ANTİK ÇAĞDA SOLAK OLMAK KÖTÜLÜĞÜN BİR İŞARETİ OLARAK MI GÖRÜLDÜ?
Eski zamanlarda insanlar solakların gerçekten kötü bireyler olduğuna inanıyorlardı. Sol elini kullanan insanlar tarafından kullanılan çok sayıda eski araçlara ait kanıtlar vardır. Bu da solakların günlük aktiviteleri gerçekleştirmede nasıl baskı altında kaldığını göstermiştir.
Birçok dinde de solaklık kötülük, şeytan ve şeytani eylemler ile ilişkilendirilmiştir. Bu nedenle Havva ile Adem'in yasak elmayla birlikte olduğu çizimlerde Havva her zaman Adem'in solunda çizilmiştir. Çünkü genel kanı, elmayı Havva'nın eline alarak Adem'e verdiği şeklindedir. Ayrıca unutulmamalıdır ki İbrahimi dinlere göre Havva Adem'in sol yanından çıkmış yani sol kaburgasından yaratılmıştır. Bu yüzden yüzyıllar boyunca sol taraf dişilik ve aşağılık-bayağılık ile ilişkilendiriliyordu.
Yunanlılar erkek ve kadınları karşıt çiftler olarak tanımlarken sağı temsil eden erkekler ve solu temsil eden kadınlar oldular. Zamanın yaratılış mitleri eğer babanın “tohumu” doğru testisten gelirse kadının erkek bebeğe gebe kalacağı şeklindeydi, yani eğer sperm erkeğin sol testisinden gelirse kadın kız çocuğuna hamile kalacaktı.
Bu düşünce eyleme çevrildi ve yüzyıllar boyunca erkekler çocuklarının cinsiyeti seçmeyi denemek amacıyla testislerinden birini düğümleyerek bağlayacak kadar ileri gitmişlerdi.
Çoğu kültürde olduğu gibi eski Asurlular da sağ elin yemek yemek için, ayin ve dini törenlerde kullanılması gerektiğine inanıyorlardı. Sanat uğruna bile olsa bu inançlarından sapmadılar. İlginç bir kabartma oymacılığı buna bir örnek teşkil ediyor. Birbirinin ayna görüntüleri olan iki figürü gösteren bu kabartma heykel eğer bir ayrıntıya sahip olmasaydı tamamen simetrik olacaktı. Onu yontan Asurlu sanatçının her iki figürü de sağ ellerini kullanır halde göstererek simetrik ayna görüntüsünü sırf sol eli kullandırmamak adına bozduğu görülür.
Sol kötüyle-cezalandırmayla ilişkilendirildiğinden Hristiyan sanatında İsa her zaman tanrının sağında resmedilir. Aynı nedenden ötürü "tanrının sol eli" denen Cebrail tanrının solunda yer alır. 19. yüzyıl Avrupa'sında eşcinsellerin solak olduğu söylenirdi. Birleşik Krallık'ın Protestan çoğunluğunun olduğu kesimlerinde Katoliklere "sol ayak" denirken İrlanda ve İrlanda’nın Katolik kesimlerinde bunun tam tersi olduğu görülür.
Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte sol tarafa verilen özellikler kendi kurucu mitleriyle harmanlandı. Zayıflığın da ötesinde, Hristiyanlık solu ahlaksızlıkla ilişkilendirdi. Solun kötülükle olan ilişkisinin ortaya çıkışını açıklamaya çalışırken, birçok tarihçi Matta Kitabındaki bir pasajı işaret ediyor. Hesap (Yargılanma) Gününde şöyle yazıyor:
Matta 25: 31-41:
31. “İnsanoğlu kendi görkemi içinde bütün melekleriyle birlikte gelince, görkemli tahtına oturacak.
32. Ulusların hepsi O’nun önünde toplanacak, O da koyunları keçilerden ayıran bir çoban gibi, insanları birbirinden ayıracak.
33. Koyunları sağına, keçileri soluna alacak.
34. “O zaman Kral, sağındaki kişilere, ‘Sizler, Babam’ın kutsadıkları, gelin!’ diyecek. ‘Dünya kurulduğundan beri sizin için hazırlanmış olan egemenliği miras alın!
35. Çünkü acıkmıştım, bana yiyecek verdiniz; susamıştım, bana içecek verdiniz; yabancıydım, beni içeri aldınız.
36. Çıplaktım, beni giydirdiniz; hastaydım, benimle ilgilendiniz; zindandaydım, yanıma geldiniz.’
37. “O vakit doğru kişiler O’na şu karşılığı verecek: ‘Ya Rab, seni ne zaman aç görüp doyurduk, susuz görüp su verdik?
38. Ne zaman seni yabancı görüp içeri aldık, ya da çıplak görüp giydirdik?
39. Seni ne zaman hasta ya da zindanda görüp yanına geldik?’
40. “Kral da onları şöyle yanıtlayacak: ‘Size doğrusunu söyleyeyim, bu en basit kardeşlerimden biri için yaptığınızı, benim için yapmış oldunuz.’
41. “Sonra solundakilere şöyle diyecek: ‘Ey lanetliler, çekilin önümden! İblis’le melekleri için hazırlanmış sönmez ateşe gidin!
Solun kötü sağın iyi olduğu normu Yahudi yazılarında da görülüyor. Eski Ahit insan doğasını anlamlandırırken insanların “yetzer” olarak adlandırılan iki dürtüsü olduğunu yazar. Sağa doğru eğilimi olanlar için "Yetzer tov", sol tarafa yani kötülüğe eğilimi olanlar için "Yetzer Ra" ifadeleri belirir.
Eski dönemde dinin “gerçeği söyleyen” otoriter güç olduğuna inanıldığından sol elli olmakla ilgili hükümler toplumlar için çok acı verici ve şaşırtıcı sonuçlar doğuruyordu.
Örneğin Fransız sosyolog Robert Hertz, 19.yüzyılda Güney Afrika'ya yaptığı seyahatlerde Zulu kabilelerinin bir deliğe kaynamış su döktüğünü daha sonra çocukların sol elini içine koyarak ellerini haşladıklarını, böylece sol elin kullanımını engellemeyi amaçladıklarını belirtti.
Eski Mezopotamyalılardan Mısırlılara, Yunanlılara ve Romalılara kadar dünyanın ilk büyük uygarlıklarının tümü sağ el konusunda taraflı olmuştur. Tanrıların sağ elinin şifa verici ve faydalı olduğu düşünülürken sol ellerini lanetlemek ya da cezalandırmak için kullandıklarına inanılırdı. Bu kültürlerin neredeyse hepsinde törenlerde ve yemeklerde sağ el kullanılmış ve sağ taraf her zaman tercih edilen konum olmuştur.
Musevilerin kutsal kitabı Tanah da üç kez solak insanlardan bahseder:
Ehud'un Moav kralına suikast hikayesi [Hakimler 3: 12-21]
12) Sonra İsrailliler yine RAB’bin gözünde kötü olanı yaptılar. RAB gözünde kötü olanı yaptıkları için Moav Kralı Eglon’u onlara karşı güçlendirdi.
13) Kral Eglon Ammonlular’la Amalekliler’i kendi tarafına çekerek İsrail’e saldırdı. Onları bozguna uğratarak Hurma Kenti’ni ele geçirdi.
14) İsrailliler on sekiz yıl Moav Kralı Eglon’un boyunduruğu altında kaldılar.
15) Ama RAB’be yakarmaları üzerine RAB onlar için Ehut adında bir kurtarıcı çıkardı. Benyaminli Gera’nın oğlu Ehut solaktı. İsrailliler Ehut’un eliyle Moav Kralı Eglon’a haraç gönderdiler.
16) Ehut kendine bir arşın uzunluğunda iki ağızlı bir kama yaptı ve bunu sağ kalçası üzerine, giysisinin altına sakladı.
17) Varıp haracı Moav Kralı Eglon’a sundu. Eglon çok şişman bir adamdı.
18) Ehut haracı sunduktan sonra, haracı taşımış olan adamlarını salıverdi.
19) Ama kendisi Gilgal yakınındaki taş putlardan geri döndü. “Ey kral, sana gizli bir haberim var” dedi. Kral ona, “Sus” diyerek yanındaki adamların hepsini dışarı çıkardı.
20) Ehut, üst kattaki serin odasında yalnız kalan krala yaklaşarak, “Tanrı’dan sana bir haber getirdim” deyince kral tahtından kalktı.
21) Ehut sol eliyle sağ kalçası üzerindeki kamayı çekti ve kralın karnına sapladı.
Taş askılarını (taş fırlatılmak için kullanılan antik savaş aleti) ölümcül bir doğrulukla kullanabilen 700 Benyaminoğlu [Hakimler 20:16]
16) Solak olan yedi yüz seçme adam da bunların arasındaydı. Hepsi de bir kılı sapanla vuracak kadar iyi nişancıydı.
Bir de 1. Tarihler 12:2'de Hebron'da Davut'u desteklemek için gelen iki düzine seçkin savaşçının sol elini kullanmasından bahsedilir:
2) Benyamin oymağından, Saul’un ailesindendiler. Yay taşır ve yayla ok, sapanla taş atmak için hem sağ, hem sol ellerini kullanabilirlerdi.
İncil öykülerinin Benyaminoğulları kabilesinin solak insanları içerdiğini söylemesi önemlidir. Görünüşe göre onların tıpkı tanrının sol eli gibi zarar verebilecek, kötü insanlar olduğunu düşünüyorlardı ve ilgili kısımları bu şekilde yazdılar.
Sağ-sol ve erdem arasındaki ilişkiye dair benzer düşüncelerin bazı Afrika ve Orta Doğu kültürlerinde de var olduğu belgelenmiştir. Edward William Lane’in 1836 tarihli Modern Mısırlıların Görgü ve Geleneklerine Dair Bir Açıklama adlı kitabında "Sağ eli sol elden üstün tutarak onurlandırmak Müslümanlar için bir kuraldır: Sağ eli tüm onurlu amaçlarla kullanırken sol el yapılacak olan kirli olan eylemlere bırakıldı."
Zaten tıpkı İncil'deki bölümler gibi Kur'an ayetlerinde ve hadislerde aynı şekilde sol'un kullanımının kötülükle, kötü olan şeylerle ilişkilendirildiğini görebiliyoruz:
Hakka Suresi 25.Ayet:
"Kitabı kendisine sol tarafından verilen ise şöyle der: “Keşke kitabım bana verilmeseydi.”İlaveten, ayetlerde ve hadislerde cariye, köle ve ganimetlerden bahsederken "sağ elinizin sahip oldukları" ibareleri yer alır. Yani savaşlarda ele geçirdikleri ganimetler, köle ve cariyelerden savaşırken silah kullandıkları "sağ el" üzerinden vurgu yaparak savaşarak ele geçirilen şeyleri ayıplamaz. Hatta sağ elle alınanlara ayrıcalıklar tanıyarak savaşa ve yağmaya teşvik eder.
Sol elin ve sol tarafın kötüyle ilişkilendirmesi ile ilgili bazı İslam hadisleri de bulunmakta:
Sağ elle yiyip için, sağ elle alıp verin; çünkü şeytan, sol eliyle yiyip içer, sol eliyle alıp verir. [İbni Mace İngilizce referans: Cilt. 4, Kitap 29, Hadis 3266, Arapça referans: Kitap 29, Hadis 3390]
Ayakkabınızı giyerken sağdan, çıkarırken soldan başlayın! [Buhari]
Peygamber bana geldi ve benim sol elim sağ elimin üzerindeydi. Benim sağ elimi tuttu ve sol elimin üzerine koydu. [İbn Mace Abdullah bin Mas’ud'dan naklediyor, İngilizce referans: Cilt. 1, Kitap 5, Hadis 811, Arapça referans: Kitap 5, Hadis 860, Sunan Abi Dawud 391 Kitap 2, Hadis 1]
SOLAKLIĞI KÖTÜLÜK OLARAK GÖREN FİLOZOFLAR VE EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ İŞKENCELER
Platon ve Aristoteles bile hemen hemen her zaman iyi olanı sağ el ile kötü olanı ve suç unsuru taşıyanı ise sol el ile ilişkilendirdiler. Büyük filozof Plato uzuvların doğal olarak eşit güçte ve kabiliyette olduğuna ve bu düşüncelerin tamamen kültürel olduğuna ikna olmuştu. Ama yinede solak olan çocukların, sol elini kullanan hemşirelerin başarısız ve yetersiz olan annelerin yanlış eğitiminin bir sonucu olduğunu söylemekten geri kalmadı. Diğer yandan Aristoteles ise insanların el kullanımının doğuştan gelen bir miras olduğuna inanıyordu.
Eski Romalılar da solak insanlarla ilgili benzer inançlara sahiptiler. Bazılarına göre sol elin üçüncü parmağına bir alyans takılmasının kökeni Romalılar'a aitti. Bu fikir sol elin doğuracağı kötülükleri savuşturmayı amaçlıyordu.
Selamlamada sağ el ile tokalaşmanın modern pratiği saklı silahların olmadığını göstermek için sağ elleri ile tokalaşaran Roma'nın alışkanlığına dayanıyor.
Ortaçağ'da sol elini kullanan insanlara karşı uygulama ve tutumlar hakkında çok az şey bilinmektedir.
Akıl Çağı ve Aydınlanma Çağı'ndaki sınırlı reformlara rağmen 18. ve 19. yüzyıllar özellikle solaklar için zordu. Onlara karşı uygulanan ayrımcılık kökleşmiş ve resmen kurumsallaştı.
Avusturyalı hekim ve psikolog Wilhelm Stekel 1911'de "sağ el her zaman doğruluğu, sol el ise suça giden yolu belirtir." deişti. Böylece sol eli kullanmak eşcinsellik, ensest ilişki ve sapkınlık anlamına gelebilirken, sağ el evliliği, fahişe ile ilişki gibi anlamları içeriyordu.
Göreceli olarak Kuzey Amerika ve Batı Avrupa’nın özgür toplumlarında bile solaklığı bastırmak ve eğitim sistemindeki uygunluğu empoze etmek için kasıtlı ve bazen acımasız girişimlerde bulunuldu. Örneğin okulda sol elini kullanan çocukların elleri gerilerek saldalyesinin arkasından kenetlenip bağlanıyordu, bazen ise çeşitli bedensel işkenceler uygulanıyordu. Sol elini kullanırken yakalanan herkes için bu cezalar uygulanıyordu.
Çok yakın zamanda bile birçok ülkede solak çocukların eğitim kurumları gibi alanlarda sağ ellerini kullanmayı öğrenmek zorunda bırakıldıkları görülmektedir.
Kaynaklar:
NCBI
Biblical Archaeology Society
Evans, Dave (2007). The History of British Magick after Crowley. Hidden Publishing.
Dolan, T. P. (2004). "left-footer". A Dictionary of Hiberno-English: The Irish Use of English. Gill & Macmillan Ltd. p. 139. ISBN 9780717135356. Retrieved December 7, 2016.; "Notes and Queries: Where does the phrase 'left footer' come from?". The Guardian. Retrieved December 7, 2016.; Mencken, Henry Louis (1962). The American language. A. A.Knopf. p. 745.; Partridge, Eric (May 2, 2006). "left-footer". A Dictionary of Slang and Unconventional English. Nature. 142. Routledge. p. 674. Bibcode:1938Natur.142.1095F. doi:10.1038/1421095a0. ISBN 9781134963652. Retrieved December 7, 2016.
