YAHUDİLERİ KORUDUĞUNA İNANILAN EFSANEVİ KİLDEN YARATIK : GOLEM
Gotik korku romanı Frankenstein, bir bilim insanın bir canlı yaratmaya
çalışarak tanrı rolünü oynamaya çalıştığı konuyu işler. Yarattığı şey bir nevi
Golem'dir ve buna benzer bir hikaye Yahudi folklorunda ve efsanelerinde de
vardır ancak bazı bariz farklılıklar içerir.
Örneğin Frankenstein adlı canavar kadavra ve vücut parçalarının karışımından
yaratılmış olarak tasvir edilirken Golem'in kilden yapıldığı söylenir. Ek
olarak Frankenstein canavarına hayat veren bilim iken Golem'e hayat veren şey
mistik yollardır.
Golem kelimesi İbranice'de "şekilsiz kütle" veya "bitmemiş madde" anlamlarına
gelir.
Bir Talmud efsanesine göre Adem yaratıldığında 12 saat boyunca bir Golem (גולם) olup
ruhsuz bir beden olarak beklemiştir. Başka bir efsanede Yeremya adlı
peygamberin bir Golem yaptığı söylenir. Bazıları, Golemlerin yaratılmasına
ilişkin bu efsanelerin doğası gereği yalnızca sembolik olduğuna ve bir kişinin
ruhsal uyanışına atıfta bulunabileceğine inanır.
Fakat Golem hikayelerini farklı yorumlayan ve bu tür yaratıklar yaratmanın
mümkün olduğuna inanan başkaları da var. Sefer Yetzirah'da ('Yaratılış /
Oluşum Kitabı' anlamına gelir), Golemlerin yaratılışını açıklayan talimatlar
vardır. Birkaç hahamın bu kitap hakkındaki yorumu, bu talimatların nasıl
yerine getirilmesi gerektiği konusunda farklı açıklamalar sunar. Çoğu
varyantta Golem'in ilk önce bir insanı andıran şekle dönüştürüldüğü görülür.
Bir Golem'e hayat vermek için belirtilen birkaç yol vardır. Örneğin, bu
yollardan birine göre Golem'in yaratıcısı İbrani alfabesindeki harflerin bir
kombinasyonunu ve Tanrı'nın gizli adını söylerken yarattığı Golem'in etrafında
yürümeli veya dans etmelidir.
Başka bir varyantta, aleph, mem ve tav harflerinin (bu harfler bir araya
gelerek 'gerçek-doğruluk' anlamlarına gelen "emet (אמת)" kelimesini oluşturur) ona hayat vermek
için Golem'in alnına yazılması gerektiği söylenir.
Bir Golem'in canlanabilmesinin üçüncü yolu ise bir parşömene Tanrı'nın adını
yazmak ve onu Golem'in koluna veya ağzına yapıştırmaktır.
En ünlü Golem hikayelerinden biri, önemli bir Talmud bilgini, Yahudi
mistik ve filozof olan Haham Judah Loew ben Bezalel hakkındadır. Bu
hahamın 16. yüzyılın sonunda, o zamanlar Kutsal Roma İmparatorluğu'nun bir
parçası olan Prag'da yaşadığına inanılır. O dönemde İmparatorluk II. Rudolf
tarafından yönetiliyordu.
Rudolf okumuş, kültürlü bir imparator olmasına rağmen Prag Yahudileri,
Yahudi karşıtı saldırılara maruz kalırlar. Efsaneye göre Yahudi bölgesini
korumak isteyen haham bir Golem yaratır. Golem inanılmaz bir güce sahip
olduğu için hahamın evinde ve sinagogda fiziksel güç gerektiren işlerde de
yardımcı olur. Bu Golem'e geyik derisinden yapılmış ve mistik işaretlerle
süslenmiş özel bir kolye verilir ve Golem'in görünmez olmasını sağlar.
Hikayenin başka bir versiyonu ise 1580 baharında, Yahudilerden nefret eden
bir rahibin Prag'daki Hıristiyanları Paskalya sezonu yaklaşırken Yahudilere
karşı kışkırtmaya çalıştığını belirtir. Bunun sonucunda Haham Loew, Paskalya
mevsiminde halkını korumak için bir Golem yaratır.
Golem'in Yahudileri korumayı başardığı hikayenin sonu pek de mutlu bitmez.
Golem güçlendikçe güçlenir, giderek zapt edilemez ve yıkıcı hale gelir.
Golem iyilik yapmayı bırakır, çıldırmaya başlar ve masum insanlara saldırır.
Sonuç olarak Haham Loew, Tanrı'nın adını Golem'den çıkarır, böylece onu
cansız bir heykele dönüştürür. Çatı katına giriş yüzyıllarca yasaklanmış ve
alana giden merdivenler kaldırılmış olduğundan Golem'in haham tarafından
sinagogunun tavan arasında saklandığına inanlar bile vardı. Fakat yüzlerce
yıl sonra sinagog tamamen keşfedildiğinde Golem'e dair herhangi bir iz
olmadığı görüldü.
Çoğu hikayede görünüşte erkek olarak tanımlanan Golemlerin Yahudi halkını
kurtarmaya yardımcı olmak için yapıldığı görülür. Fakat kadın Golemler
hakkında da birkaç önemli efsane vardır. Örneğin bir haham olan Horowitz'in
kendisiyle seks yapması için güzel ve sessiz bir Golem yarattığı söylenir.
Fakat kadın Golemlerin yemek ve temizlik yapan hizmetçiler olarak
yaratılmasıyla ilgili hikayeler çok daha yaygındır.
Golemler Yahudi efsanesinin o kadar önde gelen isimleridir ki sanatçılara ve
yazarlara bugüne kadar ilham vermeye devam etmişlerdir. En azından son iki
yüz yıldır bu yaratıklar resim, heykel, illüstrasyon ve daha yakın zamanda
video ve dijital sanat eserlerine bile girdiler.
