HABERLER
Dini Haber

AZTEKLERİN İNSAN KURBANLARI

Hazırlayan: A.Kara


AZTEKLERİN ŞİDDET TUTKUSUNU VE İNSAN KURBANLARINI ANLAMAK

Antik Aztek uygarlığının tarihi çeşitli nedenlerden dolayı en büyüleyici konulardan biridir. Hala büyük ölçüde gizemle örtülü olan bu renkli, karmaşık kültür, tüm Mezoamerikan uygarlıklarının önemli aşamalarından biriydi ve yeni bilgilerin kaynağı olmaya devam ediyor. Ne yazık ki, modern Avrupa uluslarının genişlemesi Azteklere ani ve beklenmedik bir son getirdi. Sadece birkaç yıl içinde Mezoamerikanlar tamamen İspanyol İmparatorluğu'nun egemenliğine girmek zorunda kalmıştı. Yine de Avrupalı fatihler bu medeniyetin bilinmeyen pek çok yönünü gün ışığına çıkardılar ve insan kurban etme de bunlardan biriydi. İspanyol fatihler, Azteklerin uyguladığı şiddet ve toplu insan kurban vermelerinin acımasızlığının boyutu karşısında dehşete düşerken bunlar Mezoamerikan kültürlerinin çoğu için sıradan bir olaydı, hatta bazıları için bir gereklilikti. Bugün Aztek şiddetinin acımasız geleneklerine doğru iniyoruz. Fakat biraz kanlı olacak.

Mezoamerika, kabaca günümüz orta Meksika'dan Belize, El Salvador, Guatemala, Nikaragua, Honduras ve Kosta Rika'ya kadar uzanan Kuzey Amerika'nın tarihi, coğrafi ve kültürel bölgedir. İspanyolların gelişinden önce bu bölge bin yıldan fazla süredir birçok gelişmiş kültüre ev sahipliği yapmıştı.

Aslında en eski kültürlerden bazıları, avcı-toplayıcı yaşam tarzından yerleşik tarıma MÖ 7000 gibi çok erken bir tarihte geçmişti. Meksika Vadisi muhtemelen Mezoamerikan bölgesinin merkezi noktasıydı ve Azteklerin eviydi. Azteklerin kurban ayinlerine odaklanacak olsak da bu uygulamanın onlara özel olmadığını unutmamak gerekir. Çünkü insan kurban etme ayinleri hepsi değilse de Kolomb öncesi Mezoamerikan kültürlerinin çoğunda mevcuttu. Arkeolojik kanıtlar bu iddiayı güçlü bir şekilde destekliyor ve MÖ 1200'deki Olmek Medeniyeti'ne (Olmekler) ve hatta bunun ötesine gidiyor. Azteklerin kültürel ve ruhani selefleri Toltekler, Mayalar ve Taraskalar da insan kurban ediyorlardı.

İspanyollar geldiğinde Aztekler kültürel aşamalarını çoktan tamamlamışlardı. İnsan kurban etme ayinleri tamamen benimsenmiş, düzenli hale getirilmiş ve büyük ölçekte gerçekleşir olmuştu. Rahipler, kaşifler ve yetkililer tarafından yazılan en eski İspanyol metinleri bile acımasızca uygulanan insan kurban etme ayinlerinden ve yaygın görülen Aztek toplumunun şiddetinden bahseder. Bu şekilde bahsedilmesinin nedeni ise bu uygulamaların pek çok Avrupalının görmeye alışık olmadığı şeyler olmasıydı.

Apaçık bir gerçek vardı ki Aztekler için insan kurban etmek kelimenin tam anlamıyla oldukça kritik bir uygulamaydı. Birçok yönden günlük faaliyetlerini, dini inançlarını ve halkın refahını kurban verme uygulamasının etrafında toplayıp bununla ilişkilendirmişlerdi.

Bir Aztek efsanesi tüm tanrıların sırf insanlar yaşayabilsin diye kendilerini kurban ettiğini belirtir. Bu yüzden Aztekler kan içeren kurban ayinlerinin halkın iyiliği için olduğuna inanıyordu. Bu yüzden kurban bir gereklilik olarak kabul edildi.

Aztek inancı, tanrıların fedakarlıklarına, kendilerini kurban etmelerine devam ettiği ve bu şekilde tüm evreni ayakta tuttuğu görüşüne odaklanmıştı. Bu nedenle insan kurban etme işlemi "tanrılara borcun iadesi" olarak kabul edilmiş ve Nextlahualli yani "borç ödemesi" olarak adlandırılmıştı.

Tanrılara olan borçluluk inancı tüm uygarlığın en önemli yönlerinden biriydi. Bu yüzden farklı düzeyde adaklar sunulmuştu ve insan hayatının feda edilmesi mümkün olan en yüksek fedakarlık-kurbandı. Halk değerli eşyalarını memnuniyetle sunarlardı, bu yüzden Aztek tapınakları tanrılara adanmış altın ve değerli eşyalarla doluydu. Dahası sıradan vatandaş genellikle daha küçük ölçekte eylemlerle kendini feda ederdi. Örneğin bedenlerine Agave, diğer adıyla Sabır otu bitkisinin dikenlerini batırır veya dillerini, kulaklarını hatta cinsel organlarını keserek vücutlarının çeşitli kısımlarından kan akıtırlardı. Aztek halkının cinsel organlarını kesmesi ve bedenlerinden kan akıtılması alışılmadık bir durum değildi. Zaten Aztek halkı tanrıları Kuetzalkoatl diğer adıyla Tüylü Yılan'ın da (Adı Mayalar'da Kukul-kan'dır) insanlığa hayat vermek için kendi cinsel organından kan akıttığına inanırdı.

Aztek yaşamında sık sık ve düzenli olarak yapılan insan kurbanları neredeyse her zaman bir rehber eşliğindeki ayrıntılı ayinlerle yapılırdı. Kurban edilecek olanları genellikle tutsaklar oluşturmaktaydı. Diğer zamanlarda ise kurbanlar bu rol için özel olarak seçilirdi ve bazen belirli bir tanrının vücut bulmuş halini simgelerdi.

İlginç olan şudur ki yakalanan Aztek düşmanlarının birçoğu zaten Aztek inançlarının bir kısmına veya tamamına sahiptir. Bundan dolayı kurban edilmelerindeki rollerinin önemini anlıyorlardı. Dahası ayinde kurban edilecek olan kişiye tanrılara iletmesi için isteklerde bulunulurdu. Bunlar genel olarak tanrıların çocuklarını kutsaması, izleyicileri selamlaması gibi dileklerdi.

Kalbin yerinden çıkarılması en yaygın fedakarlık yöntemiydi. Bunun nedeni Azteklerin insan kalbinin kişinin "oturağı" ve aynı zamanda güneşin ısısının bir parçası olduğuna inanmalarıydı. Çoğu durumda bu tür geleneksel kurban ayinleri bir Aztek tapınağının tepesinde yapılırdı. Piramit biçiminde inşa edilen bu tapınakların uzun merdivenleri işaretlenir ve tepesinde bir platform bulunurdu. Burada ritüeli genellikle 5 rahip gerçekleştirirdi. 4 rahip kurbanı el ve ayaklarından tutarken 5. rahip karnını kesmek için ayinler için yapılmış çakmak taşı bıçağını kullanır, elini kurbanın diyaframdan içeri sokarak kalbini çıkarırdı.

Çoğu durumda bu şekilde alınan kalbin hala rahibin elinde attığı söylenir. Daha sonra çıkarılan kalp, çok sayıda kalp koymak için delikleri bulunan, özenle oyulmuş sunak benzeri taş bir kap olan Chacmool'a yerleştirilirdi. Ayinlerde kurbanın başı çoğu kez kopmuş olurdu ve vücutla birlikte devasa merdivenlerden aşağıda toplanmış olan kitlelere doğru fırlatılırdı.

Kurban töreni gerçekleşirken tapınak merdivenlerinin altındaki meydanda toplanan halk da eşlik eder, dinsel fedakarlıklarının bir işareti olarak kendilerini bıçaklar, keser, deler, bu tür yollarla kan akıtırlardı. Kurban edilen kişiye saygı duyuluyor olsa da eğer kurban olarak seçilen kişi ölüm korkusundan rolünü tamamlayamazsa ağır şekilde cezalandırılırlar, onurları kırılır, daha korkunç bir ölüme maruz kalır, bir yandan cezalandırılırken diğer yandan "tanrılara hakaret" ettiği nedeniyle kendisiyle alay edilirdi. Bundan dolayı kurban olarak seçilenlerin çoğu feda edilmeye hevesli olacaktı. Hatta metinler gösteriyor ki serbest bırakılan bazı kurbanlar özgürlüğü reddedip tanrılara kurban edilmeyi talep etmişti.

Kişinin kurban edilip cesedi merdivenlerden fırlatıldıktan sonra iç organları hayvanat bahçelerindeki vahşi hayvanlara verilirdi. Çünkü Aztekler gladyatör etkinlikleri ve hayvan kurbanlarında kullanmak için yırtıcı hayvanı yetiştiriciliği yapardı. Jaguar, kartal, köpek, geyik gibi hayvanların yetiştirildiği belgelenmiş bir gerçektir.

Öldürülen kurbanın başı ise kurbanların ve öldürülen düşmanların başlarının konduğu özel bir kafatası rafı olan Tzompantli'de sergileniyordu. Kurbanın vücudunun etinin bir kısmı toplumun seçkin kişileri tarafından yenirdi. Bu uygulama yaygın bir eylem değildi. Sadece özel ayinlerde veya belirli tanrıları onurlandırmak için yapılırdı. Bedenin en seçkin bölümleri kurban edilen kişiyi yakalayan yüce savaşçıya, gladyatör müsabakasının galiplerine veya toplumun diğer önde gelen üyelerine verilirdi.

Kurban ayinleri her zaman aynı değildi. Tapınağın tepesinde kalbin çıkarılması en yaygın ayin olsa da belirli tanrılara kurban vermek için başvurulan farklı kurban varyantları da vardı. İnsana veya hayvana karşı gerçekleştirilen gladyatör dövüşleri yoluyla kurbanın boğularak, yakılarak ya da diri diri derisi yüzülerek uygulanan ayinler de vardı.

Bununla birlikte Aztek toplumunda kurban etmenin en ilginç şekli Ollamaliztli veya Tlachtli adlı Mezoamerikan top oyunuydu. Bu eşsiz spor birçok Mezoamerikan kültüründe mevcuttu ve Aztekler buna büyük önem vermişti. Tlachtli maçlarına katılan oyuncular kazanmak için istekli olmak zorundaydı çünkü kaybedenler tanrılara kurban edilirdi.

Tezcatlipoca Aztek panteonunun ana figürlerinden biriydi. En güçlü tanrı olarak kabul edilen Tezcatlipoca, kaderin, kuzeyin, büyücülüğün ve gecenin tanrısıydı. Adı "sigara aynası" veya "obsidyen" anlamlarına gelir. Aztek inancına göre bu tanrı savaş yaratmaktan sorumluydu  ve tüm tanrılar için bir yiyecek ve içecek kaynağıydı.

En güçlü, her şeyi gören ve her şeyi bilen tanrı olarak kabul edilen Tezcatlipoca Aztek mitolojisinde son derece önemli bir rol oynar. Ona kurban edilenler dehşet verici ve haksız bir ölümle karşılaşırdı. Bu tanrının doğasına uygun olarak kurban, gladyatör savaşında kurban edilirdi. Ancak ihtimaller ona büyük ölçüde karşı olurdu. Çünkü kurbanın yüzüne devasa bir taş bağlanır, eline tüylü "sivri uçlu" bir sopa yani sahte bir silah verilirdi. Ona karşı savaşanları ise tamamen silahlı ve deneyimli 4 Aztek savaşçısı oluştururdu.

Tezcatlipoca'ya kurban vermenin bir başka yolu da takvimlerinde aşağı yukarı 5-22 Mayıs'a karşılık gelen Toxcatl ayı idi. Bu dönemde seçilen bir kurban Tezcatlipoca'nın yeryüzündeki varlığı olarak sunulurdu. Bu yüzden ay boyunca kurban edilecek kişi bir tanrı kılığına bürünür, ona saygı gösterilir, kadınlar, yiyecekler ve çeşitli hediyelerle memnun edilirdi. Ancak ay sona erdiğinde Tanrı'ya kurban edilirdi.

Şipe Totek (Xipe Totec) Aztekler için bir başka önemli tanrıydı. Yeniden doğuşun, mevsimlerin, zanaatkarların ve tarımın tanrısıydı. Adı "Derisi Yüzülmüş Efendimiz" anlamına geldiğinden derisi yüzülmüş bir adam olarak tasvir ediliyordu.

Ona verilen kurbanlar en korkunç acıyı yaşayanlardı. Tlacaxipehualiztli ayı boyunca (22 Şubat'tan 13 Mart'a kadar), Şipe Totek'e özellikle ibadet edildi. Kurban olarak seçilen kişi 40 gün boyunca tanrıyı temsil eder, tanrı gibi giyinir ve yaşardı. Fakat kurban edilme günü geldiğinde acımasız kaderleriyle karşılaşır, diri diri derisi yüzülürdü. Hayal etmesi bile dehşet verici.
Kurbanın yüzülen derileri şehri dolaşıp hediyeler toplayan ve vatandaşları kutsayan başka biri tarafından giyilirdi. Daha sonra klasik Aztek uygulamasına geçilir, derisi yüzülen kurbanın kalbi alınır, vücudu parçalanır ve vücut parçaları paylaştırılırdı.

İspanyolların çoğu zaman kurban törenleri sırasında kurban edilenlerin sayısını olduğundan çok daha fazla gösterdiğini bilmek önemlidir. Örneğin İspanyollar, Azteklerin bir kurban dönemi boyunca 84.000'e kadar savaş esirini kurban ettiğini belirtmişlerdi. Abartılan bu sayılar Aztekleri daha şeytani göstermek ve bölgeyi ele geçirmelerine geçerli mazeret göstermek için kullanılmıştır. Ancak yine de Azteklerin uyguladığı şiddetin ve kana susamışlığın derecesi çoğunlukla doğrudur ve burada okuduğunuz şeyler yüzyıllar boyunca yaşanmış olan olaylardır. Bıçağın diğer tarafında olabilenler kurban olmaktan kurtulmuştur.

« ÖNCEKİ YAYIN
SONRAKİ YAYIN »