parti lideri (Doğu Perinçek), bazıları ise milliyetçi liderler (Muhsin Yazıcıoğlu) olarak sahnedeydi. Bunların içinde en çok sözü edilecek olanlardan birisi Abdullah Öcalan ve örgütü PKK idi. Diğeri ise henüz bir örgüt adına sahip olmayan Fethullah Gülen olmuştu.
Yeni hükümetin başına organize edilerek geçirilen Özal döneminden itibaren eski Kontrgerilla elemanlarına yeniden görev verilmesinin yanında siyasi yapısı ve düşüncesi uygun olan mafya liderleri de kadroya dahil edildi. Özellikle suç unsuru olan bol kazançlı işlerde gözlerin ve kulakların kapatılması, bazı işlerin görülmemesi ve duyulmaması karşılığında planlanmış cinayetler bu tip kurumlar kullanılarak sağlandı. Bu tarihten itibaren artık Kontrgerilla yerine “Derin Devlet” terimi kullanılmaya başlandı.
Mikail Yabgu oğulları Çağrı ve Tuğrul beyler babaları öldükten sonra dedeleri Selçuk Bey tarafından yetiştirildiler. Selçuk Bey’in vefatı ve Arslan Yabgu ile oğlu Kutalmış’ın esir edilmesinden sonra boşalan tahta Çağrı Bey’in rızası ile daha küçük olan Tuğrul Bey geçti. Selçuklu geleneklerine göre aile fertlerinden her birine bir bölgenin sorumluluğu verilirdi. Tuğrul Bey merkezde Selçuklu tahtında Sultan olarak tüm bölgelere hükmetmekteydi. Ağabeyi Çağrı Bey Horasan Meliki idi ve oğulları Alp Arslan, Süleyman ve diğerleri seferlerde onun yanında orduya komuta ederlerdi. Diğer oğlu Kavurd adı ile bilinen Kara Arslan İran’ın güneyinde Kirman Meliki idi. Tuğrul Bey’in amcası Musa Yabgu ise Harezm Meliki olarak görevlendirilmişti. Yusuf Yinal’a bir görev verilmedi zaten çok uzun da yaşamamıştı. Onun yerine oğlu İbrahim Yinal ile Gaznelilerin elinde tutuklu olan Arslan Yabgu’nun oğlu Kutalmış da merkezde Tuğrul Bey’in yanında hizmet ediyorlardı. Ancak bir süre sonra Tuğrul Bey İbrahim Yinal’ı Musul Valiliğine atadı.
Babaları Mikail Yabgu, oğullarına yırtıcı kuşların isimlerini vermeyi uygun görmüştü. Büyük oğluna verdiği Çağrı ismi Türkçede Doğan, Çakır ya da Boz Doğan gibi yırtıcı kuşlara verilen isimdi. Tuğrul ismi de aynı zamanda Turul, Toğrul, Doğrul, Dumrul gibi benzer isimler de verilen Atmacagillerden bir kuşun adıydı. Çağrı beyin uzun ismi “Ebu Süleyman Davud Çağrı Bey bin Mikail”, Tuğrul beyin uzun ismi de “Rükneddîn Ebû Talîb Muhammed Tuğrul Bey bin Mikail” idi. İki kardeş de aralarında uyumlu ve anlaşarak ortak şartlarda Selçukluları yönettiler.
Abbasi Halifesi El-Kaim döneminde Sünni Halifenin yaşadığı Bağdat, Büveyhiler ve Fatımilerin terörü altındaydı. Tuğrul beyin Bağdat’ı Büveyhiler ve Fatımilerin baskısından kurtarınca Abbasi Halifesi hutbeler okutturarak Tuğrul Beyi Sultan ilan etti. Ayrıca Abbasi Halifesi El-Kaim, kızı Seyyide Fâtıma el-Betül’ü Tuğrul Beye eş verip, Çağrı Beyin kızı Hatice Arslan Hatun'u da kendine eş aldı.
Çağrı ve Tuğrul Beyler amcaları Arslan Yabgu’yu, Gaznelilerin elinde tutuklu bulunduğu Kalıncar Kalesinden kurtarmak için birkaç deneme yapışlardı. Savaşarak kurtaramayacaklarından dolayı Gazneli Mahmud’un ölmesini beklediler. Mahmud ölünce oğlu I. Mesud’dan amcalarını serbest bırakmasını istedikleri iddia edilir. Ancak bu konuda bazı şüpheler de yok değil. Çünkü Arslan Yabgu serbest kaldığında tahta aday olma ihtimali çok yüksekti. Selçuklu, daha doğrusu Türk geleneklerine göre, sıra ailede en büyük kişide olmalıydı. Gerçi bunun için de gücünü ispat etmesi gerekiyordu fakat bu da aile içinde savaş anlamına geldiği gibi aynı zamanda devletin parçalanması demekti. Zaten I. Mesud Arslan Yabgu’yu serbest bırakmadı.
Çağrı Beyin birkaç eşinden sahip olduğu 7 oğlu (Alp Arslan, Kavurd, Emir Yakuti, Süleyman, Behram Şah, İlyas, Osman) ve 3 kızı (Hatice Arslan Hatun, Cevher Hatun, Safiye Hatun) olmuştu. Tuğrul beyin de 3 evliliği olmuştu. Birisi Karahanlı hükümdarı Yusuf Kadir Han’ın kızı Aka Hatun idi. Diğeri Halife El Kaim’in kızı Seyyide Fâtıma el-Betül’dü. Ancak biri vardı ki onu en çok onu sevmişti. Altuncan Hatun daha önce Yengi Kent ve Cend kentindeki Oğuzların Yabgusu Şah Melik’in eşiydi. Çağrı Beyin 1042 yılındaki savaşta Şah Melik’i öldürmesinden sonra Tuğrul beyin emri ile Vezir Kündüri tarafından Altuncan Hatun 1043 yılında Tuğrul Bey’in nikahına alındı. Fakat Tuğrul Beyin üç evliliğinden de hiç çocuğu olmadı. Öldüğünde tahtı ağabeyi Çağrı Bey’in oğlu Alp Arslan’a bıraktı.
Selçuk Bey’in 4 oğlundan sonra torunları ve onların da çocukları arasında taht kavgası hep sürecekti. Bunlardan ilki Yusuf Yinal oğlu İbrahim Yinal tarafından ardından da Arslan Yabgu’nun oğlu Kutalmış tarafından başlatılacaktı. Daha sonra da sular durulmadan kardeşler, amcalar ve yeğenler arasında iç savaşlar sürmeye devam edecekti.
Selçuk Bey’in küçük oğlu Yusuf Yinal, ölmüş ağabeyi Mikail Yabgu’nun dul eşi ile evlendikten sonra ondan sahip olduğu oğlu İbrahim Yinal Selçuklu ordusunda görev aldı. Güçlü ve savaşçı yapısıyla zafere erişmesi zor olmuyordu. Selçukluların devleti kurmasına ön ayak olan Dandanakan Savaşından sonra İbrahim Yinal, Tuğrul Bey tarafından batı sınırlarında görevlendirildi. Bir süre önce Gürcüler tarafından tuzağa düşürülen kuzeni Hasan Bey’in (Musa Yabgu’nun oğlu) öldürülmesi nedeniyle İbrahim Yinal ve amcaoğlu Kutalmış ile beraber Gürcülerin üzerine yürüdü. Gürcülerle beraber olan Bizans ordusuna karşı yapılan Pasinler savaşını kazanan İbrahim Yinal, emrindeki Türkmen ordusu ile kendini güçlü hissediyordu. Bu gücünden ve uç bölgelerde aldığı sorumluluktan dolayı kendini Selçuklu tahtına aday gördüğü için anneden bir kardeşi, babadan kuzeni olan Tuğrul Bey’e karşı isyan etti. Tuğrul Bey karşısında çarpışmayı kaybeden İbrahim Yinal yakınlardaki Sarmaç kalesine sığındı. Tuğrul Beyin kaleyi kuşatmasından sonra teslim olmayı kabul etti. İsyan etmesine rağmen Tuğrul Bey İbrahim Yinal’ı affedip görev vermeyi sürdürdü.
Tuğrul Bey daha önce vermediği Melikliği bu kez İbrahim Yinal’dan esirgemeyip onu Musul Meliki yaptı. İbrahim Yinal bir süre sakinliğin sürdürdükten sonra yine hırsına yenik düşüp Selçuklu tahtı için harekete geçmeye karar verdi. İkinci kez isyan ederek ordusu ile beraber devletin merkezi olan Hemedan’a yürüdü. O sırada Nusaybin’de bulunan Tuğrul Bey, İbrahim Yinal’dan önce Hemedan’a ulaşıp hazinesini güvence altına aldı. Ancak Hemedan’ın hemen dışında az sayıda askerle yakalandığı İbrahim Yinal’a karşı etkili olamadığı için Hemedan Kalesine sığındı. Tuğrul Bey haber göndererek o sırada Bağdat’ta bulunan veziri Kündüri ve sevdiği eşi Altuncan Hatun’dan ayrıca ağabeyi Çağrı Bey ile Alp Arslan’dan yardım istedi. Abbasi Halifesi El Kaim kendi güvenliğini düşünerek Altuncan Hatun’a ordu ile kentten ayrılmasına izin vermedi. Vezir Kündüri de Altuncan Hatun’u Hemedan’a gitmemesi için ikna etti. Vezir Kündüri’nin asıl amacı Altuncan Hatun’un ilk eşinden olan oğlu Enuşirvan’ı Selçuklu tahtına oturtmaktı. Bunu anlayan Altuncan Hatun, Sultan Tuğrul’a sadık kalarak veziri ve oğlunu tutuklatmak için harekete geçtiğinde her ikisi de Bağdat’ın 100 km güneyinde bulunan El Hille şehrine kaçtı. Altuncan Hatun, Halife’nin isteklerini göz ardı edip Bağdat’taki Selçuklu askerlerini toplayarak, Hemedan’a doğru yola çıktı. Çağrı Bey’in oğulları Alp Arslan, Kara Arslan (Kavurd) ve Alp Sungur Yakuti ile Altuncan Hatun’un orduları Hemedan’a geldiklerinde İbrahim Yinal ağabeyi Tuğrul’a karşı olan savaşını kaybetti. İbrahim Yinal ve yeğenleri kaçmaya çalıştılar ama uzun bir kaçış sonunda İbrahim Yinal’ın atı çatlayacakken Alp Arslan tarafından yakalandı. Tuğrul Bey’in huzuruna getirilen İbrahim Yinal ikinci isyan girişiminde affedilmedi ve bizzat Tuğrul Bey kendi eliyle kardeşini yay kirişi ile boğarak infaz etti.
İzlediğimiz birçok Hollywood filmi ve okuduğumuz sayısız kitap çeşitli melek
türlerine ev sahipliği yapsa da insanların yüzyıllardır inandığı birçok
melek ve bunların kökenleri çoktan unutulmuştur. Bu tür varlıklara olan
inanç her ne kadar öznel olsa da, sorgusuz sualsiz inanılıyor olması
ilginçtir.
Bu makalede meleklerin ve insanın doğasını, insanlığın neye inandığına ve
İbrani metinlerinin neye işaret ettiğini irdeleyeceğiz. Yani hem bu
varlıkların gerçek olup olmadığına, hem de kökenlerine odaklanacağız.
Melek kelimesi, "haberci" anlamına gelen Eski İngilizcedeki "engel" den, bu
terim de Latin kiliselerinde kullanılan Yunanca "angelos" teriminden gelir.
Orta İngilizcedeki kullanımını da Eski Fransızca terim olan "angele" den
almıştır. [1]
İbranice'de ise melek için kullanılan terim "măl'k" (מַלְאַ֧ךְ) yani
bildiğimiz melektir (İbranice okunuşu "melah" ya da "malakh"tır).
Melek ve ruh kelimeleri zaman zaman birbirinin yerine geçebilir. Ancak melek
teriminin ruhsal bir varlıkla hiçbir ilgisi olmadan kullanıldığı birkaç duruma
da dikkat etmek gerekir. İncil'de bağlamına bağlı olarak "melek" aynı zamanda
bir insan yani ilahi olmayan sıradan bir "haberci" de olabilir. Örnek olarak
Malaki 1:1'e bakabiliriz:
RAB’bin Malaki aracılığıyla İsrail halkına bildirisi.
Fakat bu ayrı bir konu. Ele alınması gereken soru şudur: Bu kadar insanın
inandığı bu göksel varlıklar esasında nedirler? Nereden gelmişlerdir ve neye
benzerler?
Cevap aramaya Tevrat'tan İslam'a geçen melek anlatılarından yani "Rabbin
meleği" sözünün yer aldığı ve insanlara göründüğünün anlatıldığı İbrani
metinlerinden başlamak gerekir. Önce bu meleklerin İbrahimi dinlerdeki
hatlarınızı çizmeliyiz ki ilerleyen süreçte mitolojik kökenlerini daha kolay
bulalım.
Yaratılış 16:7–14'de Hacer'e, 22:11–15'de İbrahim'e, Mısırdan
Çıkış 3:2–4'de ateşin içinden Musa'ya, Çölde Sayım 22:22–38'de Yahudi
peygamberi Balam'a, Hakimler 2:1–3'de İsrailliler'e, 6:11–23'de
Gidyon'a, 13:3–22'de Manoah ve karısına görünür.
Mısır'dan Çıkış 3: 2-4'ü bir okuyalım:
RAB’bin meleği bir çalıdan yükselen alevlerin içinde ona göründü. Musa
baktı, çalı yanıyor, ama tükenmiyor. “Çok garip” diye düşündü, “Gidip
bir bakayım, çalı neden tükenmiyor!”
RAB Tanrı Musa’nın yaklaştığını görünce, çalının içinden, “Musa, Musa!”
diye seslendi.
Musa, “Buyur!” diye yanıtladı.
Yani metne göre, yanan çalıdan önce bir melek Musa'ya görünür, akabinde Rab
konuşmaya başlar. Ne kadar insani bir fikir olduğunun farkında mısınız? Hani
kral, kraliçe halkın veya başka bir liderin önüne çıkmadan önce onun gelişini
duyuran haberciler vardır ya, işte buradaki durum da tam olarak budur.
Keruvlara dair sayısız tasvir vardır ki bunlar arasında "Cennet Bahçesinin
Girişini" korumak ta yer alır. [2]
Tanrı, Adem'le karısını yasak meyveden yedikleri ve artık iyiyle kötüyü
bildikleri için ölümsüz olmalarına izin vermez. Adem ve karısını Aden'den kovar
ve tekrar giremesinler diye Yaşam Ağacı'nın yolunu denetlemeleri için bahçenin
doğusuna Keruvlar ve her yana dönebilen alevli bir kılıç yerleştirir. (Yaratılış
3:21-24)
Yaratılış 3:21-24: RAB Tanrı Adem’le karısı için deriden giysiler
yaptı, onları giydirdi. Sonra, “Adem iyiyle kötüyü bilmekle bizlerden biri
gibi oldu” dedi, “Artık yaşam ağacına uzanıp meyve almasına, yiyip ölümsüz
olmasına izin verilmemeli.” Böylece RAB Tanrı, yaratılmış olduğu toprağı
işlemek üzere Adem’i Aden bahçesinden çıkardı. Onu kovdu. Yaşam ağacının
yolunu denetlemek için de Aden bahçesinin doğusuna Keruvlar ve her yana
dönen alevli bir kılıç yerleştirdi.
Ayrıca Tevrat'ta, Ahit Sandığı üzerine altından yapılmış iki adet Keruv
figürü koyulduğu anlatılır. (Çıkış, 25:17-22; 37:6-9). Buna benzer şekilde,
bazı bölümlerde Keruvlardan cansız varlıklar, figürler olarak bahsedilir.
Keruvlar, Yahudi melek hiyerarşisinde, Musa bin Meymun'un Mişna Tora'sında
dokuzuncu ve Berit Menuşah gibi Kabalistik eserlerde üçüncü sırada yer alır.
De Coelesti Hierarchia adlı eser Keruvim meleklerini Serafim ve Thron
(Throne) melekleri ile birlikte en üst sıraya yerleştirir. [3]
Keruvim adlı bu melekler Hezekiel Kitabı'nda ve bazı Hristiyan
ikonlarında, tanrının tahtını tutan (Hezekiel 10:1-20), dört kanatlı ve dört
suratlı varlıklar olarak tasvir edilmiştir. Bu dört surat, tüm vahşi
hayvanların temsilcisi olan aslan, yerli ve evcil hayvanların temsilcisi
olan öküz, muhtemelen gökselliği simgeleyen kartal ve son olarak insanlığın
temsili olan insandır. [4][5] Bacakları düzdür ve ayak tabanları tıpkı
parlatılmış pirinçten yapılmış boğa toynakları gibi ışıltılıdır.
Hezekiel'in vizyonlarında bu meleklere dair metinlere bakalım.
Hezekiel 1:4-14:
4 Kuzeyden esen kasırganın göz alıcı bir ışıkla çevrelenmiş, ateş
saçan büyük bir bulutla geldiğini gördüm. Ateşin ortası ışıldayan
madeni andırıyordu.
5 En ortasında insana benzer dört canlı yaratık duruyordu;
6 her birinin dört yüzü, dört kanadı vardı.
7 Bacakları dimdikti, ayakları buzağı ayağına benziyor ve cilalı tunç
gibi parlıyordu.
8 Dört yanlarında, kanatların altında insan elleri vardı. Dördünün de
yüzleri, kanatları vardı.
9 Kanatları birbirine değerek dosdoğru ilerliyor, ilerlerken sağa
sola dönmüyordu.
10 Her yaratığın dört yüzü vardı: Önde dördünün yüzü insan yüzüne,
sağda dördünün aslan yüzüne, solda dördünün öküz yüzüne, arkada
dördünün kartal yüzüne benzer bir yüzü vardı.
11 Yüzleri böyleydi. Kanatları yukarıya doğru açılmıştı. Her
yaratığın iki kanadı yanda öbür yaratıkların kanadına değiyor, iki
kanatla da bedenlerini örtüyordu.
12 Her biri dosdoğru ilerliyordu. Ruhları onları nereye
yönlendirirse, sağa sola sapmadan oraya gidiyorlardı.
13 Canlı yaratıkların görünüşü yanan ateş közleri ya da meşale
gibiydi. Ateş yaratıkların ortasında hareket ediyordu; ışık saçıyor ve
içinden şimşekler çakıyordu.
14 Yaratıklar şimşek çakar gibi hızla ileri geri gidip
geliyorlardı.
Hezekiel 10:1-20:
Baktım, Keruvlar'ın başı üzerindeki kubbenin üzerinde
laciverttaşından tahta benzer bir nesne gördüm.
2 RAB keten giysili adama, "Keruvlar'ın altındaki tekerleklerin
arasına gir. Avuçlarını Keruvlar'ın arasındaki ateş közleriyle
doldurup kentin üzerine közleri saç" dedi. Adamın oraya girdiğini
gördüm.
3 Adam oraya girdiğinde, Keruvlar tapınağın güney tarafında
duruyordu. Bulut tapınağın iç avlusunu doldurdu.
4 RAB'bin görkemi Keruvlar'ın üzerinden ayrılıp tapınağın eşiğine
gitti. Tapınak bulutla doldu. Avlu RAB'bin görkeminin parıltısıyla
doluydu.
5 Keruvlar'ın kanatlarının sesi dış avludan bile duyuluyordu; tıpkı
Her Şeye Gücü Yeten Tanrı'nın sesi gibiydi.
6 RAB keten giysili adama, "Keruvlar'dan ve tekerleklerin arasından
ateş al" diye buyurunca, adam oraya girip bir tekerleğin yanında
durdu.
7 Sonra Keruvlar'dan biri aralarındaki ateşe elini uzattı, biraz ateş
alıp keten giysili adamın avuçlarına koydu. Adam ateşi alıp oradan
ayrıldı.
8 Keruvlar'ın kanatları altında insan eline benzer bir şekil
göründü.
9 Baktım, her Keruv'un yanında birer tane olmak üzere dört tekerlek
gördüm. Tekerlekler sarı yakut gibi parıldıyordu.
10 Dördü de birbirine benziyor, iç içe girmiş bir tekerleği
andırıyordu.
11 Hareket edince Keruvlar'ın baktıkları dört yönden birine doğru,
sağa sola dönmeden ilerliyordu. Ön tekerlek nereye yönelirse, öbür
tekerlekler de onun ardınca gidiyordu.
12 Keruvlar'ın bedenleri - sırtları, elleri, kanatları - ve dördünün
de tekerlekleri çepeçevre gözlerle doluydu.
14 Her Keruv'un dört yüzü vardı: Birinci yüz öküz yüzüne, ikincisi
insan yüzüne, üçüncüsü aslan yüzüne, dördüncüsü kartal yüzüne
benziyordu.
15 Keruvlar yukarıya doğru yükseldi. Bunlar daha önce Kevar Irmağı
kıyısında gördüğüm canlı yaratıklardı.
16 Keruvlar hareket edince, yanlarındaki tekerlekler de hareket
ediyor, Keruvlar yerden yükselmek için kanatlarını açınca, tekerlekler
de yanlarından ayrılmıyordu.
17 Keruvlar durduğunda onlar da duruyor, Keruvlar yerden
yükseldiğinde onlar da yükseliyordu. Çünkü yaratıkların ruhu
tekerleklerdeydi.
18 RAB'bin görkemi tapınağın eşiğinden ayrılıp Keruvlar'ın üzerinde
durdu.
19 Ben bakarken Keruvlar kanatlarını açıp yerden yükseldi,
tekerlekler de onlarla yükseldi. RAB'bin Tapınağı'nın Doğu Kapısı'nın
girişinde durdular. İsrail Tanrısı'nın görkemi onların
üzerindeydi.
20 Kevar Irmağı kıyısında, İsrail Tanrısı'nın altında gördüğüm ve
Keruvlar olduğunu anladığım canlı yaratıklar bunlardı.
Mezmurlar 18:6-10'da ise keruv meleği tanrı için binek görevi görmektedir:
Sıkıntı içinde RAB’be yakardım,
Yardıma çağırdım Tanrım’ı.
Tapınağından sesimi duydu,
Haykırışım kulaklarına ulaştı.
O zaman yeryüzü sarsılıp sallandı,
Titreyip sarsıldı dağların temelleri,
Çünkü RAB öfkelenmişti.
Burnundan duman yükseldi,
Ağzından kavurucu ateş
Ve korlar fışkırdı.
Kara buluta basarak
Gökleri yarıp indi.
Bir Keruv’a binip uçtu,
Rüzgar kanatlar takarak hızla geldi.
Hezekiel anlatılarının dışında bir başka gelenek onlara farklı fiziksel
görünümler atfetmiştir. [4] Bu melekler batı Hristiyan geleneğinde, Klasik
mitolojideki ve Yunan mitolojisindeki aşk tanrıları Cupid/Eros'dan türetilen
"putto" adlı melekler ile ilişkilendirilince, küçük, tombul, kanatlı
çocuklar-bebekler olarak tasvir edilmeye başlandılar. [6]
İslam'da Kerûbiyyûn adlı bu melekler Tanrı'ya en yakın meleklerdir. Doğu
bilimleri uzmanı Joseph von Hammer-Purgstall, İslam'daki Ruḥü'l Kudüs'ü (روح
القدس), Keruvim meleklerinin en asillerden biri olarak ele almıştır.
Diğerleri ise Allah'ın tahtını taşıyanlar veya baş meleklerdir [7] ve Kur'an
ayetlerindeki Allah'ın tahtını taşıyan melek motifleri Hezekiel'deki
anlatılarla paralellikler gösterir. Fakat mealciler Kur'an'daki bu pagan
inanışın izlerini örtmek için taht anlamına gelen "arş" kelimesini [8] "gök"
diye tercüme etmişlerdir. Halbuki göğün Arapçası "sema"dır ve çoğulu
"semavati"dir.
"Gök yarılmış ve o gün bitkin bir hale gelmiştir. Melekler onun
çevresindedir. Ve o gün Rabbinin Arş'ını, onların da üstünde sekiz
tanesi yüklenir." (Hâkka 16,17)
Melekleri görürsün ki, Rablerine hamd ile tesbih ederek Arş'ın
etrafını kuşatmışlardır. Artık aralarında adaletle hükmolunmuş ve
«alemlerin Rabbi olan Allah'a hamdolsun» denilmiştir. (Zümer 75)
Bu ayetlerdeki arş (عَرْشَ) bizim gök anlamında kullandığımız, kullanmaya
alıştırıldığımız anlama sahip değildir. Arş (عَرْشَ) tahttır. [8] Meleklerin
taşıdığını anlattığı şey Allah'ın tahtı değil de gök olsaydı o halde
kullanması gereken kelimeler "sema" سماء ya da "semavati"
olmalıydı.
"Arş'ın" taht anlamına geldiğinin onlarca örneğinden biri de Neml 41'dir:
Dolayısı ile burada da tahtı taşıyan melekler inanışının izleri açık bir
şekilde ortadadır fakat insanları İslam dininde tutmak isteyenler ısrarla
kelime oyunları yaparak taht anlamına gelen kelimeyi arş yada gök olarak
çevirmiştir. Halkımızdan Kur'an'ı Arapça okuyarak anlayabilen kişi sayısı
elin parmakları kadar olduğundan, bunlardan anlayanlar da dini kurumlarda
üst mevkilere sahip olduğundan bu pagan inanışın izlerini kasıtlı olarak
örtmektedirler.
Hatta bu inanışı destekleyen rivayetler de vardır.
Peki Yahudiliğe, Hristiyanlığa ve İslam'a geçen bu Keruvim meleklerinin
İbrahimi dinler öncesi kökenleri neye dayanıyordu?
Mitolojik melez varlıklar, Mezopotamya sanat ve inancında yaygındır. Bu tür
varlıklara örnek olarak, Sümer-Akad mitolojilerinde kartal kanatlarına,
aslan vücuduna ve kral başına sahip, görünüşüyle sfenkse benzeyen, koruyucu
bir ruh olan Lamassu veya Şedu verilebilir.
Bu tür varlıklara olan inanış Fenikeliler tarafından da benimsenmişti.
Kanatlar, sanatsal güzelliklerinden dolayı kısa sürede popüler hale geldi ve
çeşitli hayvanlar kanatlarla resmedildi. Sonucunda insanlara da kanatlar
verilince [2] melek figürünün kabataslak şekli de oluşmuş oldu. [9] William
F. Albright gibi araştırmacılara göre Fenike ve Kenan'da, Geç Tunç Çağı'nda
bulunan "insan başlı kanatlı aslan" figürünün diğer kanatlı yaratıklardan
çok daha yaygın olduğunu, bu yüzden Kerub melekleriyle özdeşleşmesinin kesin
olduğunu" savunur. [4]
Kerubim meleklerinin griffonlar ile, özellikle de Hitit griffonları ilgili
olduğu düşünülür. Hitit griffinleri diğer griffinlerin aksine genellikle
yırtıcı olarak görünmeyen ve koruyucu bir yapıya sahip gibi sakin ve asil
şekilde oturan insan gövdeli bir yaratıktır. [2][9]
Griffin (γρύψ) kelimesinin Keruvim ile aynı kökenli olabileceğini iddia
edenler olmuştur. [10][11] Yahudi geleneğinde bu meleklerin Cennet
Bahçesi'nin Girişini koruduğuna dair kavrayış, görevi tanrıları temsil etmek
ve davetsiz misafirleri geri püskürterek tapınak gibi kutsal alanları
koruduğuna inanılan, insanüstü güçlere sahip ve insan duygularından yoksun
Semitik varlıklara dair eski inanışlar tarafından desteklenmiştir. Bu
kavramlar Musul'un 30 km, Salamiyah köyünün 5 km güneyinde yer alan antik
Süryani kenti Nimrud'da bulunan 9.tablet metinlerindeki anlatıma oldukça
benzer. [2]
Büyük olasılıkla, Kerubim meleklerine fırtına rüzgârları olarak inanılmış
olması, Hezekiel'in vizyonlarında, daha sonraki Samuel Kitaplarında [12],
onlarla paralellik gösteren Tarihler Kitaplarında [13] ve Mezmurlar'ın erken
bölümlerindeki [2] metinlerdeki: "bir melek üzerine bindi ve uçtu: ve
rüzgarın kanatlarında görüldü." şeklinde bahsedilen Yahve'nin göksel
arabasına dair anlatıların kaynağıdır. [14][15]
İsrail'in Megido Bölgesi'nde Nasıra'nın güneyinde bulunan ve yaklaşık 25
metre yüksekliğe olan Medigo Dağı'ndaki bir metinde Hezekiel'in rüyasına
oldukça benzeyen, melek benzeri melez kanatlı yaratıklar tarafından tahtına
taşınan isimsiz bir kral tasvir edilir. [9]
Delitzch (Asur Elyazmaları Kitabı), eski Asur'daki kanatlı varlık Şedu'nun
adlarından biri olan "kirubu" ile "büyük, güçlü" anlamlarına gelen "karabu"
terimlerini birleştirir. Karâbu adını "güçlü" yerine "merhametli" olarak
nitelendirenler olduğu gibi [2][16] İbranice Kerubim adını, insanlık adına
tanrılara yalvaran şefaatçi varlıklara ve bu tür varlıkların heykellerine
atıfta bulunmak için kullanılan bir Asur terimi olan kāribu'ya bağlayanlar
da vardır. [17] Tanrının savaş arabasını yada tahtını taşıyan Keruvim ile
Asur'un boğa ve aslandan oluşan devi aynıdır. [16]
Eşaraddon, metinlerinde kapsamlı bir şekilde tapınağı yeniden inşa edişini
anlatır. Tavana seferlerden elde ettiği sedir kirişleri koyduğunu ve bu
süslü kapıların altın tokmaklı, hoş kokulu kapıları olduğunu, ve içerde yer
alan küçük tapınak alanını komple altınla kaplattığını söyler.
Sonra kral şöyle devam eder:
(il) Laḫ-me (il) ki-ru-bi ša za-ri-ri ru-uš-šu-u idi anu idi ulziz.
'Her iki tarafına da pirinçten yapılmış kutsal bir Laḫmu ve Ku-ri-bu diktim.'
Agumkakrime heykelinin tapınağa dikildiği Lahmu kutsallığı, Anu, Enlil ve
Ea'nın öncülerinden biriydi. Dolayısıyla kutsallıktan söz ederken bahsettiği
Kuribu da büyük ihtimalle Babil dininde benzer bir yere sahipti.
Musul'daki Fransız Konsolosu Botta ilk Asur sarayını ortaya çıkarmıştı. Bu
saray İşaya Kitabı'nda bahsedilen, Sanherib'in babası olan güçlü hükümdar
Sargon'un ikametgahıydı. Dikkat çekici bir unsur vardır. O da buradaki
kapıların üzerlerinde, önlerinde ve saray duvarları gibi çok sayıda yerde
kanatlı aslan ve boğa figürlerinin yer alıyor olmasıdır. Bu figürler
öylesine yapılmamıştır, sahip oldukları muazzam boyutları onların tanrılar
veya ilahi kahramanlarla ilişkili olduklarını anlamak için yeterlidir.
Sargon kalesi Horsabad'daki (Dur-Şarrukin) kanatlı boğalar 1 ila 5 metre
yüksekliğindeydi. Asurlular özellikle kapı girişindeki kanatlı boğaları
çoğaltmışlardı ve bazıları kapı köşelerine kemer alnını desteklemek için
konuyordu.
İkisi duvar düzleminde, kapının iki yanında birbirine bakacak şekilde, diğer
ikisi ise içeri giren ziyaretçilere yüzleri dönük olacak şekilde
yerleştirilmişlerdi. Böylece içeri girecek olan biri hem ilk iki heykelin
yan açıdan vücudunu hem de diğer iki heykelin ön cepheden yüzünü görüyordu.
Bu da bir yanılsamaya yol açıyor; sakallı, göğsünde kalın yelesi olan, boynu
saç tutamları ile kaplı, tüy dizilerinden oluşan dev kanatları kemer alnına
kadar yükselerek bir yelpaze gibi uzayan yaratık görüntüsü
oluşturuyordu.
Asurluların kanatlı boğalarının farklı formları vardı. 1845'de Ninova'da
yapılan kazılarda insan şeklinin bele kadar devam ettiği, insan kollarının
olduğu, kanatlı, insan başlı aslan heykelleri keşfedilmişti. Giriş
alanlarında kullanılan 3,5 metre yüksekliğindeki bu figürlerin gücü
simgeleyen abartılı kasları, geniş omuzların arkasından çıkan devasa
kanatları, bellerinde düğümlenmiş püsküllü kuşakları vardı. [17]
Keruvların biçimi hakkında belirsiz olan pek çok şey olsa da temelinde yatan
şeyin vahşi kara hayvanları olduğu rahatlıkla söylenebilir. Erken Semitik
dinlerde, Musevilikte animizme dair izler görmek mümkündür (Örn:
Yeşaya,13:21; 34:14; Luka, 11:24).
Hangi yönden ele alınırsa alınsın bu meleğin kökenlerinin Mezopotamya
topluluklarının antik dinlerine, efsanelerine, animizme ve Asur, Akad ve
Babil'in dev yapıtlarına dayandığı ortadadır. Üzerlerinde yapılan ufak
oynamalarla İbrahimi dinlere geçmişlerdir.
KAYNAKLAR
Texas Jewish Post. 2020-09-24
"The High Holidays". My Jewish Learning.
Davies, N. de G., The Rock Tombs of El Amarna (1908) : Part I, The Tomb of
Meryra, Plate XXVII.
A.g.e. : Part IV, Tombs of Parennefer, Tutu, and Aÿ, Plate XIX.
Ertman, Earl L., “Images of Amenhotep IV and Nefertiti in the Style of the
Previous Reign,” University of Akron, In Causing His Name to Live, Studies
in Egyptian Epigraphy and History in Memory of William J. Murnane, (Brill,
Leiden, 2009)
Israel in Egypt, The Evidence for the Authenticity of the Exodus
Tradition, 1996
Akhenaten and His Daughter Offering to the Aten, ca. 1353-1336 B.C.E.
Limestone, pigment, 8 15/16 × 20 5/16 × 1 1/4 in., 14.5 lb. (22.7 × 51.6 ×
3.2 cm, 6.58kg). Brooklyn Museum, Charles Edwin Wilbour Fund , 60.197.6.
Papyrus of Hunefer, British Museum
Lichtheim 1976. Miriam Lichtheim. Ancient Egyptian literature: a book of
readings. Vol.2. The New Kingdom. Berkeley/London: 96-100
Davies, A.g.e., Mahu-North Thickness, plate XV (The Royal Family
Worshipping Aten); A.g.e., plate XVI; A.g.e., plate XVIII (Mahu Visits the
Temple); A.g.e., plate XX (The Royal Chariot Leaving the Temple); A.g.e.,
plate XXII (The Royal Chariot Passing the Sentries); A.g.e., plate XXXI
(The Royal Family Make Votive Offerings to the Sun); plate
XXXV;
Inconsistency in the Torah, Ancient Literary Convention and the
Limits of Source Criticism, p. 38
Boundary Stelae Of Akhentaten, W. J. Murnane, p. 39
Pritchard, James B., ed., The Ancient Near East - Volume 1: An Anthology
of Texts and Pictures, Princeton, New Jersey: Princeton University Press,
1958, pp. 227-230.
C.D. Warner, et al., comp. The Library of the World’s Best
Literature. An Anthology in Thirty Volumes. 1917.
(Trans. Llewellyn Griffith)
●►Patreon'dan Üye Olarak Destek Olmak İçin: PATREON ●►Youtube 'Katıl': KATIL
Michael Nostradamus ve kehanetleri hakkında ileride detaylı makaleler
yayınlayacağım. Bu yüzden bu makalede kısaca birkaç kehanetine ve Hitler
konusuna değineceğim.
Nostradamus, Fransa Kralı II.Henri'nin ölümünden tutun da Hiroşima ve Nagazaki
bombalarına dair birçok kehaneti ile kendinden yıllarca söz ettirmiştir.
O,
hayatının büyük kısmında vebaları ve etrafındaki dünyayı inceleyen, güvenilir
bir bilim insanıydı. İtalya'ya gerçekleştirdiği bir ziyaretten sonra tıptan
uzaklaşıp okültizme odaklanmaya başlamıştı. Popüler akımları takip etmiş ve
1550 yılında bir almanak yazmıştı. Yazdığı almanak'ın başarısı onu o kadar
cesaretlendirmişti ki, her yıl bir tane ya da daha fazla yazmaya karar
vermişti. Yaşamının sonlarına doğru, yıllar içinde tarihi olaylarla örtüşür
şekilde şiirler yazmaya başlamıştı. Tümü ele alındığında en az 6.338 kehaneti
bulunuyordu.
Peki bu kehanetler ne kadar tutarlıydı? Aralarında Hitler'in dünyaya geleceği
ve büyük suçlar işleyeceği hakkında bir şeyler yazılı mıydı, bu konuda
öngörüde bulunmuş muydu?
Nostradamus olarak bilinen Michel de Nostradame 1503'te Fransa'da doğmuş ve
Rönesans'ın en çok okunan kahinlerinden biri haline gelmişti.
Tıbbi
uygulamalarına 1530'larda başlayan Nostradamus, tıp fakültesinden
kovulmasına rağmen veba konusundaki yenilikçi tıbbi tedavisi ile ün
kazanmıştı. 1540'larda bir doktor olarak ünü yayılmıştı. Ancak 1555'te
kehanetler içeren kafiyeli şiirler yazmaya başlamış ve "Yüzyıllar" adlı bir
kitap yayınlamış, ikinci baskısını Fransa Kralı II.Henri'ye adamıştı.
Bir
kahin olarak o kadar ün kazanmıştı ki II.Henri'nin eşi Kraliçe Catherine de'
Medici'nin ailesi için burçlar yaptığı mahkemeye davet edilmişti.
Nostradamus'un popülerliğini arttıran en önemli olaylardan biri
II.Henri'nin ölümünü tahmin ettiğine dair inanıştı. Savaş alanındaki genç
aslanın, yaşlı aslanın gözünü delerek onu yeneceğini iddia etmişti. Daha
sonra II.Henri'nin katıldığı bir mızrak dövüşü turnuvasında parçalanan bir
mızrak parçası Henri'nin gözüne isabet ederek gözünü delmiş ve yara alan
kral ölmüştü.
Nostradamus hayatı boyunca gut hastalığından
çok çekmiş ve 1566 yılında ölmüştü. Söylenene göre ölmeden önceki gece
sekreterine "Güneş doğarken beni canlı bulamazsınız" diyen Nostradamus o
gecenin sabahında ölü bulunmuştu.
Peki Nostradamus'un
kehanetleri gerçekleşen olaylarla şans eseri örtüşen tahminler miydi yoksa
ileri görüşlü biri miydi?
Yazdığı şiir ve dörtlüklerin muğlaklığından dolayı birçok kişi geçmişte onun
yazdıklarına bakarak bunları geleceği tahmin ettiği şeklinde
değerlendirmişti. II.Henri olayından sonra yazdıklarında görülen yüz
kızartıcı, kötü şöhretli ve büyük etki yaratan olaylar ile ünü daha da
büyümüştü.
1666 yılında gerçekleşen Büyük Londra
Yangını'nda birçok kişi ölmüştü. Yazdığı şu dörtlük bu olayı öngördüğü
şeklinde yorumlanmıştır:
"Adillerin kanı Londra'da bir hata yapacak,
Altı ve yirmi üçlüğün şimşekleriyle kavrulacak: Yaşlı kadın
yüksekteki yerinden düşecek,
Aynı tarikattan birkaç kişi öldürülecek."
Buradaki "altı
ve yirmi üçlüğün" ifadesi 20 x 3 + 6 = 66'ya denk gelmektedir. Bunun
yangının gerçekleştiği 1666 yılını işaret ettiği iddia edilmektedir. Dörtlük
hakkında farklı birçok yorum vardır.
Hiroşima ve Nagazaki'ye atılan atom bombalarını önceden bildirdiği düşünülen
sözü şöyledir:
"Kapıların yakınında ve iki şehir içinde
Benzeri görülmemiş belalar olacak,
Vebadaki kıtlık yayılacak, insanlar çelik tarafından söndürülecek
Büyük ölümsüz Tanrı'ya yardım için ağlayacaklar"
Kimilerine göre Nostradamus burada Japonya'ya atılan atom bombalarından ve
onların meydana getirdiği yıkıcı etkilerden, radyasyon kaynaklı kıtlık ve
vebadan bahsetmiş, bunu öngörmüştür.
Kenedi suikastını bile öngördüğünü düşündüren dörtlüğü şöyledir:
"Eski bir iş sonunda yapılacak,
Yükseklerden gelen şey ile büyük adamın üzerine kötülük düşecek
Bu işten, zaten ölü olan bir masumu sorumlu tutacaklar
Asıl suçlu sisin içinde saklanacak."
John F. Kennedy yüksek bir pencereden keskin nişancı tarafından
vurularak öldürülmüştü. Suikastı yapan keskin nişancının Lee Harvey Oswald
olduğuna hiçbir zaman tam olarak inanılmamıştı. Üstelik Oswald yargılanmadan
önce öldürülmüştü. Bu olayı çevreleyen gizemler Nostradamus'un kehanetinin
doğru-tutarlı görünmesini sağlamıştı.
HİTLER
Peki Nostradamus, Hitler'i öngörmüş müydü?
Gelelim Adolf Hitler'e. Adolf Hitler muhtemelen yakın tarihteki Avrupa
ülkelerinin en kötü liderlerindendir. 1889'da Avusturya'da doğmuş, 1.Dünya
Savaşı'nda savaşmış ve 1920-21'de Nazi Partisi'nin lideri olmuştur. 1933'ten
öldüğü 1945 yılına kadar Almanya'nın führeriydi. Görevde bulunduğu süre
boyunca Almanya sınırlarını genişletmiş, Fransa ve Polonya'yı ele geçirmiş
ve 2. sınıf olarak gördüğü, istemediği insanlara karşı büyük suçlar
işlemişti. Öyle ki toplu soykırım kampları oluşturulmuştu.
Dünyanın
dört bir yanındaki ülkeler Hitler'in terör saltanatına son vermek ve ezilen
milyonlarca insanı kurtarmak için bir araya gelmişti. Peki Nostradamus bu
olayları 500 yıl önce görmüş olabilir miydi?
Hitler ile ilişkili olduğu düşünülen kehanetleri okumaya başlamadan önce
enteresan bir bilgi vermek istiyorum. Hitler 2. Dünya Savaşı'nın ilk
yıllarında çalışanları aracılığı ile Nostradamus'un kehanetlerini çevirmesi
için İsviçreli bir astrolog olan Karl Ernst Krafft'a başvurmuşlardı. Yüksek
rütbeli Nazi subayları onun mektubunu okuduklarında yazanları olumlu
karşılamış ve Kraft'ı kullanmaya başlamışlardı. Yani Hitler'in, Krafft'ın
çevirisi ile ona iletilen Nostradamus kehanetlerinden ilham almış olma
ihtimali göz ardı edilmemelidir.
Şimdi Hitler'i ve onun eylemlerini öngördüğü düşünülen metinlerine bakalım.
Şimdiki dörtlüğün Hitler'in çocukluk ve kişiliğinden, Alman-Japon
ittifakından bahsettiği düşünülüyor:
Yeryüzünün çehresini korkunç bir şekilde karartacak. [VIII,
70]
Tasche de meurdre, enormes adulteres,
Grand ennemy de tout le genre humain:
Que sera pire qu'ayeuls, oncles ne peres,
Enfer, feu, eaux, sanguin & inhumain
Cinayet ve muazzam zinaların çelikte, ateşte, sudaki kanlı ve insanlık
dışı lekesi,
Tüm insan ırkının büyük düşmanının:
Dedesinden, amcasından, babasından beter olacak kimsenin üzerinde
olacaktır. [X, 10]
Une nouuelle secte de Philosophes,
Mesprisant mort, or, honneurs & richesses:
Des monts Germanins ne seront limitrophes,
A les ensuyure auront appuy & presses.
Filozofların (fanatikler?) yeni bir mezhebi
Ölümü, altını, onurları ve zenginlikleri hor görecek
Alman dağlarının sınırında olmayacak:
Onları takip etmek için güçleri ve kalabalıkları olacak. [III, 67]
La mort subite du premier personnage
Aura changé & mis vn autre au regne:
Tost, tard venu à si haut & bas aage,
Que terre & mer faudra que on le craigne.
İlk şahsın ani ölümü
Bir değişikliğe sebep olacak ve başka bir hükümranlık koyacak:
Yakında, çok yüksek ve düşük yaşa gelir,
Öyle ki, karada ve denizde ondan korkmak gerekir. [IV, 14]
Nostradamus'un, Hitler'in nehirleri geçip yeni yerler ele geçireceğini fakat
sonunda yenileceği öngördüğünü düşündüren başka bir dörtlük şöyledir:
Bestes farouches de faim fleuues tranner;
Plus part du champ encontre Hister sera,
En cage de fer le grand fera treisner,
Quand rien enfant de Germain obseruera
"Açlıktan vahşi hayvanlar nehirleri geçecek,
Savaş alanının büyük kısmı Hister'e karşı olacak.
Büyük olan demirden bir kafese çekilirken,
Almanya'nın çocuğu hiçbir şey göremeyecek." [II, 24]
Birçok kişi Nostradamus'un bu kehanetlerine korkuyla bakmıştı çünkü
Hitler'in yükselişi ile oldukça uyumluydu. Başlarda önemsiz biri olarak
görülen ve maşa olarak kullanılan Hitler karizmatik bir kişiydi ve ekonomik
sıkıntılar çeken Alman halkına tam da duymak istediği şeyleri söylüyor,
Yahudileri suçluyordu. Zamanla çok popüler hale gelmişti. Ebeveynleri de
daha düşük bir ekonomik geçmişe sahipti. Tüm bunlar, Nostradamus'un Hitler'i
öngördüğü konusundaki teoriyi güçlendirmektedir.
"Savaş alanının büyük kısmı Hister'e karşı olacak" sözündeki Hister'in
sözcüğünün Hitler adının hatalı çevirisi olduğunu düşünenler vardır.
Enteresan olan şudur ki Hister olarak bilinen yer Adolf Hitler'in doğduğu
Tuna Nehri bölgesidir. Tuna Nehri'ne Latince'de Ister ya da Hister
denmektedir.
Nostradamus'un kehanetlerini ve yazılarını okuduğunuzda geçmişteki bir çok
olay önlenebilirmiş gibi bir hisse kapılabilirsiniz. Ancak bu olaylar
yaşandıktan ve geriye dönüp yazılara örtüşüp örtüşmediğine bakıldıktan sonra
bağlantı kurmak mümkün olmaktadır.
Üstelik kehanetleri çok belirsizdir, bu yüzden onlara farklı bir çok anlam
yüklemek, farklı olaylarla eşleştirmek kolaylaşmaktadır. Yine de birçok kişi
onun kehanetlerini tarihsel olaylarla örtüştürmek için çaba sarf etmekte.
Nostradamus'un bu yaşananları ön görmüş olması imkansız fakat
kehanetlerin sahip olduğu belirsiz dile onları dünyadaki
birçok olaya uyacak hale getiriyor. Belki bunu kasıtlı olarak yapmış bile
olabilir. Ne olursa olsun görünen o ki, Nostradamus ve kehanetleri
konusundaki gizemler yıllarca konuşulmaya, irdelenmeye devam edecek.
KAYNAKLAR
Hister / Ister = Tuna Nehri: Ancient Languages of the Balkans, Part
One. Paris: Mouton. 1976. p. 144.
Lemesurier, Peter (2010). Nostradamus, Bibliomancer: The Man, the Myth,
the Truth. pp. 23-25; p. 36
Lemesurier, Peter (2003). The Unknown Nostradamus: The Essential
Biography for His 500th Birthday. pp. 144-148
Gruber, Elmar R. (2003). Nostradamus: Sein Leben, sein Werk und die
wahre Bedeutung seiner Prophezeiungen (in German).
Chevignard, Bernard (1999). Présages de Nostradamus.
Nostradamus, Michel, Traite des fardemens et des confitures, 1555, 1556,
1557
Leroy, Edgar (1993) [1972]. Nostradamus: Ses origines, sa vie, son
oeuvre (in French).
Centuries, Nostradamus.
Wulff, Wilhelm: Zodiac and Swastica: How Astrologers Guides Hitler’s
Germany, New York (Coward, McCann & Geoghegan), 1973.
T.W.M. van Berkel. "World War II Krafft". Nostradamus Research
●►Patreon'dan Üye Olarak Destek Olmak İçin: PATREON ●►Youtube 'Katıl': KATIL
"Kefaret Günü" anlamına gelen "Yom Kippur" Yahudilerin yıl içindeki en kutsal
günüdür. Oruçların tutulduğu bu süreç itiraf, tövbe ve bağışlanma için bir
fırsattır ve Yahudi Yeni Yılı'ndan on gün sonra gerçekleşir. [1] Bu kutsal
günde oruç tutmanın yanı 5 kez ayin yapılır ve Vidiu adı verilen toplu günah
çıkarma merasimleri düzenlenir.
Yom Kippur'da 5 ve 10 sayıları belirgin şekilde öne çıkar. Enteresandır ki 5
ve 10 sayıları Musa ve Akhenaton'un hayatlarında da belirgin şekilde yer
almıştır. Örneğin Yahudiler tarafından kutlanan İbrani takviminin
Yeni Yılı olan Roş Haşanah ve Yom Kippur arasında insanların Tanrı'dan ve
sevdiklerinden bağışlanma diledikleri on gün süren tövbeler yapılır. Bu on
güne “Huşu Günleri” adı verilir. [2]
Musevi geleneğine göre Musa İsraillilere itaatlerine odaklamalarını
sağlamak için On Emir, beş çeşit sunu ve Çadırın beş sütununu vermiştir. Kudüs
Tapınağı günlerinde Baş Rahip, Yom Kippur'da ellerini ve ayaklarını on kez yıkar
ve kıyafetlerini beş kez değiştirirdi. Yom Kippur'da beş ana dua, insanların
uyması gereken beş yasak ve on itiraf (viddui) vardır.
Bir zamanlar
Nil Nehri kıyısına kurulmuş, firavunlar dönemine ait eski yerleşim yerlerinden
biri olan Amarna'da da 5 ve 10 sayılarının önemli olduğu görülür. Büyük Aten
Tapınağı'nın önünde, ana girişi çevreleyen ve 5 bayraklık iki takımın bulunduğu,
toplam 10 adet bayrak direği vardı. Tüm bunları Akhenaton'un Baş Rahibi
Mery-Ra'nın mezarındaki yazıtta görmek mümkün. [3]
Akhenaton'un
Kahyası Tutu'ya bir altın kolye ve terfi verdiğinin anlatıldığı Tutu'nun
mezarındaki bir sahnede bağlanmış on esir vardır. 5 ve 10 rakamları yazı ve
bilgiyle ilişkilendirilmişti. Bunun muhtemel nedeni yazının beş parmak ve iki el
ile ilişkilendirilmiş olmasıydı. [4]
Thoth'un rahiplerinin beşerli
gruplar halinde tertiplendiği bilinmektedir. Tektanrıcılığa rağmen Akhenaton
tanrı Thoth'a saygı duyduğundan, beş ve on sayıları onun için önemliydi.
Tevrat'ın Yom Kippur bölümünde ruh kelimesi beş kez geçmektedir. Daha da
dikkat çekici bir şekilde, modern Yahudiler, tıpkı eski Mısırlılar gibi bir
kişinin ebediyen yaşayacak beş farklı ölümsüz ruha sahip olduğuna veya ruh
bileşenleri içerdiğine inanırlar. Mısırlılar için bu 5 bileşen şuydu:
Ka : hayati yaşam enerjisi veya ruh,
Ba : kişilik,
Şuet (Shuet = Silüet ?) : gölge,
İb : kalp,
Ren : isim.
Yahudi teolojisi her ruhun yaşam boyunca beş aşamadan geçtiğini ve beş
elemente sahip olduğunu öğretir. Bu 5 element nefeş נֶפֶשׁ (ruh),
neşima נְשִׁימָה (hayat nefesi), ruakh רוּחַ (rüzgar), çaya
(yaşayan) ve yeçidah'dır (benzersiz).
Ayrıca iki eli kaldırmak da
dahil olmak üzere diğer 6 dua pozisyonu Akhenaton'un Amarna'da tasvir edilmiş
duruşlarının izlerini taşır. Yom Kippur Yahudilerin yıl içinde dua
ederken yere tamamen secde edecekleri tek gündür. Bu eyleme "nefilat apayim"
yani “yüz üstü düşme” denir. Tevrat'ı en yüksek Yahudi Yasası olarak gören
Karay Yahudileri hala tam secde pratiğini korumaktadırlar.
Ettikleri
"Aleinu" adlı Yahudi duası şöyledir: "Kralların Krallarının Kralı, Kutsal
Olan'ın önünde eğilir, secdeye kapanır ve şükrederiz, O Kutsanmıştır!"
Alçak gönüllüğü simgeleyen bu pozisyon çok eskilere dayanır. Tora, İbrahim,
Yeşu hatta Kral Davud da dahil olmak üzere Tanrı'nın önünde “yüz üstü kapanan”
birçok liderden bahseder.
Tesniye 9:25 okuyucuya Musa'nın "kırk gün kırk gece Rab'bin önünde nasıl
secde ettiğini" anlatır. Karnak'taki kabartmalar Akhenaton ve Nefertiti'yi
tanrıları Aten'in önünde secde ederken gösterir. [5] Tuhaf bir şekilde
Akhenaton ve Nefertiti de tam olarak böyle; elleri, diz ve yüzleri yere
değecek şekilde tapınırlardı. Büyük alçakgönüllülüğün ve samimiyetin bu duruşu
Matta 26:39'da yüzüstü yere kapanan İsa tarafından bile benimsenmişti:
Matta 26:39:"Biraz ilerledi, yüzüstü yere kapanıp dua etmeye başladı. “Baba” dedi,
“Mümkünse bu kâse benden uzaklaştırılsın. Yine de benim değil, senin
istediğin olsun.”."
Yom Kippur'un ilginç özelliklerinden biri de dua ayinleri sırasında
Tevrat parşömenlerini barındıran Aron Hakodeş yani Tora Sandığı'nın açık
bırakılmasıdır. İçinde genellikle On Emir, Tanrı'nın Tacı, Hayat Ağacı,
Tapınağa Açılan Kapı, Menora ve iki aslan motifleri ve değerli Tevrat
parşömenleri bulunur.
2 aslanın Davut yıldızını tuttuğu bazı motiflerde şöyle yazar: "Güneşin
doğumundan batışına kadar Rabbin adı övülmelidir."
Bu tasvirler
Yahuda Aslanı'nın, Tanrı'nın yargısının ve ondan korkmasının simgesidir. Aslan
için kullanılan İbranice kelime olan aryeh (אַריֵה) En Kutsal Günler'in
kısaltmasıdır. Tevrat'taki peygamberlerden biri olan Yeşaya, gelecekte aslan
ve buzağın birlikte yaşayacağı bir zamanını anlatırken, Amos'un Tanrı'yı bir
aslana benzettiği görülür:
Amos 3:8:"Aslan kükrer de kim korkmaz? Egemen RAB söyler de kim peygamberlik
etmez?"
Aslanlarla olan bu bağlantılar büyüleyicidir çünkü Akhenaton'un da
benzer şekilde aslanlar ile bağları vardır. Örneğin Amarna'daki talatat
bloğundaki bir tasvirde Akhenaton'u klasik Mısır sfenksi formunda görürüz. (Bu
arkeolojik eser şuan Almanya'nın Hanover şehrindeki Kestner Müzesi'nde
bulunmaktadır.)
Ayrıca Tevrat kapak tasarımlarına benzer
şekilde bir dağın üzerinde yükselen güneşi temsil eden Akhet sembolünün
yanında iki aslan motifini bulunur. 2 yandaki bu Mısır aslanlarına "Aker"
deniyordu ve kralı koruyorlardı. Onlar Duaj (dün) ve Sefer (yarın) idi. En
ilginci ise Mısır dilinde "Yarının Yasası" anlamına gelen Sefer Tora adlı Tora
Parşömenin de "sefer" sözcüğünün hala kullanılıyor olmasıdır. Burada ek bir
bilgi daha vermek gerekir ki Yahudi yazara "Sofer" denir. (Ayrıca bkz: Şofar
שׁוֹפָר, Yahudilerin kullandığı ve genellikle keçi, koç boynuzundan yapılan
geleneksel çalgı.)
Yom Kippur sırasında Yahudiler hayatlarını mecazi olarak Tanrı'nın ellerine
teslim ederler. Tanrı'nın elleri olduğu fikri yeni değildir ve eski İsrail
ve Mısır'a kadar uzanır. Bugün "hamsa eli" adlı koruyucu muskada bu temanın
ifade edildiğini görürüz. Tevrat'ın en eski bölümlerinden Denizin
Şarkısı'nda Musa'nın ne söylediğine bakalım:
Çıkış 15:6: “Senin sağ elin, ya RAB, Senin sağ elin korkunç güce sahiptir. Altında
düşmanlar kırılır.”
Benzer şekilde Tevrat'taki en eski ayetlerin çoğu Rab'bin güçlü elinden
bahseder.
Mısır bilimci J.K. Hoffmeier, Akhenaton zamanından kalma iki İbranice
kelimeyi eski Mısır tabirleriyle ilişkilendirmiştir. Birincisi İbranice
"güçlü el" anlamına gelen "yad hazakah" sözcüğünün Antik Mısır'da "güçlü
kol" anlamına gelen "hps" ye eşdeğer olduğudur. İkincisi, İbranice "uzanmış
kol" anlamına gelen "zeroah netuya"nın ise Eski Mısır'daki "pr-a"ya eşdeğer
olduğudur. [6]
Her iki eski ifadeyi de Tesniye 26:8 gibi birçok yerde görebiliriz:
“Bunun üzerine güçlü elle, kudretle, büyük ve ürkütücü olaylarla,
belirtilerle, şaşılası işlerle bizi Mısır'dan çıkardı.”
Akhenaton, tanrısı Aten'in ellerine takıntılıydı. [10] Sanatta Aten'e
verilen ve yazıtlarda atıfta bulunulan tek insan vücudu parçası bunlardı.
Örneğin Akhenaton'un bir kararnamesinde şöyle yazar:
“Kendini iki eliyle inşa eden, güzel yaşayan Aten…” [7][12]
Ayrıca
İbranice "uzatılmış kol" anlamına gelen "sıfırah" kelimesinin Eski Mısır'da
"Firavun'un galip gelen kolu" kavramından türetildiğine dair kanıtlar vardır.
Akhenaton'un mektuplarından birinde "kralın güçlü kolu" anlamına gelen
"zu-ru-uh" ifadesi yer alır. [11] Eğer Akhenaton Musa'ya dönüştürüldüyse bu
Mısır kelimesinin Tevrat'ta kullanılması daha anlamlı hale gelir.
Yom Kippur için uygun kıyafet beyaz ketendir. Bu saflığı ve kişinin araması
gereken ruhsal temizliği sembolize temsil eder. Bu beyaz keten kıyafete
"kittel" denir. Bu uygulama Yüksek Rahibin yılın bu en kutsal gününde sadece
beyaz keten giyerek her zamanki detaylı altın kıyafetinden (Akhenaton ile
başka bir bağlantı) vazgeçmesi içindir. Bu aynı zamanda Ahit Sandığı'nın
önünde tamamen saf olarak görünmelerini sağlıyordu.
Levililer 16:4:“[Harun] Kutsal keten mintan, keten don giyecek, keten kuşak bağlayacak,
keten sarık saracak. Bunlar kutsal giysilerdir. Bunları giymeden önce
yıkanacak.”
Pek çok Yahudi beyaz giysiler giyerek başka bir temayı vurgular: Benliğin
ölümü ve Kefaret Günü boyunca yeni bir hayata yeniden doğuş. Örneğin
"kittel" aslında bir cenaze cübbesidir ve aslında ibadet edenlere kendi
sembolik ölümlerini ve Tanrı'nın kurtuluşu altında yeniden doğuşlarını
hatırlatmak için giyilir. Bu fikir büyük olasılıkla Ölüler Kitabı'nda ve
Amarna'da temsil edilen yeniden doğuş ve yeni yaşam kavramlarından
kaynaklanmıştır.
Akhenaton yönetimindeki Amarna'daki hayattan görüntülere baktığımızda kral
ve ailesini birbirine çok benzer beyaz keten giysiler içinde görürüz. [8]
Aslında şehirde yaşayan çoğu insan bu tür giysiler giyerdi. Mısırlı
rahiplere genel olarak sadece saf beyaz keten giymeleri emredilmişti; ki bu
daha sonra Musa ve onun dini tarafından benimsenen bir uygulama olmuştu.
Akhenaton ve Nefertiti'nin Aten'e ibadet ederken beyaz keten giymeleri
geleneğinin devamı olarak Yahudiler üç bin yıl geçmiş olsa da Rab'lerine
ibadet ederken hala neredeyse aynı giysiler giyiyorlar.
Yıkanmak ve yıkama emirleri de antik Amarna ile bağlantılıydı. Bu uygulama
Amarna yaşamının ve dininin ortak özelliğiydi. Akhenaton'un tapınakları
yıkanma leğenleri ve ayinlerde kullanılan basamaklı havuzlarla doluydu.
Kol Nidrei adı verilen akşam duası sırasında Yahudi erkeklerin dua şalı
giymeleri adettendir. Bu özel şalın geceleri giyilebildiği tek durumun bu
olması enteresandır. Firavunlar çizgili baş örtüsü takıyorlardı. Yahudilerin
tıpkı onlar gibi, aynı tarzda çizgili şal takmaları emredilmiştir. Tevrat'ta
Çölde Sayım 15:37-38'de anlatılan bu uygulamanın kökeninin antik Mısır olduğu
açıktır. Şöyle yazar:
"RAB Musa’ya şöyle dedi: “İsrail halkına de ki, ‘Kuşaklar boyunca
giysinizin dört yanına püskül dikeceksiniz. Her püskülün üzerine lacivert
bir kordon koyacaksınız."
Kol Nidrei ayini “bütün adaklar” anlamına gelir ve bir önceki yıl yaptıkları
ancak tutamadıkları herhangi bir yemin konusunda bağışlanmaları için
Tanrı'ya yalvaran katılımcılara atıfta bulunur. Bu, Akhenaton'un adak verme
eğilimini, bu yeminleri tutma arzusunu ve herhangi bir nedenle onları
bozmuş, tutamamış olsaydı yaşayacağı varsayılan suçluluğu hatırlatır.
Akhenaton'un sözlerini doğrudan Amarna Erken Bildiri Sınır Dikilitaşı'ndan
okuyalım:
"İşte, Aten için bir Ufuk olarak onu (Amarna'yı) yapacağım" diyerek bu
konuda bir yemin ediyorum."
Daha sonra, tamamen Aten'e ait olan şehrinin sınırlarını asla terk
etmeyeceğini beyan eder:
“İşte bu gerçek yeminim… O babam Aten'e ait... Babam Aten için yaptığım
bu yemini görmezden gelmeyeceğim.”
Beyaz keten ile ilişkilendirilen Yom Kippur'da yankılanan başka bir tema
vardır: ışık - özellikle de Tanrı'nın ışığı. Örneğin Mezmurlar 27:1'de
şunlar yazar:
“RAB benim ışığım, kurtuluşumdur, Kimseden korkmam..."
Sayılar 6:25'te Musa'nın söylediğine bakalım:
“ RAB aydın yüzünü size göstersin ve size lütfetsin.”
MÖ 7. yüzyılda İsrail'de iki küçük parşömen üzerine yazılmış bu ayet şimdiye
kadar bulunan en eski Tevrat ayetidir. Parıldayan tanrısal bir yüz fikri söz
konusu olunca babası Aten'in ışığına tapmakla tanınan Amarna'yı ve
Akhenaton'u hatırlamak gerekir.
Yom Kippur'daki sabah duası olan Şahkarit sırasında Şema'dan önce okunan ilk
kutsama olan Yotzer Or Blessing yani “Işığın Yaratıcısı”na bakalım.
Akhenaton'un tapınaktaki baş hizmetçisi Panehesy, kahyası Tutu, amcası ve
generali olan Ay'ın türbelerindeki yazıtlardan bazı satırlar ile Yahudi
duasını karşılaştıralım. (Kırmızı renkli yazılar Yahudi duası, diğerleri
antik Mısır)
Kutsalsın, Tanrımız Rab, evrenin Kralı.
Güzel görünüyorsun (yükseliyorsun) cennetin ufkundan, Ey Yaşayan Aten,
hayat veren Kral,
Işığı oluşturan ve karanlığı yaratan,
Eylemlerin olmadığında toprak karanlıktır, sen kalktığında toprak
aydınlanır…
Barışı sağlayan ve her şeyi yaratan,
Barış içinde hoş geldiniz, barışın efendisi! Sen yarattıklarının hepsinin
efendisisin.
Yeryüzüne ve üzerinde yaşayanlara merhametle ışık veren,
Uzakta olsan da, ışınların yeryüzünün üzerinde ve algılanıyorsun,
Ve O'nun iyiliğiyle her gün, sürekli olarak yaratma işini yeniler,
Ey her gün kendi kendine doğan, Yaşayan Aten! Sen ortaya çıktığında her
ülke şenlik içindedir. [9][13][14]
Yom Kippur'un tam olarak başlangıcının işareti Güneş'in batışıdır ve bu durum
hahamlar tarafından kesin olarak kaydedilir. Güneş arkalarında batarken dua
eden Ortodoks Yahudilerin görüntüsü Yom Kippur'un klasik görüntüsü haline
gelmiştir.
Gün doğumu ve batımının tam olarak ne zaman gerçekleştiği, namazlarını onların
etrafında planlayan Yahudiler için hayati derecede önemlidir. Bu zamanlar
İbranice'de "zmanim" olarak adlandırılır ve her yıl dikkatlice hesaplanır. Bu
sayede Tora'nın çeşitli "mitsvalarını"* yani emirlerini tamamlayabilecekleri
dönemleri belirlerler.
Zmanim'in en göze çarpan özelliği, şafak,
gün doğumu ve hatta aralarındaki dönemi ayırt edebilmeleridir. Şafağa "Alos
Haşaçar" denir ve gerçek güneş diski deniz seviyesinin üzerinde göründüğündeki
gün doğumuna "Haneitz Haçama" denir. Aynı şekilde, akşam, Şıkiyas Haçama,
güneş diskinin tamamen kaybolduğu andır ve resmi olarak Yahudi gününün sonunu
işaret eder.
Öğlen veya gün ortası adları, Mısır güneş tanrısının üç eski yönünü veya
tezahürünü yansıtan Çatzos olarak adlandırılır: Şafakta Khepri, öğlenleyin Ra
ve alacakaranlıkta Atum.
Bunlar Kral Davud'un dua vakitlerinde tekrarlanan temalardır. Mezmurlar
55:17'de yazdığına göre Davut
"Sabah, öğlen, akşam kederimden feryat ederim, O işitir sesimi." demektedir.
Güneş ışığına ve güneş diskine olan bu odaklanma şaşırtıcı şekilde
Akhenaton'un Aten kültünü andırır. Çoğu bilgin, Mısır gününün özellikle de
Amarna'da gün doğumundan ziyade güneşin doğuşundan önce, şafakta başladığı
konusunda hemfikirdir.
Yazıtlardan okuyalım: “Ufukta yükseldiğinde ona hayran ol, ey yüce Aten!” ,
"Selam sana gökte yükselen ve şafak vakti göğün ufkunda parlayan!" , “Ta ki
senin dirilişinde ve bulunduğun yerde şenlik yapılsın.”
Güneş diskinin yani Aten'in kendisinin ortaya çıkması ve kaybolması,
uzaklardaki büyülü yer olan Akhet'e gitmesi veya ufka doğru hareket etmesi
Akhenaton için en önemli konulardandı. Tevrat bu odağı sabah, aydınlık, gün
batımı ve tanrının kutlanması üzerinden ele alır. Örneğin, Mezmurlar 5:3'de
“Sabah sesimi duyarsın, ya RAB, Her sabah sana duamı sunar, umutla
beklerim.”
, 97:11'de “Doğrulara ışık, Temiz yüreklilere sevinç saçar.” yazar.
Akhenaton tarafından ortaya atılan tüm dünya için ışığı ve yaşamı yaratan tek
ebedi Tanrı fikri Musa'nın Tora'sının ilk katmanlarına nüfuz etmiştir.
Akhenaton'un doğru söz, doğru eylem, saf güdüler ve sevgi dolu bakmak - gibi
hepsi ilahi ışık başlığı altında sınıflandırılan orijinal fikirleri genel
olarak Yahudiliğin, özellikle Yom Kippur'un temel nitelikleri olmaya devam
ediyor. Yahudiler bugün hala 3.000 yıl önceki Mısır inanışlarını kutluyorlar.
KAYNAKLAR
Texas Jewish Post. 2020-09-24
"The High Holidays". My Jewish Learning.
Davies, N. de G., The Rock Tombs of El Amarna (1908) : Part I, The Tomb of
Meryra, Plate XXVII.
A.g.e. : Part IV, Tombs of Parennefer, Tutu, and Aÿ, Plate XIX.
Ertman, Earl L., “Images of Amenhotep IV and Nefertiti in the Style of the
Previous Reign,” University of Akron, In Causing His Name to Live, Studies
in Egyptian Epigraphy and History in Memory of William J. Murnane, (Brill,
Leiden, 2009)
Israel in Egypt, The Evidence for the Authenticity of the Exodus
Tradition, 1996
Akhenaten and His Daughter Offering to the Aten, ca. 1353-1336 B.C.E.
Limestone, pigment, 8 15/16 × 20 5/16 × 1 1/4 in., 14.5 lb. (22.7 × 51.6 ×
3.2 cm, 6.58kg). Brooklyn Museum, Charles Edwin Wilbour Fund , 60.197.6.
Papyrus of Hunefer, British Museum
Lichtheim 1976. Miriam Lichtheim. Ancient Egyptian literature: a book of
readings. Vol.2. The New Kingdom. Berkeley/London: 96-100
Davies, A.g.e., Mahu-North Thickness, plate XV (The Royal Family
Worshipping Aten); A.g.e., plate XVI; A.g.e., plate XVIII (Mahu Visits the
Temple); A.g.e., plate XX (The Royal Chariot Leaving the Temple); A.g.e.,
plate XXII (The Royal Chariot Passing the Sentries); A.g.e., plate XXXI
(The Royal Family Make Votive Offerings to the Sun); plate
XXXV;
Inconsistency in the Torah, Ancient Literary Convention and the
Limits of Source Criticism, p. 38
Boundary Stelae Of Akhentaten, W. J. Murnane, p. 39
Pritchard, James B., ed., The Ancient Near East - Volume 1: An Anthology
of Texts and Pictures, Princeton, New Jersey: Princeton University Press,
1958, pp. 227-230.
C.D. Warner, et al., comp. The Library of the World’s Best
Literature. An Anthology in Thirty Volumes. 1917.
(Trans. Llewellyn Griffith)
●►Patreon'dan Üye Olarak Destek Olmak İçin: PATREON ●►Youtube 'Katıl': KATIL
