MAHAYANA BUDİZMİNİN ÖZVERİLİ KURTARICILARI : BODHİSATTVA'LAR
Budizm'de Bodhisattva en genel anlamıyla Buda olma
yolundaki kişiyi ifade eder. Daha spesifik olarak Bodhisattva'ların tüm
yaratıkların aydınlanmaya erişmesine yardım etmek için kendi Budalıklarını
terk eden kurtarıcı benzeri varlıklar olduğu söylenebilir. Ek olarak
Bodhisattva'ların adanmışlarını her türlü kötülükten de koruduğuna inanılır.
Bu Bodhisattva kavramına olan inanç özellikle Budizm'in iki ana kolundan biri
olan (diğeri Theravada Budizm'idir) Mahayana Budizm'inde görülür. Kurtarıcı
rollerinden dolayı Bodhisattva'lar Budistlerin egemen olduğu çeşitli
kültürlerde oldukça saygı görmüştür.
Bodhisattva'lara saygı duyulan ülkeler arasında Çin, Japonya ve Tibet
bulunmaktadır. Başlıca Bodhisattva'ların listesi toplumdan topluma değişiklik
gösterir.
'Bodhisattva', 'uyanmış gerçek', 'aydınlanma varlığı' veya 'amacı uyanmak
olan' anlamlarına gelen Sanskritçe bir kelimedir. Hindistan'da Bodhisattva
kelimesi Buda Shakyamuni'nin (Sidarta Gautama olarak da bilinir) aydınlanmadan
önceki eski yaşamlarına atıfta bulunmak için kullanılmıştır.
Çünkü Budist inanışına göre Buda aydınlanmaya ulaşmadan önce birçok farklı
insan ve hayvan bedeninde doğmuştu. Tam olarak söylemek gerekirse, Buda toplam
549 farklı doğumunda onu uyanışına daha da yaklaştıran erdemli işler
yapmıştır.
Buda’nın geçmiş yaşamlarının hikayeleri yaklaşık 550 anekdot ve masaldan
oluşan bir koleksiyon olan Jataka Masalları'nda bulunur. Jatakalar Buda'nın
yaşamından yüzyıllar sonra (geleneksel doğum ve ölüm tarihleri sırasıyla MÖ
563 ve MÖ 483'tür) MÖ 300 ile MS 400 arasına tarihlenmiştir. Jatakaların
köklerinin halk geleneğine dayandığına inanılsa da yazıldığı dönemden itibaren
dini otoriteler tarafından kabul görerek kutsal sayılan Budist kanonik
metinlerinin birer parçası haline geldiler.
Jataka'larda Buda'nın aydınlanmaya ulaşması için gerekli nitelikleri
geliştirdiği anlatılır. Bunlar ahlak, bilgelik ve özveri içerir. Bu nedenle bu
masallar Buda'nın öğretilerini açıklama aracı olarak da kullanılmaktadır.
Jataka hikayelerden biri Bodhisattva olmanın yolunu içeren en eski Budist
hikayesi olarak da kabul edilen Sumedha ve Buda Dipankara'nın (Dipamkara) hikayesidir. Bu
hikaye çok uzun zaman önce yeryüzünde yaşadığı söylenen Buda Dipankara
döneminde geçer. Himalayaların eteklerinde yaşayan Sumedha adında sofu bir
Brahma rahibi vardı.
Sumedha bir gün Buda Dipankara'nın ovaları ziyaret ettiğini duyar. Buda ile
tanışmayı umarak inziva yerinden ayrılıp ovalara doğru yolculuğa başlar.
Brahma rahibi, Buda ile tanıştığı zaman ondan etkilenir ve kendi kendine bir
gün aydınlanmaya ulaşmak istediğini, böylece bir Buda haline gelip insanlara
darma'yı öğreterek onlara yardım etmek istediğini düşünür. Bu, Sumedha’nın
Bodhisattva olma yolundaki yolculuğunun başlangıcıdır. Buda Dipankara,
Sumedha'nın aklını okur ve onun Gotama Buda olacağı kehanetinde bulunur.
Bodhisattva kavramı Mahayana Budizmi'nde önemli hale gelmiş olsa da bunun ne
zaman ve nasıl meydana geldiği hala belirsizdir. Bununla birlikte MS 2.
yüzyılda bu kavramın ve onu çevreleyen uygulamaların o dönemde yazılan
Mahayana Budist metinlerinde öne çıkmalarından da açıkça görülebileceği gibi
zaten kültürlerine yerleşmiş durumdaydı.
Daha sonra bu Bodhisattva'lar Mahayana Budizmi'nde yer edinerek kurtarıcı
figürlere dönüştü. Bu inanış, Budizm tarafından benimsenen ve zihin
aydınlanma çabasını ifade eden Bodikitta (Bodhicitta) kavramıyla da
uyumludur.
Mahayana Budizmi'nde Bodhicitta, sadece benliğin kurtuluşunu değil aynı
zamanda aydınlanmayı başarmış olanların diğer varlıklara yardım etme
arzusunu da içerir. Buna kıyasla Theravada Budizmi'ndeki Bodhicitta kavramı
kişinin özünün özgürleşmesine vurgu yapar. Bu yalnızca arzuların dış
yardımlara güvenmeksizin kendi kendine ortadan kaldırılmasıyla
başarılabilir.
Mahayana Budizm'i herkesin Bodhisattva olmayı arzulayabileceğini anlatır.
Bununla birlikte Mahayana Budizm'i tarihinde büyük şöhret kazanmış ve bu
nedenle çok saygı duyulan bir dizi Bodhisattva vardır. En iyi bilinen
Bodhisattvalardan biri, adı "yukarıdan şefkatle bakan efendi" anlamına gelen
Avalokiteśvara'dır.
Çince'de Guanyin ve Japonca'da Kannon olarak da bilinir. Bu arada Doğu Asya'da
bu Bodhisattva'nın erkekten dişiye dönüştüğü görülür. Çin'de
Avalokiteśvara'nın bir kadına dönüşmesinin olası nedeninin Çinlilerin Taoist
kadın tanrılarının, özellikle de Batı'nın Kraliçe Annesi'nin özelliklerinin
ona atfedilmesi olduğu düşünülür.
Avalokiteśvara tüm Budaların şefkatinin vücut bulmuş hali olarak kabul edilir
ve muhtemelen Budist efsanesinin en popüler figürüdür. Sadece Mahayana
Budizmi'nde değil, Theravada, Vajrayana ve Tantrik Budizmi'nde de sevilen bir
figürdür.
Budist inanışlarına göre Avalokiteśvara tüm canlı varlıkların aydınlanmaya
ulaşmalarına yardım etme arayışlarına devam edebilmeleri için kendi
Budalığını ertelemeye karar vermiştir. Bir hikayeye göre Avalokiteśvara bir
Bodhisattva olduğu dönemde tüm hissedebilen varlıkları acıdan, ölüm ve
yeniden doğuşun sonsuz döngüsünden özgürleştirme arayışına başlarken eğer
olurda bu yolda cesareti kırılırsa bedeninin bin parçaya bölüneceğine dair
söz verir.
İnanışa göre bu sözü sonsuz şefkat ve kararlılığını göstermek için
söylemiştir. Bir gün daha yüksek bir alemden darma öğretisiyle yeni
boşalttığı cehennemlere bakar. Yaptığı her şeye rağmen cehennemlerin sayısız
varlık tarafından dolup taşmaya devam ettiğini fark eder. Kısa bir an için
cesareti kırılınca yeminini gerçekleştirerek bedeni bin parçaya böler.
Avalokiteśvara’nın kişisel öğretmeni Buda Amitabha yardımına gelir.
Parçalarını toplar ve öğrencisine 11 başlı ve bin kollu yeni bir form verir.
Birden fazla başı onun acıların çığlıklarını duyma yeteneğini artırırken bin
kolu onun daha fazla insana kurtuluş getirmesini sağlar.
4 BÜYÜK BODHİSATTVA
Mahayana Budizmi'nde Avalokiteśvara dışında saygı duyulan birçok başka
Bodhisattva vardır. Örneğin, Çin Budizmi'nde Avalokiteśvara, daha doğrusu
Guanyin, Çin’in Dört Kutsal Budizm Dağıyla ilişkilendirilen Dört Büyük
Bodhisattva'dan biridir.
Guanyin'in Zhejiang Eyaletindeki bir takımada olan Zhoushan'da bulunan Putuo
Dağı'nda oturduğu söylenir. Diğer üç Büyük Bodhisattva; Ksitigarbha,
Manjusri ve Samantabhadra'dır.
Ksitigarbha, Çince'de Dizang ve Japonca'da Jizo olarak bilinir. Mekanı Anhui
eyaletindeki kutsal Jiuhua dağıdır. Ksitigarbha cehennem alemlerindeki
varlıkların Bodhisattva'sı ve koruyucusudur. Bir hikayeye göre Ksitigarbha
annesi henüz ölmüş olan genç bir Brahman kızıdır.
Annesi sık sık Buda’nın öğretisine karşı konuşup iftira attığı için kızı
onun cehennemde yeniden doğacağından endişe eder. Bu nedenle dine yönelir ve
topladığı tüm erdemi annesine adar. Bir gün bir Buda ya da deniz
şeytanlarının kralı tarafından annesini görmesi için cehennem krallığına
götürülür.
Orada bir veli, kıza, dindarlığı sayesinde annesinin cehennemden
salıverildiğini ve daha hoş bir yerde yeniden doğduğunu söyler. Fakat kız bu
ziyareti sırasında sayısız varlığın cehennemde acı çektiğini görmüştür. Bu
nedenle hepsini özgür bırakacağına yemin eder ve ancak tüm cehennemler
boşaldığında bir Buda olabilecektir.
Doğu Asya'da Ksitigarbha'nın kızdan erkeğe dönüştüğü görülür. Diğer birçok
Bodhisattvanın aksine geleneksel olarak bir Budist keşiş olarak tasvir edilir.
Cehennemin kapılarını açmaya zorlamak için kullandığı bir asası ve karanlığı
aydınlattığı bir cintamani'si, yani dilekleri yerine getiren bir mücevheri
vardır.
Bir diğer önemli Bodhisattva, Manjusri'dir. Çince'de Wensu, Japonca'da Monju
olarak bilinir. O bilgeliğin Bodhisattva'sı olarak kabul edilir. Kutsal dağı
Shanxi Eyaletindeki Wutai Dağı'dır. Bu Bodhisattva'nın Sanskritçe adı "Soylu
ve Kibar Olan Kişi" anlamına gelir. Manjusri normalde sağ elinde kılıç, sol
elinde "Bilgeliğin Mükemmelliği" anlamına gelen Prajna Paramita Metinleri
(Sutraları) bulunan genç bir adam olarak tasvir edilir.
Bazen bu sahip olduğu nitelikler nilüfer çiçeği, mücevher veya asa ile yer
değiştirir. Ayrıca Manjusri zaman zaman aslana binerken tasvir edilir. Bu
onun soyluluğunu ve korkusuz doğasını simgeler. Manjusri bilgeliğe ek olarak
şiir, hitabet ve yazı ile de ilişkilidir. Onun Gotama Buda'nın öğrencisi
olduğu söylenir.
Samantabhadra ise pratik ve meditasyonun Bodhisattvasıdır. Çince'de Puxian,
Japonca'da Fugen olarak bilinir. Siçuan Eyaletindeki Emei Dağı'nın onun kutsal
dağı olduğuna inanılır. Normalde Avalokiteśvara'nın öğrencisi olarak kabul
edilen Sudhana, Samantabhadra ile karşılaşır.
Karşılaşma sırasında Sudhana'ya bilgeliğin yalnızca onu uygulamaya koymak
için var olduğunu ve tüm canlı varlıklara fayda sağlaması durumunda yararlı
olduğunu öğretir. Samantabhadra genellikle Manjusri ile eşleştirilir. Ek
olarak bu iki Bodhisattva, Gautama Buda ile birlikte Sakyamuni Üçlüsünü
oluşturur.
Samantabhadra, bir Bodhisattva'nın temelini oluşturan On Büyük Yemin'i
gerçekleştirmiş olması ile bilinir. Bunlar, "Tüm Budalara saygı ve bağlılık
göstermek", "Kötü eylemler ve kötü karmalar için tövbe etmek" ve "Tüm
canlılara fayda sağlamak için sahip olunan erdemleri aktarmayı" içerir.
Samantabhadra diğer üç Büyük Bodhisattva'dan farklı olarak nadiren de olsa
sanatta yalnız tasvir edilir. Fakat genellikle Sakyamuni Üçlüsü'nün bir
parçası olarak görünür.
Samantabhadra binmekte olduğu altı dişli beyaz fili sayesinde kolayca
tanınır. Fil, Budizm’in tüm engellerle yüzleşme ve üstesinden gelme gücünü
temsil ederken, altı diş altı duyuya bağlılığın üstesinden gelmeyi sembolize
eder.
DİĞER BODHİSATTVA'LAR
Önceki dördü dışında birçok Bodhisattva vardır. Aslında farklı Budist gelenek
ve metinlerinin farklı Bodhisattva grupları vardır. Örneğin Vajrayana
Budizmi'nde Rahim Diyarı Mandalası vardır. Bura, Beş Merhamet Buda'sının
yaşadığı metafizik bir alandır.
Bu alemin merkezinde Budalar arasına dört Bodhisattvanın yerleştirildiği Sekiz
Taçyaprağı Salonu bulunur. Salondaki Bodhisattvalar; Avalokiteśvara, Manjusri,
Samantabhadra ve Maitreya'dır. Bunların sonuncusunun gelecekte Gotama Buda'nın
öğretileri tamamen yok olduğunda darma'yı yeniden vaaz edecek olan bir Buda
olduğuna inanılır.
Başka bir örnek ise Lotus Sutra Metinleri'dir. Burada dünyanın
Bodhisattvaları olarak kabul edilenlerin bir listesi verilmiştir. Bunların
doğrudan dünyadan ortaya çıkan ve Gotama Buda tarafından Lotus Sutra'nın
yayılması için görevlendirilen sonsuz sayıda Bodhisattvalar olduğuna
inanılır.
Bu Bodhisattvaların liderleri Visistacarita (Üstün Uygulama), Anantacarita
(Sınırsız Uygulama), Visuddhacarita (Saf Uygulama) ve
Supratisthitacarita'dır (Kesin Uygulama). Ek olarak, 5, 16 ve 25 Bodhisattva
listesi bulunur.
Bodhisattva, Budizm tarihinde özellikle Mahayana Budizmi'nde önemli bir
kavramdır. İnanışa göre Budizm'in erdemleri, özellikle de şefkat, bu
Bodhisattvalar ile somutlaşmıştır. Bu durum onların tüm canlı varlıkları
kurtarma çabalarına ve onları aydınlanma yoluna yönlendirmek için kendi
uyanışlarını ertelemeleri inancına yansır. Bu nedenle bu kadar çok saygı
görmeleri şaşırtıcı değildir.
Yani bazılarının, özellikle de Budizm misyonerliği yapanların iddialarının aksine, Budizm sadece felsefe içeren bir din değildir. İçinde her din gibi mistik olgular da barındırır.
