VÄİNÄMÖİNEN
Väinämöinen'den bahsedilen ve kaybolmadan günümüze kadar gelen ilk kayıt 1551'de Mikael Agricola'nın yazdığı Tavasti (Hame) tanrıları listesidir. O ve diğer yazarlar birçok efsanede dünyanın var oluşunun merkezi figürü olan Väinämöinen'i ilahiler, şarkılar ve şiirin tanrısı olarak tanımladılar. Fin ulusal destanı Kalevala açılış bölümlerindeki bir öykü ile onun yaratılışını anlatır. Bu efsane kaostan ve kozmik bir yumurtadan yaratılışın yanı sıra yeryüzü balık adamlarının yaratılışının unsurlarına da sahiptir.
İlk başta sadece ilkel sular ve Gökyüzü vardır. Ancak Gökyüzünün İlmatar adında bir kızı vardır. İlmatar bir gün suya girer ve hamile kalır. Sularda çok uzun süre hamile kalır ve doğum yapamaz. Bir gün bir altın gözlü ördek dinlenme yeri ararken uçup İlmatar'ın dizine konar ve yumurtalarını da dizine bırakır. Kuş yumurtalarını kuluçkaya yatırırken İlmatar'ın dizi ısındıkça ısınır. Sonunda ısıya dayanamaz, duruma bacağını hareket ettirerek karşılık verir ve üzerindeki yumurtaların suya düşük parçalanmasına neden olur. Yumurta kabuklarından birinin alt kısmından toprak, birinin üst kısmından ise gökyüzü oluşur. Yumurta beyazları aya ve yıldızlara, sarısı ise güneşe dönüşür.
İlmatar sularda yüzmeye devam eder. Ayak izleri balık havuzları haline gelir
ve işaret ederek kara hatlarını belirler. Bu şekilde her şeyi yapar. Sonra
bir gün ilk erkek olan Väinämöinen'i doğurur. Väinämöinen arazi bulana kadar
yüzer ancak arazi çoraktır. Sampsa Pellervoinen ile karaya hayat yayar. [5]
Cristfried Ganander tarafından toplanan on sekizinci yüzyıl halk masalında
Väinämöinen'in Kaleva'nın oğlu ve dolayısıyla İlmarinen'in kardeşi olduğu
söylenir. Adının "havuz akıntısı" anlamına gelen Fince väinä kelimesinden
geldiğine inanılır.
KALEVALA DESTANINDA VÄİNÄMÖİNEN
On dokuzuncu yüzyılda bazı halk bilimciler, bilhassa Kalevala'nın yazarı
Elias Lönnrot, Väinämöinen'in mitolojik geçmişine itiraz ederek onun eski
bir kahraman ya da belki de 9.yy'da yaşamış etkili bir şaman olduğunu iddia
ettiler. [6] Väinämöinen'i doğrudan tanrısal özelliklerinden ayıran Lönnrot,
Väinämöinen'i bizzat kendi icat ettiği ilk tanrıça İlmatar'ın oğlu yaptı. Bu
hikayeye göre bir ördek gelip dizine yumurta bıraktığında denizde yüzen
oydu. Väinämöinen doğduğu andan itibaren çağların bilgeliğine sahipti çünkü
yeryüzü oluşturulurken ve annesi denizde 730 yıl boyunca yüzerken onun
rahmindeydi. Ancak güneşe, aya ve büyük ayıya (yıldızlar, Büyük Ayı'ya
atıfta bulunarak) dua ettikten sonra annesinin rahminden dışarı çıkarak
denize dalabilirdi.
Väinämöinen kaos üzerinde düzen uygulayan, Kaleva topraklarını kuran ve
Kalevala çevresindeki pek çok olayın etrafında rol oynayan 'ebedi ozan'
olarak sunulur. Bir eş arayışı Kaleva ülkesini ilk başta dostça görünen ama
daha sonra durumun değiştiği kuzeydeki karanlık ve tehditkar komşusu Pohjola
ile düşmanca bir temasa sokar. Bu çatışma İlmarinen tarafından yaratılan,
elinde tutan kişiye zenginlik ve iyi bir gelecek sağlayan büyülü bir eser
olan Sampo'nun yaratılması ve çalınmasıyla başlar, ardından onu yeniden ele
geçirme görevi ile gelişmeye devam eder ve Sampo'nun parçalanıp,
parçalarının bilinmeyen bölgelere dağıtıldığı bir savaş ile sonuçlanır.
Väinämöinen ayrıca şarkı söyleyerek şiddetli Joukahainen'i bataklığa
batırmış, sesinin büyüsünü göstermiştir.
Väinämöinen ayrıca büyük bir turna keserek onun çene kemiklerinden Finlere
ait telli bir çalgı olan kantelenin sihirli olanını yapar.
Tüm ihtişamına rağmen Väinämöinen'in sonu kibirli bir sondur. Kalevala'nın
50. ve son şiiri meyve yedikten sonra hamile kalan ve bir erkek bebek
dünyaya getiren bakire Marjatta'nın hikayesini anlatır. Bu çocuk incelenmek
ve yargılanmak üzere Väinämöinen'e getirilir. Kararı böyle garip şekilde
doğmuş bir bebeğin öldürülmesi gerektiğidir. Bunun üzerine henüz iki
haftalık olan yeni doğmuş çocuk yaşlı bilgeyi Joukahainen'in kız kardeşi
olan Aino'yu kendi elleriyle boğduğundan ve tüm diğer günahlarından dolayı
kınar. Bunu takiben bebek vaftiz edilir ve Kalevala kralı olarak
adlandırılır. Yenilen Väinämöinen deniz kıyısına giderek ölümlü alemlerden
uzağa yelken açmak için bakırdan bir tekne söyler. Son sözleriyle ise
zanaatlarına ve bilgeliğine bir kez daha ihtiyaç duyulacağı bir zamanda
tekrar geri döneceğini vaat etmiştir. 50. şiir böylece tematik olarak
Hristiyanlığın Finlandiya'ya gelişini ve ardından eski pagan inançlarının
kayboluşunu yansıtıyor. Bu genel olarak destanlar arasında ortak bir
temadır, örneğin Kral Arthur'un öyküsünde de Arthur Avalon'a gitmeden önce
benzer bir söz verir.
Antik Estonya destanı Kalevipoeg'de de Vanemuine adında benzer bir kahramandan söz edilir. İskandinav mitoslarının baş karakterlerinden baba tanrı Odin de Väinämöinen ile sihir ve şiir bağlantıları gibi pek çok ortak özellik paylaşır.
Kalevala destanı İngilizce'ye ve diğer birçok dile hem şiir hem de nesir
olarak tam ve özet biçimlerde çevrilmiştir. Birçok mitolojisinin film ve
kitaplara konu olduğunu biliyor ve görüyoruz. Öyle ki Fin mitosundaki bu
bilge karakter Väinämöinen de J. R. R. Tolkien'in Yüzüklerin Efendisi
romanındaki büyücü Gandalf'a kaynak olarak tanımlanmıştır. [7] Väinämöinen
ile büyük benzerlikleri olan bir başka Tolkienli karakter ise Tom
Bombadil'dir. O da Väinämöinen gibi dünyasındaki en güçlü varlıklardan
biridir ve her ikisi de kendi ortamlarında kadim ve doğal varlıklardır. Hem
Tom Bombadil hem de Väinämöinen şarkının ve bilginin gücüne güvenen
karakterlerdir. Aynı şekilde Ağaçsakal ve Entler de genel olarak Väinämöinen
ile karşılaştırılmıştır. [8]
