"GÖKLERDEKİ BABA TANRI"NIN KÖKENİ

Hazırlayan: A.Kara

TANRILARIN "ASIL" BABASI : DYEUS PATER

Hint-Avrupa halklarının ataları gökyüzüne baktılar ve gün ışığı aleminde gücü olan göksel bir baba figürü yarattılar. Pek çok Hint-Avrupa panteonu, diğer tanrılar arasında üstünlüğü olan ve gökyüzü ile ilişkilendirilen tanrılar içerir. Yunanın Zeus'u, Romanın Jüpiter'i vardı. Hinduizm'de Dyaus başlangıçta Zeus'a benzer bir role sahipti. Bilginler bu tanrıları ilk Hint-Avrupa dininin orijinal gökyüzü tanrısı Dyeus'u kullanarak yeniden inşa etmeye çalıştılar.

Hint-Avrupa gökyüzü tanrısının yeniden inşasını anlayabilmek için ona tapan kültür hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Dolayısı ile İlk-Hint-Avrupa (PIE) kültürünün incelemesi gerekir.

İlk-Hint-Avrupa toplumu çoğunlukla karşılaştırmalı dilbilim yoluyla bilinir. Dilbilimciler diğer tüm Hint-Avrupa dillerinin türetildiği ilkel dili yeniden inşa etmek için Latince, Yunanca ve Sanskritçe dahil birçok Hint-Avrupa dilline baktılar.

Çünkü bu diller, dilbilimcilerin ve tarih öncesi Hint-Avrupa dillerinin gelişimini anlamalarına yardımcı olmaktadır. Dilbilimciler Hint-Avrupa dillerinin tamamında veya çoğunda bulunan kelimeleri ve kavramları almışlar ve bunları teorik bir ilk-Hint-Avrupa dili inşa etmek için kullanmışlardır. Bu, ilk Hint-Avrupa toplumlarının en azından ondan gelen tüm Hint-Avrupa dilleri için ortak olan dil özelliklerini içereceği varsayımına dayanmaktadır.

Çoğu Hint-Avrupa dilinde koyunlar için kullanılan benzer kelimeleri vardır. Bu muhtemelen ilk-Hint-Avrupa dilinde koyunlar için kullanılan bir kelime olduğu anlamına gelir. Bu aynı zamanda sosyal ve kültürel etkileri de göstermektedir. Koyun için kullanılan kelime, ilk-Hint-Avrupa toplumunun hayvanlara aşina olduğunu ve koyun yetiştirmiş olabileceğini gösterir.

İlk-Hint-Avrupa dili ve toplumu ile ilgili pek çok tartışma ve belirsizlik vardır. Asıl vatanları bile tartışmalıdır. Pontus-Hazar bozkırları ve Anadolu'nun, Hint-Avrupa dil ailesinin ve bu dili konuşan halkların esas vatanı olduğu söylenmektedir.

Arkeoloji ve dilsel yeniden yapılanmaya dayanan birçok bilim insanı, ilk-Hint-Avrupa toplumunun Karadeniz ile Hazar Denizi arasındaki Pontus-Hazar bozkırında veya Anadolu'da yer aldığına inanır. İlk-Hint-Avrupa dilinin yeniden inşası onların saz ve çamur yapılarında yaşadıklarını, koyun, keçi ve sığır yetiştirdiklerini göstermektedir. Muhtemelen diğer mahsullerin yanı sıra buğday ve arpa da yetiştirdiler. Birçok arkeolog onları Karadeniz ve Hazar Denizi kıyılarında bulunan Kurgan arkeolojik kültürüyle ilişkilendirmektedir.

DYEUS PATER VE İLK-HİNT-AVRUPA DİNİ

İlk-Hint-Avrupa dilinin karşılaştırmalı dilbilim yoluyla inşa edilmesi gibi, Dyeus da karşılaştırmalı din ve mitoloji yoluyla yeniden yapılandırılmıştır. İlk-Hint-Avrupa dininin yeniden inşası muhtemelen daha belirsiz konulardan biridir, çünkü arkeoloji gibi diğer tarihi yeniden inşa yöntemleriyle desteklenmesi, doğrulanması zordur.

Yunan mitolojisi, İskandinav mitolojisi ve Hindu mitolojisi gibi Hint-Avrupa mitolojilerindeki ortak tema, güçlü bir gökyüzü tanrısı veya gökyüzü babası inancıdır. Dyeus adı, İlk-Hint-Avrupa dillerinde gün ışığı ve gündüz gökyüzü ile güçlü bir bağlantısı olduğu düşünülen "parlamak" kelimesinin kökünden gelir.

Delilleri görebilmeniz için bu ismin veya tanrı inancının farklı toplumlarda nasıl karşılık bulduğuna, hangi bölgelere ne şekilde yayıldığına bakalım:

• İlk-Hint-Avrupa toplumunda gün ışığı ve gök tanrısının adının Dyeus olduğunu söylemiştim. [1][2]
• O'nun İlk-Hint-İran toplumlarındaki adı Dyaus'tur. [3]
• Sanskritçe 'deki adı Dyáuṣ (द्यौष्) yada Dyaus Pitṛ́'dir ve gök tanrısıdır. [4][5]
• Avestaca'da gök anlamındaki "Dyaos" adıyla bilinir. Hatta Avesta'nın bir bölümünde ondan bu isimle bahsedilir. Genç Avesta dilinde ise Zerdüşt dini reformunun bir sonucu olarak "diiaos" yani "cehennem" anlamı taşır. [6]
• Miken Uygarlığında (antik Yunan) "di-we" (diwei) adıyla görünür. [7]
• Kıbrıs'taki Buz Devri metinlerinde "ti-wo" adıyla görünür, genitif hali (-in hali) Diwoi'dir ve bu isimlerin Zeus ile ilgili olduğu düşünülür. [8][9][10][11]
• Yunancaya gök tanrı Zeus (Ζεύς) olarak geçmiştir. [7][12]
• İlk İtalyan toplumlarındaki adı "djous" (dious) (Okunuş: Dius) dur. [13]
• Eski Latincede "Dioue (Okunuş: Diuve)" yada "Loue" (Okunuş: Luve)", [12]
• Latincede ise adı "Jove" (Love) yani sevgidir ve her zamanki gibi gök tanrıdır. Ayrıca ant tanrısı Diūs (Fidius) olarak da inanılmıştır. [1][13][14]
• İtalya'nın kuzeyindeki İlk Avrupalıların dili olan Oskan dilinde adı "Diúvei (Διουϝει)"dir. [13][15][16]
• Umbria dilinde Di veya Dei (Grabouie / Graboue) olarak görülür. Bu adlar İvugin tabletlerinde de geçmektedir (Iguvine/Eugubian/Eugubine Tablets). [17]
• İtalyan kabilelerinin yaşadığı eski Peligni'deki adı: Loviois (Pvc Lois) ve Loveis (Pvcles) dir. [18][19]
• Anadolu'da tanrı anlamına gelen diéu-, diu- adları ile öne çıkar. [20]
• Hititçe'deki adı "šīuš (𒅆𒍑)" dur ve tanrı yada güneş-tanrıdır. [21][22]
• Palaca'da kutsal yada tanrı anlamlarındaki "tiuna" adıyla görülür. [22][23]
• Lidce'de adı "ciw-" dir ve tanrı demektir. [22]
• İliryalılarda dei- veya -dí adlarıyla öne çıkar. Bunlar tıpkı "gökyüzü babası" Dei-patrous (Deipaturos) da olduğu gibi "gök" ve "Tanrı" anlamlarına gelir. [4]
• İlk-Mesap toplumlarında adı dyēs'dir. [24]
• Mesapça'da Gök-Tanrı "Zis" yada "Dis"dir. [25]
• Arnavutça'da gökyüzü ve şimşek tanrısı Zojz ve gökyüzü ve gök gürültüsü tanrısı olan Perën-di olarak öne çıkar. Buradaki "-di" eki per-en'e iliştirilmiştir. İlk-Hint-Avrupa toplumlarında "per-" "vurmak" anlamı veren bir uzantıdır. [26][27][28][29][30]
• Trakça'da Zi-, Diu- veya Dias- adları görülür. [25]
• Frigce'de ise "Tiy-" dir. [25][31]
• Lidce'de Lefs veya Lévs adları ile tapılmıştır ki bu da Lidyalıların Zeus'udur. [32][33]
• İznik, İzmit Körfezi, İstanbul, Sakarya ve Bursa gibi bölgelerde hüküm sürmüş olan Bitinya'lılarda Tiyes ve Anadolu şehri Tium olarak öne çıkar. [34]

Şimdi de Gök Baba sıfatının olduğu toplumlara ve bunlardaki adlara bakalım:

• İlk-Hint-Avrupa toplumunda Gök Baba anlamındaki Dyēus Phater, [1][2]
• Yunanca'da Zeus Pater, [5]
• Vedik mitolojisinde Dyáuṣ-pitṛ́ (द्यौष्पितृ), [5]
• İtalyanca'da Djous-patēr, (okunuş: Diyus Pater) [13]
• Latince'de Jüpiter (Iūpiter)'dir. Bunun da arkaik (eski) formları Diespiter ve Iovispater'dir. [4][5][35]
• Oskan dilinde Dípatír, [13]
• Umbria dilinde Iupater (yada Iuve patre), [13]
• Güney Pikence'de dipater, [36]
• İlirya dilinde Gök Baba "Dei-pátrous" olarak öne çıkar. [4][5]

Diğer yansımalar hem gökyüzü anlamına gelen dyeu- sözcüğünün kökünün soyundan gelenleri hem de orijinal "Baba Tanrı" yapısını koruyan varyantlardır. Bazı geleneklerde "phater" sıfatının "papa" yani "baba" ile yer değiştirdiği görülür:

• Luvice'de: "Tātis tiwaz", "Baba Tiwaz", Güneş-Tanrı, [37]
• Palaca'da: Güneş Tanrı "Tiyaz papaz", "Papa (Baba) Tiyaz", [38]
• İskitçe'de: Papaios (Papa Zios), yani Gök-Tanrı "Baba Zeus", [38]
• Eski İrlanda dilinde: "Dagdae Oll-athair" vardır ve "Yüce Baba Dagda" anlamına gelir. İlk-Kelt dil yapısı göz önüne alındığında ondan "sindos dago-dēwos ollo fātir" yani "Yüce Tanrı İyi Baba" sıfatıyla bahsedilir. [39][40]
• Hititçe'de: "attas Isanus yani "Güneş-Tanrı Baba" gökyüzü tanrısının adıdır ve Hattilerin güneş tanrısı "Loan" ile değiştirilmiş fakat orjinal yapısı bozulmadan kalmıştır. [41]
• Leton mitolojisinde de "Göklerin Babası (Debess tēvs)" sıfatı bulunur. [1]
• İskandinav mitolojisinde meşhur "Óðinn Alföðr (Odin All-Father / Odin Alfadir) yani Herkesin Babası Odin vardır. [42][43]
• Antik Rus paganizminde Stribogŭ bir "Baba Tanrı"dır, [1]
• Arnavutça'da "lord (efendi)" veya "Tanrı" anlamlarına gelen "Zot"un, Göksel Baba Zojz'un (Okunuş: Zoyz) sıfatından türetildiği düşünülmektedir. [44][45]

Göklerin babası aynı zamanda Anadolu'da yaşamış olan Luvi'ler arasında bir güneş tanrısı olma özelliği de kazanmıştır. Cermen kültürleri arasında Dyeus'un yerini bir savaş tanrısı olan Tyr almıştır. Fakat Dyeus'un bu geleneklerdeki dönüşümü Dyeus'un bir gökyüzü tanrısı olarak birincil rolünü sürdürdüğü Latin, Yunan ve Hint-Aryan geleneklerindeki Dyeus'un evrimiyle çelişir.

Bir başka ilginç eğilim de Zeus hala kendi irfanına ve mitolojisine sahip belirli bir tanrı iken, soydaşlarının soyut ve uzak figürler olma eğiliminde olmasıdır. Örneğin Jüpiter ve Dyeus kendileriyle ilişkili hayatta kalan çok az efsaneye sahiptir. Başlangıçta ayrıntılı bir mitolojinin olması ve bu mitlerin kaybolmuş olması mümkün olsa da gökyüzü babasının aslında tapınanlarının yaşamlarında önemli bir rol oynamayan Ouranos, yani Uranüs gibi ilkel bir gökyüzü tanrısı olması da muhtemeldir.

Başlangıçta gökyüzünün kişileştirilmesi ile oluşturulmuş ve yalnızca hava durumu ve savaşlar gibi insanların günlük yaşamlarıyla daha alakalı özellikler kazanmış olabilir. Bu durumda Dyeus'un Roma ve Hint-Aryan enkarnasyonu orijinaline daha yakınken, Yunan ve İskandinav anlayışları İlk-Hint-Avrupa toplumlarının Dyeus hakkındaki orijinal inançlarından farklılaşmıştır.

Hinduizm'de gökyüzü tanrısı Dyaus'un bir insan olarak enkarne olmaya ve tam bir insan hayatı yaşamaya zorlanarak cezalandırıldığı bir destan vardır. Hindu tanrılarının insan enkarnasyonlarının oynadığı rol Yunan mitolojisindeki tanrı oğullarının rolüne benzer. Zeus asla bir insan olarak enkarne olmamasına rağmen birçok oğlu vardı. Zeus'un ilahi soyu ve Dyaus'un insan enkarnasyonları ilk-Hint-Avrupa toplumlarının Dyeus hakkındaki bir hikaye ile ortak kökenleri paylaşıyor olabilir.

Günümüzde eski Hint-Avrupa tanrılarına ibadet büyük ölçüde terk edilmiştir. Fakat antik Yunan ve Roma dinleriyle aynı ilk-Hint-Avrupa kaynağından türetilen Hinduizm ve Antik Yunan, Roma, İskandinavya ve Doğu Avrupa'nın atalarının çok tanrılı dinlerini yeniden inşa etmeye çalışan yeni neo-pagan grupları istisna sayılabilir. Ancak Dyeus'un etkileri hala devam etmektedir.

Dyeus'un yüce bir tanrı ve tanrıların hükümdarı olduğu düşünülüyordu çünkü soydaşlarının çoğu bu role sahipti. Bu sonunda Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'da görülen tek bir Tanrı'ya özel bağlılığa yol açan adanmışlığın habercisidir. Çok tanrıcılık çağının başındaki Dyeus Pater'in tektanrıcılığa giden ilk adımlardan birini temsil etmiş olması mümkündür.

Hatta İbrahimi dinlerde görülen yer ve gök ikilisi Dyeus'a dair inançlarda da bulunmaktaydı. Gök ve baba tanrı olan Dyeus bereketli yağmurlar ve gün ışığı ile ilişkilendirilir, Dhéǵhōm adlı toprak ana ile yani yer ile çiftleştikleri, zıtlık ilişkisi içeren çiftler olduklarına inanılırdı.

Erken Slavlar tıpkı Zerdüşt dini reformundan sonra bazı İran halklarının da yaptığı gibi Dyēus'un Slav halefini şeytanlaştırdılar. Kelimenin "gün" anlamını kullanmaya devam etseler de "gök" anlamını ondan aldılar ve diğer İlk-Hint-Avrupa tanrılarının birçoğunu terk ederek onları yeni Slav veya İran isimleriyle değiştirdiler. Bu nedenle Slav halklarında Dyeus'un iki uzantısı ortaya çıktı. Biri "garip, tuhaf şey" anlamındaki "divo" diğeri ise "divъ" yani iblis'ti. [46]

Kültürümüzdeki "Deyyuz(s)'un oğlu" sözü de bu temele dayanıyor olabilir. İnsanlar geçmişten beri inanmadığı tanrıları aşağılamak için çeşitli sözler kullanmışlar yada onlara küfretmişlerdir. Ülkemizdeki bu "Deyyuz'un oğlu" sözü de eskiden Anadolu topraklarında inanılan tanrılardan biri olan Dyeus'a hakaret-aşağılama amacı ile ortaya çıkmış olabilir. Yani Dyeus, Deyus, Deyyus/Deyyuz şeklinde dilsel değişime uğramış olması mümkündür.

---

KAYNAKLAR

1. Mallory, James P.; Adams, Douglas Q. (2006). The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World, p. 431.
2. West, Martin L. (2007). Indo-European Poetry and Myth,  pp. 166–171
3. Lubotsky, Alexander. "Indo-Aryan Inherited Lexicon". Indo-European Etymological Dictionary Project
4. West 2007, p. 167
5. Mallory & Adams 2006, pp. 408–409
6. De Witt Griswold, Hervey (1923). The Religion of the Rigveda
7. Beekes, Robert S. P. (2009). Etymological Dictionary of Greek, pp. 498–499
8. Chaniotis, Angelos; Stavrianopoulou, Eftychia (1997). "Epigraphic Bulletin for Greek Religion 1993-1994"
9. Yon, Marguerite (2009). "Le culte impérial à Salamine". Cahiers du Centre d'Études Chypriotes
10. Fourrier, Sabine (2015). "Lieux de culte à Salamine à l'époque des royaumes"
11. Yon, Marguerite. La ville de Salamine. Fouilles françaises 1964-1974 / The town of Salamis; Maison de l'Orient et de la Méditerranée Jean Pouilloux, 1993. p. 145
12. Wodtko, Dagmar S.; Irslinger, Britta Sofie; Schneider, Carolin (2008), pp. 70–71
13. de Vaan, Michiel (2008). Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages, p. 315
14. West, Martin L. (2007). Indo-European Poetry and Myth, pp. 166–167
15. Buck, Carl Darling. Comparative Grammar of Greek and Latin, p. 203
16. Witczak, Krzysztof T. (1999). "On the Indo-European origin of two Lusitanian theonyms (laebo and reve)". Emerita. 67 (1): p. 71
17. Watkins, Calvert (1995). How to Kill a Dragon: Aspects of Indo-European Poetics, pp. 214–216
18. Prósper, Blanca María (2011). "The instrumental case in the thematic noun inflection of Continental Celtic". Historische Sprachforschung / Historical Linguistics. 124: 250–267
19. Weinstock, Stefan (1960). "Two Archaic Inscriptions from Latium". The Journal of Roman Studies. 50 (1–2): 112–118
20. Kloekhorst, Alwin (2008). Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon, pp. 766–767
21. West 2007, pp. 167–168
22. Kloekhorst 2008, p. 763 
23. West 2007, p. 120
24. De Simone, Carlo (2017). "Messapic". In Klein, Jared; Joseph, Brian; Fritz, Matthias (eds.). Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics, p. 1843
25. West 2007, p. 166
26. Mann, Stuart E. (1952). "The Indo-European Consonants in Albanian". Language. Linguistic Society of America. 28 (1): 31–40
27. Feizi, Abidin (1929). Grammatica della lingua albanese, p. 82
28. West 2007, pp. 167, 243
29. Mallory & Adams 1997, pp. 408–409, 582
30. Treimer, Karl (1971). "Zur Rückerschliessung der illyrischen Götterwelt und ihre Bedeutung für die südslawische Philologie", pp. 31–33
31. Lubotsky, Alexander M. (2004). "The Phrygian Zeus and the problem of the "Lautverschiebung" In: Historische Sprachforschung 117(2): 229-237
32. Ricl, Marijana. "Current Archaeological and Epigraphic Research in the Region of Lydia"; Volume 2. Approches locales et régionales. Besançon: Institut des Sciences et Techniques de l'Antiquité, 2013. pp. 189-195
33. Melchert, Harold Craig. Anatolian Historical Phonology. Amsterdam: Editions Rodopi B. V. 1994. p. 351
34. Witczak, K. T. 1992-3: "Two Bithynian Deities in the Old and New Phrygian Inscriptional Texts". In: Folia Orientalia 29: pp. 265-271
35. Wissowa, Georg (1902). Religion und Kultus der Römer. C. H. Beck. p. 100
36. Hamp, Eric P. (1997). Adams, Douglas Q. (ed.). Festschrift for Eric P. Hamp. 1. Institute for the Study of Man. p. 148
37. Mallory & Adams 1997, p. 130
38. West 2007, p. 171
39. Mallory & Adams 1997, p. 231
40. Delamarre, Xavier (2003). Dictionnaire de la langue gauloise: Une approche linguistique du vieux-celtique continental, p. 134
41. Mallory & Adams 1997, pp. 230–231
42. Chaney, William A. (1970). The Cult of Kingship in Anglo-Saxon England: The Transition from Paganism to Christianity. p. 34
43. Wanner, Kevin J. (2008). Snorri Sturluson and the Edda: The Conversion of Cultural Capital in Medieval Scandinavia. p. 157
44. Treimer 1971, pp. 31–33; Mann 1977, p. 72; Demiraj 1997, pp. 431–432; Curtis 2017, pp. 1746, 1757, 2254
45. Mallory & Adams 1997, p. 348; Orel 1998, p. 526
46. Gieysztor, Aleksander (2006). Mitologia Słowian (in Polish), p. 74
47. Allen, Nick. 2004. Dyaus and Bhïṣma, Zeus and Sarpedon [Towards a history of the Indo-European and sky god]
48. Fortson IV, Benjamin W. 2011. Indo-European language and culture: An introduction
49. Gamkrelidze, Thomas V., and Vjaceslav V. Ivanov. 2010. Indo-European and the Indo-Europeans: A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and Proto-Culture. Part I: The Text. Part II: Bibliography, Indexes. Walter de Gruyter, 2010
50. Gray, Russell D., and Quentin D. Atkinson. 2003. Language-tree divergence times support the Anatolian theory of Indo-European origin
51. Noyer, Rolf. N.D. Proto-Indo-European Language and Society
52. Pulgram, Ernst. 1959. Proto-Indo-European reality and reconstruction
53. Strom, Caleb. 2018. Neo-Romans Revive Classical Worship Ceremonies at New Juppiter
54. Strom, Caleb. 2018. Return of the Ancient Gods: The Resurgence of Paganism
55. Watkins, Calvert. N.D. Indo-European and the Indo-Europeans

●►Patreon'dan Üye Olarak Destek Olmak İçin: PATREON
●►Youtube 'Katıl': KATIL

BUDİZM VE BODHİSATTVA

Hazırlayan: A.Kara

MAHAYANA BUDİZMİNİN ÖZVERİLİ KURTARICILARI : BODHİSATTVA'LAR

Budizm'de Bodhisattva en genel anlamıyla Buda olma yolundaki kişiyi ifade eder. Daha spesifik olarak Bodhisattva'ların tüm yaratıkların aydınlanmaya erişmesine yardım etmek için kendi Budalıklarını terk eden kurtarıcı benzeri varlıklar olduğu söylenebilir. Ek olarak Bodhisattva'ların adanmışlarını her türlü kötülükten de koruduğuna inanılır.

Bu Bodhisattva kavramına olan inanç özellikle Budizm'in iki ana kolundan biri olan (diğeri Theravada Budizm'idir) Mahayana Budizm'inde görülür. Kurtarıcı rollerinden dolayı Bodhisattva'lar Budistlerin egemen olduğu çeşitli kültürlerde oldukça saygı görmüştür.

Bodhisattva'lara saygı duyulan ülkeler arasında Çin, Japonya ve Tibet bulunmaktadır. Başlıca Bodhisattva'ların listesi toplumdan topluma değişiklik gösterir.

'Bodhisattva', 'uyanmış gerçek', 'aydınlanma varlığı' veya 'amacı uyanmak olan' anlamlarına gelen Sanskritçe bir kelimedir. Hindistan'da Bodhisattva kelimesi Buda Shakyamuni'nin (Sidarta Gautama olarak da bilinir) aydınlanmadan önceki eski yaşamlarına atıfta bulunmak için kullanılmıştır.

Çünkü Budist inanışına göre Buda aydınlanmaya ulaşmadan önce birçok farklı insan ve hayvan bedeninde doğmuştu. Tam olarak söylemek gerekirse, Buda toplam 549 farklı doğumunda onu uyanışına daha da yaklaştıran erdemli işler yapmıştır.

Buda’nın geçmiş yaşamlarının hikayeleri yaklaşık 550 anekdot ve masaldan oluşan bir koleksiyon olan Jataka Masalları'nda bulunur. Jatakalar Buda'nın yaşamından yüzyıllar sonra (geleneksel doğum ve ölüm tarihleri sırasıyla MÖ 563 ve MÖ 483'tür) MÖ 300 ile MS 400 arasına tarihlenmiştir. Jatakaların köklerinin halk geleneğine dayandığına inanılsa da yazıldığı dönemden itibaren dini otoriteler tarafından kabul görerek kutsal sayılan Budist kanonik metinlerinin birer parçası haline geldiler.

Jataka'larda Buda'nın aydınlanmaya ulaşması için gerekli nitelikleri geliştirdiği anlatılır. Bunlar ahlak, bilgelik ve özveri içerir. Bu nedenle bu masallar Buda'nın öğretilerini açıklama aracı olarak da kullanılmaktadır.

Jataka hikayelerden biri Bodhisattva olmanın yolunu içeren en eski Budist hikayesi olarak da kabul edilen Sumedha ve Buda Dipankara'nın (Dipamkara) hikayesidir. Bu hikaye çok uzun zaman önce yeryüzünde yaşadığı söylenen Buda Dipankara döneminde geçer. Himalayaların eteklerinde yaşayan Sumedha adında sofu bir Brahma rahibi vardı.

Sumedha bir gün Buda Dipankara'nın ovaları ziyaret ettiğini duyar. Buda ile tanışmayı umarak inziva yerinden ayrılıp ovalara doğru yolculuğa başlar.

Brahma rahibi, Buda ile tanıştığı zaman ondan etkilenir ve kendi kendine bir gün aydınlanmaya ulaşmak istediğini, böylece bir Buda haline gelip insanlara darma'yı öğreterek onlara yardım etmek istediğini düşünür. Bu, Sumedha’nın Bodhisattva olma yolundaki yolculuğunun başlangıcıdır. Buda Dipankara, Sumedha'nın aklını okur ve onun Gotama Buda olacağı kehanetinde bulunur.

Bodhisattva kavramı Mahayana Budizmi'nde önemli hale gelmiş olsa da bunun ne zaman ve nasıl meydana geldiği hala belirsizdir. Bununla birlikte MS 2. yüzyılda bu kavramın ve onu çevreleyen uygulamaların o dönemde yazılan Mahayana Budist metinlerinde öne çıkmalarından da açıkça görülebileceği gibi zaten kültürlerine yerleşmiş durumdaydı.

Daha sonra bu Bodhisattva'lar Mahayana Budizmi'nde yer edinerek kurtarıcı figürlere dönüştü. Bu inanış, Budizm tarafından benimsenen ve zihin aydınlanma çabasını ifade eden Bodikitta (Bodhicitta) kavramıyla da uyumludur.

Mahayana Budizmi'nde Bodhicitta, sadece benliğin kurtuluşunu değil aynı zamanda aydınlanmayı başarmış olanların diğer varlıklara yardım etme arzusunu da içerir. Buna kıyasla Theravada Budizmi'ndeki Bodhicitta kavramı kişinin özünün özgürleşmesine vurgu yapar. Bu yalnızca arzuların dış yardımlara güvenmeksizin kendi kendine ortadan kaldırılmasıyla başarılabilir.

Mahayana Budizm'i herkesin Bodhisattva olmayı arzulayabileceğini anlatır. Bununla birlikte Mahayana Budizm'i tarihinde büyük şöhret kazanmış ve bu nedenle çok saygı duyulan bir dizi Bodhisattva vardır. En iyi bilinen Bodhisattvalardan biri, adı "yukarıdan şefkatle bakan efendi" anlamına gelen Avalokiteśvara'dır.

Çince'de Guanyin ve Japonca'da Kannon olarak da bilinir. Bu arada Doğu Asya'da bu Bodhisattva'nın erkekten dişiye dönüştüğü görülür. Çin'de Avalokiteśvara'nın bir kadına dönüşmesinin olası nedeninin Çinlilerin Taoist kadın tanrılarının, özellikle de Batı'nın Kraliçe Annesi'nin özelliklerinin ona atfedilmesi olduğu düşünülür.

Avalokiteśvara tüm Budaların şefkatinin vücut bulmuş hali olarak kabul edilir ve muhtemelen Budist efsanesinin en popüler figürüdür. Sadece Mahayana Budizmi'nde değil, Theravada, Vajrayana ve Tantrik Budizmi'nde de sevilen bir figürdür.

Budist inanışlarına göre Avalokiteśvara tüm canlı varlıkların aydınlanmaya ulaşmalarına yardım etme arayışlarına devam edebilmeleri için kendi Budalığını ertelemeye karar vermiştir. Bir hikayeye göre Avalokiteśvara bir Bodhisattva olduğu dönemde tüm hissedebilen varlıkları acıdan, ölüm ve yeniden doğuşun sonsuz döngüsünden özgürleştirme arayışına başlarken eğer olurda bu yolda cesareti kırılırsa bedeninin bin parçaya bölüneceğine dair söz verir.

İnanışa göre bu sözü sonsuz şefkat ve kararlılığını göstermek için söylemiştir. Bir gün daha yüksek bir alemden darma öğretisiyle yeni boşalttığı cehennemlere bakar. Yaptığı her şeye rağmen cehennemlerin sayısız varlık tarafından dolup taşmaya devam ettiğini fark eder. Kısa bir an için cesareti kırılınca yeminini gerçekleştirerek bedeni bin parçaya böler.

Avalokiteśvara’nın kişisel öğretmeni Buda Amitabha yardımına gelir. Parçalarını toplar ve öğrencisine 11 başlı ve bin kollu yeni bir form verir. Birden fazla başı onun acıların çığlıklarını duyma yeteneğini artırırken bin kolu onun daha fazla insana kurtuluş getirmesini sağlar.

4 BÜYÜK BODHİSATTVA

Mahayana Budizmi'nde Avalokiteśvara dışında saygı duyulan birçok başka Bodhisattva vardır. Örneğin, Çin Budizmi'nde Avalokiteśvara, daha doğrusu Guanyin, Çin’in Dört Kutsal Budizm Dağıyla ilişkilendirilen Dört Büyük Bodhisattva'dan biridir.

Guanyin'in Zhejiang Eyaletindeki bir takımada olan Zhoushan'da bulunan Putuo Dağı'nda oturduğu söylenir. Diğer üç Büyük Bodhisattva; Ksitigarbha, Manjusri ve Samantabhadra'dır.

Ksitigarbha, Çince'de Dizang ve Japonca'da Jizo olarak bilinir. Mekanı Anhui eyaletindeki kutsal Jiuhua dağıdır. Ksitigarbha cehennem alemlerindeki varlıkların Bodhisattva'sı ve koruyucusudur. Bir hikayeye göre Ksitigarbha annesi henüz ölmüş olan genç bir Brahman kızıdır.

Annesi sık sık Buda’nın öğretisine karşı konuşup iftira attığı için kızı onun cehennemde yeniden doğacağından endişe eder. Bu nedenle dine yönelir ve topladığı tüm erdemi annesine adar. Bir gün bir Buda ya da deniz şeytanlarının kralı tarafından annesini görmesi için cehennem krallığına götürülür.

Orada bir veli, kıza, dindarlığı sayesinde annesinin cehennemden salıverildiğini ve daha hoş bir yerde yeniden doğduğunu söyler. Fakat kız bu ziyareti sırasında sayısız varlığın cehennemde acı çektiğini görmüştür. Bu nedenle hepsini özgür bırakacağına yemin eder ve ancak tüm cehennemler boşaldığında bir Buda olabilecektir.

Doğu Asya'da Ksitigarbha'nın kızdan erkeğe dönüştüğü görülür. Diğer birçok Bodhisattvanın aksine geleneksel olarak bir Budist keşiş olarak tasvir edilir. Cehennemin kapılarını açmaya zorlamak için kullandığı bir asası ve karanlığı aydınlattığı bir cintamani'si, yani dilekleri yerine getiren bir mücevheri vardır.

Bir diğer önemli Bodhisattva, Manjusri'dir. Çince'de Wensu, Japonca'da Monju olarak bilinir. O bilgeliğin Bodhisattva'sı olarak kabul edilir. Kutsal dağı Shanxi Eyaletindeki Wutai Dağı'dır. Bu Bodhisattva'nın Sanskritçe adı "Soylu ve Kibar Olan Kişi" anlamına gelir. Manjusri normalde sağ elinde kılıç, sol elinde "Bilgeliğin Mükemmelliği" anlamına gelen Prajna Paramita Metinleri (Sutraları) bulunan genç bir adam olarak tasvir edilir.

Bazen bu sahip olduğu nitelikler nilüfer çiçeği, mücevher veya asa ile yer değiştirir. Ayrıca Manjusri zaman zaman aslana binerken tasvir edilir. Bu onun soyluluğunu ve korkusuz doğasını simgeler. Manjusri bilgeliğe ek olarak şiir, hitabet ve yazı ile de ilişkilidir. Onun Gotama Buda'nın öğrencisi olduğu söylenir.

Samantabhadra ise pratik ve meditasyonun Bodhisattvasıdır. Çince'de Puxian, Japonca'da Fugen olarak bilinir. Siçuan Eyaletindeki Emei Dağı'nın onun kutsal dağı olduğuna inanılır. Normalde Avalokiteśvara'nın öğrencisi olarak kabul edilen Sudhana, Samantabhadra ile karşılaşır.

Karşılaşma sırasında Sudhana'ya bilgeliğin yalnızca onu uygulamaya koymak için var olduğunu ve tüm canlı varlıklara fayda sağlaması durumunda yararlı olduğunu öğretir. Samantabhadra genellikle Manjusri ile eşleştirilir. Ek olarak bu iki Bodhisattva, Gautama Buda ile birlikte Sakyamuni Üçlüsünü oluşturur.

Samantabhadra, bir Bodhisattva'nın temelini oluşturan On Büyük Yemin'i gerçekleştirmiş olması ile bilinir. Bunlar, "Tüm Budalara saygı ve bağlılık göstermek", "Kötü eylemler ve kötü karmalar için tövbe etmek" ve "Tüm canlılara fayda sağlamak için sahip olunan erdemleri aktarmayı" içerir.

Samantabhadra diğer üç Büyük Bodhisattva'dan farklı olarak nadiren de olsa sanatta yalnız tasvir edilir. Fakat genellikle Sakyamuni Üçlüsü'nün bir parçası olarak görünür.

Samantabhadra binmekte olduğu altı dişli beyaz fili sayesinde kolayca tanınır. Fil, Budizm’in tüm engellerle yüzleşme ve üstesinden gelme gücünü temsil ederken, altı diş altı duyuya bağlılığın üstesinden gelmeyi sembolize eder.

DİĞER BODHİSATTVA'LAR

Önceki dördü dışında birçok Bodhisattva vardır. Aslında farklı Budist gelenek ve metinlerinin farklı Bodhisattva grupları vardır. Örneğin Vajrayana Budizmi'nde Rahim Diyarı Mandalası vardır. Bura, Beş Merhamet Buda'sının yaşadığı metafizik bir alandır.

Bu alemin merkezinde Budalar arasına dört Bodhisattvanın yerleştirildiği Sekiz Taçyaprağı Salonu bulunur. Salondaki Bodhisattvalar; Avalokiteśvara, Manjusri, Samantabhadra ve Maitreya'dır. Bunların sonuncusunun gelecekte Gotama Buda'nın öğretileri tamamen yok olduğunda darma'yı yeniden vaaz edecek olan bir Buda olduğuna inanılır.

Başka bir örnek ise Lotus Sutra Metinleri'dir. Burada dünyanın Bodhisattvaları olarak kabul edilenlerin bir listesi verilmiştir. Bunların doğrudan dünyadan ortaya çıkan ve Gotama Buda tarafından Lotus Sutra'nın yayılması için görevlendirilen sonsuz sayıda Bodhisattvalar olduğuna inanılır.

Bu Bodhisattvaların liderleri Visistacarita (Üstün Uygulama), Anantacarita (Sınırsız Uygulama), Visuddhacarita (Saf Uygulama) ve Supratisthitacarita'dır (Kesin Uygulama). Ek olarak, 5, 16 ve 25 Bodhisattva listesi bulunur.

Bodhisattva, Budizm tarihinde özellikle Mahayana Budizmi'nde önemli bir kavramdır. İnanışa göre Budizm'in erdemleri, özellikle de şefkat, bu Bodhisattvalar ile somutlaşmıştır. Bu durum onların tüm canlı varlıkları kurtarma çabalarına ve onları aydınlanma yoluna yönlendirmek için kendi uyanışlarını ertelemeleri inancına yansır. Bu nedenle bu kadar çok saygı görmeleri şaşırtıcı değildir.

Yani bazılarının, özellikle de Budizm misyonerliği yapanların iddialarının aksine, Budizm sadece felsefe içeren bir din değildir. İçinde her din gibi mistik olgular da barındırır.

---

• Ashliman, D. 2019. The Jataka Tales
• Chinese Buddhist Encyclopedia, Womb Realm Mandala
• New World Encyclopedia, Bodhisattva
• A.g.e., Buddha
• O'Brien, B. 2018. Ksitigarbha: Bodhisattva of the Hell Realm
• A.g.e., Manjusri, the Buddhist Bodhisattva of Wisdom
• Schumacher, M. 2014. Four Great Bodhisattva of Compassion and Mercy
• Silk, J. 2016. Bodhisattva [Britannica]
• A.g.e., 2017. Mahayana [Britannica]
• Soka Gakkai. 2020. Bodhisattvas of the Earth
• The Buddhist Society. 2020. Previous Lives (Jataka Stories)
• The Editors of Encyclopaedia Britannica. 2018. Avalokiteśvara
• The Editors of Encyclopaedia Britannica. 2010. Maitreya
• www.buddhanet.net. Differences Between Theravada and Mahayana Buddhism
• A.g.e., How Avalokiteśvara Attained Her 1000 Arms
• Drewes, David, Mahāyāna Sūtras and Opening of the Bodhisattva Path
• The Bodhisattva Vow: A Practical Guide to Helping Others, page 1
• Basham, A.L. (1981). The evolution of the concept of the bodhisattva. In: Leslie S Kawamura, The bodhisattva doctrine in Buddhism, p. 19
• Nattier, Jan (2003), A few good men: the Bodhisattva path according to the Inquiry of Ugra: p. 174
• Thomas Cleary. The Sutra of Hui-neng Grand Master of Zen With Hui-neng's Commentary on the Diamon Sutra, p. 126
• Leighton, Taigen Dan. Bodhisattva Archetypes: Classic Buddhist Guides to Awakening and Their Modern Expression, pp. 158–205
• Pine, Red. The Heart Sutra: The Womb of the Buddhas, pg 44-45
• Frederic, Louis. Buddhism: Flammarion Iconographic Guides. 1995. pp. 184-185

●►Üye olarak platforma destek olabilirsiniz: KATIL
●►Patreon üyeliği için: PATREON

YAHUDİ İNCİLİNDEKİ ENDOR CADISI

Hazırlayan: A.Kara

PEYGAMBER RUHUYLA İLETİŞİME GEÇEN ENDOR CADISI

Efsaneye göre Endor, İncil'deki peygamberlerden Samuel'in ruhunu çağıran bir medyumdur. Eski Ahit'ten de tanınır ancak daha sonra diğer geleneklerin de parçası haline geldi.

Endor Cadısı, Yahudilik, Hristiyanlık ve pagan ruhçuluk uygulayıcıları için önemli bir efsane olmuştur. Endor (Eyn-Dor) Cadısı Eski Ahit'te, Samuel'in Birinci Kitabı, bölüm 28:3-25'te anlatılan en gizemli insanlardan biri olarak görünür.

Endor Cadısı ayrıca Sirak'ın (Sirach) Yahudi Kitabında da yer alır (46: 19-20) ve אֵ֥שֶׁת בַּֽעֲלַת־אֹ֖וב בְּעֵ֥ין דֹּֽור ('êšeṯ ba‘ălaṯ-'ōḇ bə-'Êndōr)," Endor'da tanıdık ruha sahip bir kadın "olarak anılır.

Pasajlarda cadının adı verilmemiştir ancak haham geleneğinde muhtemelen Saul’un kuzeni ve ordusunun başkomutanı Abner’in annesiydi. Madian rahibinin kızı Sedecla olması da muhtemeldir. İsmi, İsrail'in Aşağı Celile bölgesindeki Jezreel Vadisi'nde bulunan Kenan köyü Endor (veya En Dor, Ein Dor) ile bağlantılıdır.

Saul (Tâlût, Şaul veya Şaul Ben Kiş), İsrail Krallığı ve Yahuda'nın ilk kralıydı. Saltanatı yaklaşık olarak MÖ 11. yüzyılın sonlarına tarihlenmektedir. Hem Saul hem de Endor Cadısı sadece efsaneler olarak değil tarihsel kişiler olarak görünür.

İncil'de Samuel öldüğünde cesedinin Yeruşalim'in 8 km kuzeybatısındaki Ramah'a gömüldüğü söylenir. İsrail'in yeni kralı Saul olur. Filistililer ile mücadelesinde doğru yolu seçmek için Tanrı'nın bilgeliğine başvurur. Sorunu çözmek ve toplanan dğşman kuvvetlerine karşı harekete geçmek ister.

Saul rüyalarında görüşüp soru sorduğu peygamberlerden veya başka yerlerden herhangi bir yanıt alamadı. İsrail içinde ve çevresinde yaşayan tüm olası büyücülere ve ruh çağırıcılara danıştı. Güçlü bir medyum arıyordu. Sonunda Endor'da yaşayan bir kadının varlığını keşfetti. Bu cadı Samuel'in hayaletini görebildiğini iddia ediyordu. İncil'de şöyle der:

1.Samuel, 28:7-9:

Bunun üzerine Saul görevlilerine, “Bana bir cinci kadın bulun da varıp ona danışayım” diye buyruk verdi. Görevliler, “Eyn-Dor’da bir cinci kadın var” dediler.

Böylece Saul başka giysilere bürünüp kılığını değiştirdi. Geceleyin yanına iki kişi alıp kadının yaşadığı yere gitti. Kadına, “Lütfen benim için ruhlara danış ve sana söyleyeceğim kişiyi çağır” dedi.

Ama kadın ona şu karşılığı verdi: “Saul’un neler yaptığını, cincilerle ruhlara danışanları ülkeden kovduğunu biliyorsun. Öyleyse neden beni öldürmek için tuzak kuruyorsun?”

Hayalet önce rahatsız edilmekten şikayet eder ancak zamanla Endor Cadısı ile işbirliği yapmaya başlar. Bir kehanet iletir ve Saul'un ertesi gün gerçekleşecek bir savaşta ordusuyla birlikte yok olacağını söyler.

Saul şok olur ve hayaletin sözlerini dinlememeye karar verir. Endor Cadısı belki de bilge hayaleti dinleyeceğini umarak onu neşelendirmeye çalışır. Fakat Saul düşmana saldırmaya karar verir ve ordusu yenilir. Savaştan sonra kral Saul intihar eder.

Endor Cadısı'nın hikayesi Yahudiler, Hıristiyanlar ve Paganlar aracılığıyla hayatta kaldı. Hikayesi, ortaçağ Yahudi metni Yalkut Shimoni'de ünlendi ancak birçok Hristiyan metninde de yer aldı. Yüzyıllar boyunca piskoposlar bu hikayenin popüler olmasının teolojik nedenleri hakkında tartıştılar. Onlar için en endişe verici olan şey inanışa göre kadının sihir kullanıyor olmasıydı. Fakat MÖ 2. yüzyıl Septuaginta'sı söz konusu kadını '' vantrilok '' yani "karnından konuşan" biri olarak tanımlar.

Hikayenin devamına 1.Samuel'deki aynı bölümden devam edelim:

1.Samuel, 28:10-14:

Saul, “Yaşayan RAB’bin adıyla derim ki, bundan sana bir kötülük gelmeyecek” diye ant içti.

Bunun üzerine kadın, “Sana kimi çağırayım?” diye sordu.

Saul, “Bana Samuel’i çağır” dedi.

Kadın, Samuel’i görünce çığlık atarak, “Sen Saul’sun! Neden beni kandırdın?” dedi.

Kral ona, “Korkma!” dedi, “Ne görüyorsun?”

Kadın, “Yerin altından çıkan bir ilah görüyorum” diye karşılık verdi.

Saul, “Neye benziyor?” diye sordu.

Kadın, “Cüppe giymiş yaşlı bir adam yukarıya çıkıyor” dedi. O zaman Saul onun Samuel olduğunu anladı; eğilip yüzüstü yere kapandı.

1. yüzyılda yaşamış olan Josephus'a göre hikaye tamamen inandırıcıydı. Endor Cadısı'nın hikayesi, eserlerinde ondan bahseden Martin Luther ve John Calvin için de ilginçti. Bazı ortaçağ eserlerinde yazarların onun bir iblis olup olmadığını merak ettikleri görülür. Bazıları için ise antik bir cadı örneğidir.

İncil'deki ilgili bölüm çağrılan Samuel'in ruhu ile kral Saul'un konuşması ile devam eder:

1.Samuel, 28:15-25:

Samuel Saul’a, “Neden beni çağırtıp rahatsız ettin?” dedi.

Saul, “Büyük sıkıntı içindeyim” diye yanıtladı, “Filistliler bana karşı savaşıyor ve Tanrı da beni terk etti. Artık bana ne peygamberler aracılığıyla, ne de düşlerle yanıt veriyor. Bu yüzden, ne yapmam gerektiğini bana bildirmen için seni çağırttım.”

Samuel, “RAB seni terk edip sana düşman olduğuna göre, neden bana danışıyorsun?” dedi, “RAB benim aracılığımla söylediğini yaptı, krallığı senden alıp soydaşın Davut’a verdi. Çünkü sen RAB’bin buyruğuna uymadın, O’nun alevlenen öfkesini Amalekliler’e uygulamadın. RAB bugün bunları bu yüzden başına getirdi. RAB seni de, İsrail halkını da Filistliler’in eline teslim edecek. Yarın sen ve oğulların bana katılacaksınız. RAB İsrail ordusunu da Filistliler’in eline teslim edecek.”

Saul birden boylu boyunca yere düştü. Samuel’in sözlerinden ötürü büyük korkuya kapıldı. Gücü de kalmamıştı; çünkü bütün gün, bütün gece yemek yememişti. Kadın Saul’a yaklaştı. Onun büyük şaşkınlık içinde olduğunu görünce, “Bak, kölen sözünü dinledi” dedi, “Canımı tehlikeye atarak benden istediğini yaptım. Şimdi lütfen kölenin söyleyeceğini dinle. İzin ver de, önüne biraz yemek koyayım. Yoluna devam edecek gücün olması için yemek yemelisin.”

Ama Saul, “Yemem” diyerek reddetti. Ancak hizmetkârlarıyla kadın zorlayınca, onların dediğini yaptı. Yerden kalkıp yatağın üzerine oturdu. Kadının evinde besili bir dana vardı. Kadın onu hemen kesti. Un alıp yoğurdu ve mayasız ekmek pişirdi. Sonra Saul’la görevlilerinin önüne koydu. Onlar da yediler. Sonra o gece kalkıp gittiler.

Endor Cadısı Avrupa'daki fantezi sanatının hayranları ve dini inancı olan veya olmayan birçok insan için popüler bir motif haline geldi. Büyücülükle ilgili ilk efsanevi kadınlardan biri olarak bilinir. Bazı din uzmanları onun bir peygamber olarak kabul edilebileceğini bile öne sürmüştür. Hikayesi birçok sanatçı ve yazarın hayal gücünü etkilemiştir.

Çağlar boyunca birçok eser İncil'deki bu cadı hikayesinden ilham almıştır. Ayrıca birçok başka masal, roman ve şiirde de yer aldı. Endor Cadısı, Star Wars'da bile görülür. Hatta Ewokların yaşadığı gezegene bile Endor adı verilmiştir.

Tüm bunların dışında Avrupa'nın karanlık tarihindeki cadı avı olayları, Salem'da yaşanan felaketler ve engizisyon mahkemelerinin cadı yargılamaları, yani yüzbinlerce insanın katledilmesiyle sonuçlanan olaylar İbrani mitolojisindeki bu tarz metinler yüzünden ortaya çıkmış ve körüklenmiştir.

---

• G. Vermes, The Resurrection, 2008.
• E. Klostermann (ed.), Orígenes, Eustathius von Antiochien und Gregor von Nyssa über die Hexe von Endor, 1912
• http://biblelight.net/witch_of_endor.htm
• https://www.biblegateway.com/resources/all-women-bible/Witch-Endor
• 1.Samuel, 28:3-25

●►Üye olarak platforma destek olabilirsiniz: KATIL
●►Patreon üyeliği için: PATREON

IRKÇI BİR TANRI: YHVH

Yazan: Serdar Kaangil

IRKÇI BİR TANRI : YHVH

Allah-Tanrı farkı Musevilik, Hristiyanlık ve İslâm semitik ve ilahi kökenli olarak kabul edilen dinlerdir ki bu dinlerin en kadim olanı Museviliktir. Diğer bütün dinlerde olduğu gibi semitik kökenli dinlerin de temel unsurunu tanrı inancı oluşturur. Yine İslam ve Hristiyanlığın temelini de oluşturan Musevilik ve Tevrat’tır. Bu üç dinin ise İbrahim’e kadar dayandığı öne sürülür. Bu dinlerde ortak unsur tanrı olmasına rağmen bu tanrıya hitap ederken kullanılan İsimlerin tamamı olmasa bile, en başta gelenleri farklıdır. Bu İsimler, Yahudiler için YHVH, Hristiyanlar için Baba Tanrı, Müslümanlar için ise Allah’tır.

Her ne kadar Hristiyanlar, YHVH ismini Yehova olarak telaffuz etmiş olsalar da, YHVH’nın Yehova olduğu iddiasının kanıtı yoktur. Yehova ismi Yahudiler tarafından kabul görmez. Çünkü kendileri de YHVH’nın telaffuzunu bilmemektedir ve çok uzun zamandan beri bu adı ağızlarına almamakta olduklarından ve telaffuzu da bir yerde kayıtlı olmadığından Yehova telaffuzu doğrulanmamaktadır.

Yehova ismine ilk kez 1270 yılında kaleme alınan Raymond Martin’in "Pugio Fidei" adlı eserinde rastlanır. Söz konusu okunuşun, Papa Leo X’un itirafçısı olan Peter Galatin’in icadı olduğu ve aynı okumayı Fagius’un da (1550) ileri sürdüğü genel olarak kabul edilir. Büyük olasılıkla Peter Galatin, bu ismi Raymond Martin’in kitabından duymuştur. Yahudi inanışına göre Adem ile Havva ve iki oğlu Habil ve Kabil, tanrıyı YHVH ismiyle bilmekte ve Adem’in büyük oğlu Enoş’un zamanında tanrıya bu İsimle dua edilmekteydi.

Çünkü Musa, “Beni size atalarınızın Tanrısı, İbrahim’in Tanrısı, İshak’ın Tanrısı ve Yakup’un Tanrısı gönderdi” demiştir. Yani, YHVH atalarının tanrısıyla özdeşleşmiştir. Musa şöyle karşılık verdi: “İsrailliler`e gidip, `Beni size atalarınızın Tanrısı gönderdi` desem, `Adı nedir?` diye sorabilirler. O zaman ne diyeyim?”

Tanrı "Ben Ben'im" dedi, "İsrailliler`e de ki, "Beni size 'Ben Ben'im' diyen gönderdi". [Çıkış 3:13-14]

″İsraillilere de ki, “Beni atalarınızın Tanrısı, İbrahim`in Tanrısı, İshak`ın Tanrısı ve Yakup`un Tanrısı Rab gönderdi. Sonsuza dek adım bu olacak. Kuşaklar boyunca böyle anılacağım." [Çıkış 3:15]

İbranicede sesli harf olmadığından, bütün kelimeler sessiz harflerle yazıldığından, kelime telaffuzları sessiz harflerin arası seslilerle doldurularak sağlanırdı. Ancak kayıtlardaki YHVH'nin yasaklı oluşundan dolayı halk arasında konuşulmadığından dilden dile geçememiş ve zamanla nasıl telaffuz edildiği bilinemez olmuştu. Artık YHVH denmiyor, onun yerine “İsim” deniyordu.

Yahudi kaynaklarında, "İsim" Tanrı’nın telaffuz edilemez ve hususi ismi olan YHVH’nin yerine kullanılır ve büyük harfle yazılır. [1]

Peki YHVH neden yasaktı ya da yasak olarak algılanmıştı?

YHVH şeklindeki 4 sessiz harfin tam olarak telaffuz edilmesinin ne zaman sınırlanmaya başladığı hususunda farklı görüşler vardır. Talmud, İsim’in mâbedin tahribinden kırk yıl önce baş haham adil Simon’un ölümünden sonra hahamların İsim’in telaffuzuna son verdiklerini söyler.

Bu tarihten sonra İsim’in telaffuzu yasaklandı ve onu telaffuz edenin gelecek dünyada bir payının olmayacağı ifade edilmeye başlandı. Hatta, Hanannah ben Teradion, talebelerine İsim’in telaffuzunu öğrettiği için cezalandırıldığı nakledilir. Bu cezalandırılmanın nedeni, İsim’in ehil olmayan insanlara öğretmek olduğu söylenir. Çünkü, dört sessiz harfin kamuya açık yerlerde seslendirilmesine son verilmiş olmasına rağmen, hem birinci mabet hem de ikinci mabet boyunca bu seslendirilmenin bütünüyle ortadan kalkmadığını yalnızca kullanımının gittikçe daraldığını gösteren deliller vardır.

Dört sessiz harf mabette, haham kutsamasında tekrarlanmaktaydı:

“YHVH, Musa’ya şöyle dedi: Harun’la oğullarına de ki, ‘İsrail halkını şöyle kutsayacaksınız. Onlara diyeceksiniz ki, YHVH sizi kutsasın ve korusun; YHVH aydın yüzünü size göstersin ve size lütfetsin; YHVH yüzünü size çevirsin ve size esenlik versin. Böylece, kahinler İsrail halkını adımı anarak kutsayacaklar. Ben de onları kutsayacağım.” (Sayılar 6/ 22-27)

Zaman içinde sinagoglarda da kullanım çekincesi doğmuş olmalıdır ki, YHVH telaffuzu tamamen ortadan kalkmıştır.

YHVH’nın telaffuz edilmeme tarihini tespit etmek mümkün gözükmemektedir. Ancak bunun birdenbire değil, tarihsel bir süreç içinde ve tedricen olduğu söylenebilir. Gündelik hayattaki kullanımının terk edilmesi, hahamlara has kılınmasının yanı sıra Kitab-ı Mukaddesin son kitaplarında da gittikçe daha az görünmeye başlar. Örneğin, YHVH yerine Kyrios kullanılır. Yine Kyrios gibi Rab anlamına gelen Adonai (Adonay) kullanılmıştır. Adonai bile zamanla telaffuz edilmekten kaçınılmaya başlandı ve onun yerine İsim anlamına gelen İbranice ha-Shem’i (ya da Aramca Shema’yı) söylemek adet haline geldi.

Dört sessiz harfin telaffuz edilmeme sebeplerinden biri, Levililer’de (24/16) yer alan metindir:

“Rabbe söven kesinlikle öldürülecektir. Bütün topluluk onu taşlayacak.

İster yerli isterse yabancı olsun, Rabbe söven herkes öldürülecektir”.

Sövgünün rabbin adıyla yapılmış olması olarak algılanan ve uygulanan bu ayetin YHVH isminin telaffuzunu engelleyen temel yasa olduğu düşünülmektedir.

Telaffuz edilmeme uygulamasının kendisinden kaynaklandığı düşünülen bir diğer ayet de Çıkış 3/15’de yer alır:

“İsrailliler’e de ki, beni size atalarınızın Tanrısı, İbrahim’in Tanrısı, İshak’ın Tanrısı ve

Yakub’un Tanrısı Rab gönderdi. Sonsuza dek adım bu olacak. Kuşaklar boyunca böyle anılacağım”. 

Burada “sonsuza kadar” anlamına gelen le-olam ifadesi le-allem şeklinde okunduğunda “bu benim gizlenecek ismimdir” anlamına gelmektedir.

Bir başka sebep ise;

“Senin Tanrın Rab’bin adını boş yere ağzına almayacaksın” şeklindeki Çıkış 20/7 ve Tesniye 5/11’de yer alan ve On Emir’den birini teşkil eden ifadedir.

10 Emir’de “Tanrının adını boş yere ağzına almayacaksın” demesine rağmen Musevilikle Müslümanlık arasındaki en önemli farklardan biridir bu.

Yahudiler tanrının adını hiç ağızlarına almazken, Müslümanlar ağızlarından düşürmezler.

Vallahi, billahi, tillahi, “Allah Allah”, “Hay Allah!” “Ya Allah”, “Of Allahım of”, “Öff. Allaaahh!”i “Allahısmarladık, “Allaha emanet ol”, ”Allah mesut etsin”, “Allah rahmet eylesin” vs. gibi, her sözde ve yeminde Allah’ı kullanırlar.

Gelelim YHVH’nın anlamına. YHVH’nin anlamının ne olduğuna dair bir çok açıklama ileri sürülmüştür. Temel hareket noktaları, Çıkış 3/14’de yer alan ‘ben benim’ ya da “ben ben olanım” şeklindeki anlamlandırmadır.

Burada kullanılan kelime, “vhv” kökündendir ve “olmak” anlamına gelir.

Sahası olmasından dolayı, Albright bir çok çalışmasında YHVH meselesini ele almış ve onu anlamlandırma çabasında, kelimenin kullanılış tarihini, Yahudilerin tarihini ve dinsel-kültürel olarak ilişkili oldukları kültürlerdeki uygulamaları bir alt yapı olarak kullanmıştır.

Ona göre, Söz konusu İsim, yalnızca “düşmek, olmak, var olmak” anlamlarına gelen şifahi kök HWH'den türetilebilir.

Abright’in YHVH’nin anlamının ne olduğuna dair yaklaşımı onun, kelimenin mevcut haliyle, daha uzun olan bir ismin kısaltılmış şekli olduğu teorisine dayanır.

Bu konuda ciddi bir örnek ise MÖ. 15. yüzyıl Kenan dilinde bulunmaktadır.

Burada Kenan fırtına tanrısı olan ve sürekli olarak Al’iyan olarak zikredilen Baal, aslında “savaş meydanlarında karşılaştığım şampiyonlara galip geleceğim” şeklindeki bir ismin kısaltılmış halidir ve “ben kesinlikle galip geleceğim” anlamına gelmektedir.

İbranice Kitab-ı Mukaddes Çıkış 3/14’de yer alan “ben ben olanım” cümlesi ettirgen, Yahveh, üçüncü şahıs olarak takdim edildiğinde Yahweh asher yihweh (daha sonra yihyeh), “var olanının olmasına sebep olan” anlamına gelir.

Orijinal haliyle tek başına düşünüldüğünde bu formülün doğruluğu hususunda şüphe etmek mümkün olabilir ancak söz konusu kullanıma MÖ. ikinci bin yıl Mısır metinlerinde fazlasıyla rastlanılmaktadır.

MÖ. 15. yüzyıldan kalma olan ve Amun’a yöneltilen bir ilahide şöyle denilir:

"Ey, var olanın olmasına sebep olan (yaratan) tanrı."

Albright, YHVH’nin anlamına yönelik bu teklifinin yanlışlığının ortaya konması halinde, bunun İsrail’lilerin kendi tanrılarının her şeyin yaratıcısı olduğunu kabul ettikleri gerçeğinin değiştirmeyeceğini, çünkü Kitab-ı Mukaddes’de buna dair oldukça yoğun metinlerin bulunduğunu söyler. [2][3][4]

YHVH’NİN IRKÇILIĞI / VAAD EDİLMİŞ TOPRAKLAR

Yaratılış 15:18-21: O gün RAB Avram`la antlaşma yaparak ona şöyle dedi: “Mısır Irmağı`ndan büyük Fırat Irmağı`na kadar uzanan bu toprakları -Ken, Keniz, Kadmon, Hitit, Periz, Refa, Amor, Kenan, Girgaş ve Yevus topraklarını senin soyuna vereceğim.”

Tesniye 11:23: RAB bu ulusların tümünü önünüzden kovacak. Sizden daha büyük, daha güçlü ulusların topraklarını mülk edineceksiniz.

Tesniye 11:24: Ayak basacağınız her yer sizin olacak. Sınırlarınız çölden Lübnan`a, Fırat Irmağı`ndan Akdeniz`e kadar uzanacak.

Tesniye 11:25: Hiç kimse size karşı koyamayacak. Tanrınız RAB, size verdiği söz uyarınca, ayak basacağınız her yere dehşetinizi, korkunuzu saçacaktır.

Yeşu 1: 3. Musa`ya söylediğim gibi, ayak basacağınız her yeri size veriyorum.

Yeşu 1: 4. Sınırlarınız çölden Lübnan'a, büyük Fırat Irmağı`ndan bütün Hitit ülkesi dahil batıdaki Akdeniz`e kadar uzanacak.

Konuya dair görüşü savunan birkaç kişinin açıklamasına bakalım:

Theodor Herzl (1887) diyor ki:

“Kuzey sınırlarımız Kapadokya’daki dağlara kadar dayanır. Güneyde de Süveyş Kanalı’na. Sloganımız, David ve Solomon’un Filistin’i olacaktır.” 

Bu da David Ben Gurion'un (1948) açıklaması:

“Filistin’in bugünkü haritası İngiliz manda yönetimi tarafından çizilmiştir. Yahudi halkının, gençlerimizin ve yetişkinlerimizin yerine getirmesi gereken Nil’den Fırat’a kadar bir iş daha vardır.” 

Yani Yeşu'daki bu metinlere olan inanış eskiden beri vardır.

Tevrat'a bakmaya devam edelim.

Yasa’nın Tekrarı 26:19: “Tanrınız RAB sizi övgüde, ünde, onurda yarattığı bütün uluslardan üstün kılacağını, verdiği söz uyarınca kendisi için kutsal bir halk olacağınızı açıkladı.”

Yeremya 30:11: Çünkü ben seninleyim, seni kurtaracağım diyor Rab. `Seni aralarına dağıttığım bütün ulusları tümüyle yok etsem de, seni büsbütün yok etmeyecek, adaletle yola getirecek, hiç cezasız bırakmayacağım.

Yeşaya 61/ 5-6: Yabancılar sürülerinizi güdecek, Irgatınız, bağcınız olacaklar. Sizlerse RAB`bin kâhinleri, Tanrımız`ın görevlileri diye çağrılacaksınız. Ulusların servetiyle beslenecek, Zenginlikleriyle övüneceksiniz.

Tesniye 20/16-18: “Rabbin sana miras olarak vermekte olduğu bu kavimlerin şehirlerinden nefes alan kimseyi sağ bırakmayacaksın. Rabbin sana emrettiği gibi tamamen yok edeceksin.” 

Yeremya 48:10: “Rabbin işini gevşeklikle yapan lanetli olsun ve kılıcını kandan alıkoyan lanetli olsun.”

Yeremya 46:10: "Çünkü o gün her şeye egemen YHVH’nın günüdür. Düşmanlarından öç alması için öç günüdür. Kılıç doyana dek yiyecek, kanlarını kana kana içecek. Çünkü Rab, her şeye egemen YHVH kuzeyde, Fırat kıyısında kurban hazırlıyor."

Tesniye:7/1-3: “Onları tamamen yok edeceksin, onlarla ahdetmeyeceksin, onlara acımayacaksın.”

Muhammed hazretleri Yahudilerin ırkçı tanrısını ve onların ırkçı peygamberlerini almış, Arapların putperest adet ve ibadetleriyle harmanlayarak İslam’ı kurmuştur.

O’na göre YHVH Allah’tır.

Nitekim Bakara-47’de YHVH'yı tasdik eder:

"Ey İsrailoğulları! Size verdiğim nimetimi ve sizi cümle âleme üstün kıldığımı hatırlayın."

Meallere parantez içinde “vaktiyle” ya da “bir zamanlar” eklenerek, bu ırkçı kayırmanın artık sona erdiği yansıtılmak istenmiştir ama Arapçasında bu sözcükler yoktur. Başlangıçta Yahudilerin seçilmiş bir ırk olduğunu kabul eden Muhammed'in Medine’deki Yahudilere peygamberliğini kabul ettirememesinden ve onların bir kısmını katledip bir kısmını yurtlarından sürmesinden sonra Yahudi karşıtı ayetlere yer verdiğini görüyoruz:

Maide-82: İnsanlar içinde inananlara düşmanlık bakımından en azılısı olarak Yahudilerle Allah’a ortak koşanları bulacaksın. (…)

Ahzab-27: Allah, sizi onların topraklarına, yurtlarına, mallarına ve henüz ayak basmadığınız topraklara varis kıldı. Allah, her şeye hakkıyla gücü yetendir.

Yani, ırkçılık bu defa tersine dönmüş, Yahudi düşmanlığı haline gelmiştir.

Yahudi Beni Kureyza kabilesinin tüyü bitmiş tüm erkeklerin kafalarının kesilerek katledilmesi bu düşmanlığın neticesidir. İslam'daki Yahudi düşmanlığı o zamandan beri devam etmektedir.

Yahudiler dinlerinde kısmen  de olsa reforma gitmişlerdir ama fanatik Yahudilerin köktendinci İslamcılardan hiçbir farkı yoktur. Onların kafasında hala Tevrat’taki YHVH’nin emir ve vaatlerine inançtan kaynaklanan ırkçı, emperyalist emeller mevcuttur. Gözleri Nil’den Fırat’a ve Batı Akdeniz’e kadar olan topraklardadır, yani Anadolu’dadır.

KAYNAKLAR

1. Ephraim E. Urbach, The Sages Their Concepts and Beliefs, trs. Israel Abrahams, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts and London 2001, s. 124-134
2. Albright, From Stone Age to Christianity, s. 261.
3. Bir Sessizliğin ya da Yhvh’nin Tarihi
4. YHVH’nin Telaffuz Edilmeme Olgusu Üzerine Bir Araştırma-Fuat Aydın
5. Çıkış 3:13-15; 3:14; 20:7; 5:11
6. Sayılar 6:22-27
7. Levililer 24:16
8. Yaratılış 15:18-21
9. Tesniye 11:23-25; 20/16-18; 7:1-3
10. Yeşu 1: 3-4
11. Yasa’nın Tekrarı 26:19
12. Yeremya 30:11; 48:10; 46:10
13. Yeşaya 61:5-6
14. Bakara 47
15. Maide 82
16. Ahzab 27

SÜMER-BABİL TOPLUMLARINDA VE İSLAM'DA CİNLER

Hazırlayan: A.Kara

ANTİK SÜMER-BABİL TOPLUMLARINDA VE İSLAM'DA CİNLER

Sümer topraklarına, kültür ve dinlerine sahip olmuş olan Samilerin, onların efsane ve inanışlarından hiçbirini benimsemediğini düşünmek doğru olmayacaktır. Kurulan her Sami devletinin Sümer dininden ögeler edindiği ve kendine uyarladığı bulunan arkeolojik keşifler ile ispatlanmıştır.

Cin inanışı da bunlardan biridir. Bu bağlamda önce Sümer-Babil toplumlarında cinlere dair anlatılara, onlardan ne şekilde bahsedildiğine sonra da bu inanışların Arap coğrafya ve dininde nasıl yer edindiğine hadisler üzerinden bakacağız.

Sümer mitolojisinde Galla adlı cinlerin ismi İnanna ve Dumuzi mitosunda sıkça geçmektedir. Bunlar insanları yer altına çeken, yedi rakamı ile tanımlanan, şekil değiştirebilen kötü cinlerdir. İnanna-Dumuzi efsanesinde Dumuzi'yi yer altına çekenler de Galla adlı bu cinlerdir. [19] Sümer tabletlerinde onların yiyip içmedikleri ve sevgi barındırmadıklarına vurgu yapılır. [20]

Enki, yer altına inip orada esir kalan doğurganlık tanrıçası İnanna'yı kurtarmak için tırnaklarının dibindeki pislikten kurgarru ve kalaturru adında varlıklar yaratır ve bu varlıkları yer altı dünyasına, İnanna'nın yanına gönderir. Yani Enki cinleri kirden yaratmış ve onları cehennem ile ilişkilendirilen yer altı dünyasına göndermiştir. Onların yaratılışındaki bu kir ögesi Arap dinindeki "cinlerin azığı (yiyeceği)" konusu ile oldukça ilişkilidir.

İnanna'nın yer altına inişinin anlatıldığı mitosa göre İnanna cinler tarafından kurtarılıp yeryüzüne çıktığında etrafı cinlerle sarılmış durumdadır. Yeryüzüne dönmüş olan İnanna'nın anlatısında cinlerden nasıl bahsedildiğine bakalım:

İnanna ölüler diyarından çıktı;

İnanna ölüler diyarından çıkınca,

Ulağı Ninşubur ayaklarına kapandı,

Yerin dibine girdi, çaputlara büründü.

Cinler kutsal inanna’ya şöyle dediler:

“Ey inanna kentinin önünde bekle, onu sana getireceğiz” [8]

Tıpkı orta doğu dinlerinde Belkıs'ın tahtını göz açıp kapayıncaya kadar getiren cinler gibi, Sümer dininde de cinler diğer varlıkları başka yerlere götürebilmektedir. Öyle ki cinler, İnanna'nın huzuruna çıksınlar diye diğer tanrıları İnanna'nın ayağına getirirler.

Yukarıda da gördüğünüz üzere cinler:

“Ey inanna kentinin önünde bekle, onu sana getireceğiz” derler fakat cinlere dair bir diğer özellik bu mitosta İnanna'yı sürekli olarak farklı yerlere götürebilmeleridir.

İlgili Sümer efsanesinin metninde cinler:

“Haydi onu götürelim, Umma'da Sigkurşagga’ya götürelim onu.”

“Haydi onu götürelim, Badtibira’da Emuşkalamma’ya götürelim onu.” [8]

Gibi ifadeler kullanır ve İnanna'yı ilgili yerlere götürürler.

Sümer'i işgal eden Samiler Babil'i kurduğunda Sümer dinini kendi dillerine çevirerek, okudu, öğrendi ve türetti. Efsanelerinde yer altı dünyasına dair korkularının ne kadar ağır bastığı net şekilde görülür. 

Babil mitolojisinde Gılgamış'ın ölen arkadaşı Ea-bani, ölüm tanrısı Nergal tarafından diriltildiğinde Gılgamış'a yeraltı dünyasını tarif ederken defnedilen bir savaşçı ile cesedi toprak üstünde terk edilmiş iki savaşçıyı kıyaslayarak şöyle der:

Bir divana yattı,

Ve saf sudan içti.

Savaşta öldürülen adam... Sen de ben de sıkça gördük böylesini.

Babası ile annesi başını kollarına almış,

Ve karısı yanı başında diz çökmüş.

Öte yandan cesedi yeryüzüne bırakılmış adam,

Sen de ben de sıkça gördük böylesini...

Ruhu artık yeryüzünde istirahat etmiyor.

Ruhuyla artık kimsenin ilgilenmediği adamı,

Sen de ben de sıkça gördük böylesini...

Şişelerdeki tortular, ziyafetlerden geriye kalanlar,

Ve sokaklara saçılanlar artık onun yemeği. [9]

Dikkat edilmesi gereken yer son iki mısradır:

Şişelerdeki tortular, ziyafetlerden geriye kalanlar,

Ve sokaklara saçılanlar artık onun yemeği.

Yani Samilere göre cesedi gömülmeyen savaşçılar yeryüzünde dolaşıyor, insanların ziyafetlerinden, yiyip içtiklerinden, sokaklara atılan artık yemeklerden, mesela sıyırıp yedikleri etlerin kemiklerinden besleniyorlardı. Onların yemeği artık buydu. Peki bu size tanıdık geldi mi? İslamdaki cinlerin yemeği inanışı ile ne kadar benziyor değil mi?

İşte efsane ve inanışlar böyledir. Sümer ve Babil'deki kirden yaratılan, yer altına, dolayısı ile ateşin egemen olduğu mekana gönderilen canlılar ile huzur bulamayan savaşçıların yeryüzünde gezerek yemek artıklarını yemesi gibi anlatılar Sami toplumları arasında yayılarak Arapların cin dediği varlığın yaratılışına zemin hazırlamıştır. Öyle ki oldukça güçlü görünen cin inanışlarından dolayı eski Arapların cinlere saygı duyduğu, taptığı olmuş ve aslında insanların yarattığı bu mistik varlık gerçekmiş gibi Kur'an'da ve kutsal denen diğer kitaplarda bile kendine yer edinmiştir.

Cinlere olan inancın kesin kökeni tam olarak bilinmese de Orta Doğu'daki bazı bilim adamları onların çöllerde ve kirli yerlerde yaşayan kötü ruhlar olarak ortaya çıktığını, genellikle hayvan biçimine girdiklerini iddia eder. [7] Diğerleri ise cinlerin başlangıçta pagan doğa tanrıları olduklarını ve diğer tanrılar daha fazla önem kazandıkça cinlerin yavaş yavaş önemsizleştiğini iddia eder. Aslında Sami ırkının birbirleri ile bağlantısı, inanışları, Mezopotamya'daki süreçleri ve Sümer-Babil-Akad metinleri göze alındığında bu iki görüşe de doğru demek mümkündür. 

Eski Sümerler şişkin gözlü, köpek yüzlü, pullu vücutlu, kuş pençeli ve kanatlı bir rüzgar cini olan Pazuzu'ya inanıyorlardı. Eski Babilliler, uzaktaki ıssız yerlerde, çöllerde, mezarlıklarda, dağlarda ve denizde bulunduğuna inanılan bir cin sınıfı olan utukku'ya inanıyorlardı.

Babilliler aynı zamanda Arapların çölde yaşayan, sırtlan şeklinde görünen ve gezginleri yakalayıp yiyen Gul adlı iblis inancına benzer şekilde, tenha yerlerde gezginlere saldırdığına inanılan bir vampir cin olan Rabisu'ya da inanmışlardı. Adı etimolojik olarak bir Sümer yeraltı cini olan galla ile ilişkiliydi. [7][11][12][13]

Eski Suriye kenti Palmira'da cinlere benzer varlıklar cinnayê olarak biliniyordu. Günümüz Bedevileri arasındaki cinler gibi cinnayê'nin de insanlara benzediği düşünülüyordu. Çöldeki kervanları, sığırları, köyleri koruduklarına inanıldığından onların şerefine koruyucu tapınaklar kuruldu.

İnsana cin musallat olması, bedenine girmesi gibi anlatı ve inanışların temeli bile Sümer'e dayanmaktadır. Hatta bazı Müslüman modernistlerin cinleri hastalığa neden olan virüs olarak yorumlamasına benzer şekilde antik Sümer'de de insan bedenine giren cinler onları hasta ediyordu. [15] 

Sümer büyücüleri yaptıkları ayinlerde cinleri kovmak için “Gökyüzünün davetine kulak verin! Yer altı dünyasının davetine kulak verin!” gibi sözler kullanırlardı. Kişiyi kötü cinlerin saldırılarından korumak için evinin çeşitli yerlerine büyülü sözlerin yazıldığı muskalar konur, daha sonra kötü cinler tasvir edilerek kovulurdu. [16] 

Sümerlerin inanışına göre bir insan hata ve günahlarında aşırılığa gidip bunları terk etmiyorsa koruyucu tanrısı o kişinin bedeninden çıkar ve bu boşluktan faydalanan cinler kişinin bedenine girerek ele geçirir, onu kötü hale sokardı. Bu cinlerden kurtulmak için tanrılara yakarıp dua etmek, onlara kurban ve adaklar vermek, böylece sevgilerini geri kazanmak gerekirdi. Bu yolda edilen dualardan biri şöyledir:

“Koruyucu tanrım, hatalarım çok, günahlarım büyüktür.

Tanrılar, hatalarım çok, günahlarım büyüktür.

Tanrıçalar, hatalarım çok, günahlarım büyüktür.

Ey bildiğim bilmediğim tanrılar,

Ey bildiğim bilmediğim tanrıçalar,

Koruyucu tanrımın kalbindeki öfke geçsin,

Bildiğim bilmediğim tanrıların öfkesi geçsin..” [17]

Sümer dininde tanrıların en çok sevdiği kurbanın kuzu olduğuna inanıldığından kurban ve adaklar genellikle koyun, oğlak ve kuzulardan oluşurdu. Fakat bir hastalığa tutulmuş kişinin tanrılardan yardım isteyebilmesi ve kötü cinleri def edebilmesi için bir domuz kurban edilmesi ve 6 parçaya bölünerek hastanın üzerine konması gerekirdi. Sonrasında Apsu'nun kutsal suyuyla yıkanan hastanın kapısının önüne külde pişirilmiş 7 ekmek bırakılır ve bu eylem 2 kez tekrarlanırdı. Devamında ise insan uzuvlarının karşısına 6 parçaya ayrılmış olan domuzun uzuvları konarak cinlere takdim edilirdi. [21]

Doğuma dair bazı inanışlar da vardı. Nugig veya kadiştum adlı sınıftan olan Sümer rahibeleri aynı zamanda büyücü olarak görülüyor, genel olarak tapınaklarda görev yapıyor olsalar da doğum yapacak kadınları koruma görevini de üstleniyorlardı. Çünkü inanışa göre doğum yapan kadın zayıf düştüğünden onu kötü cinlerin ve ifritlerin saldırılarından korumak gerekiyordu. [18]

Yani İslam'da olduğu gibi antik Mezopotamya'da da cinlerin yarı insan yarı hayvan görünümlü varlıklar olduğu, mezarlık, çöl gibi tenha yerlerde bulunup insanlara musallat oldukları, bedenen zayıf veya günahkar insanları, hamileleri hedef aldıkları, insan bedenine girdiklerine, şekil değiştirebildiklerine dair inanışlar bulunmaktaydı.

Cinlerin yiyip-içtikleri konusundaki ihtilaf bile İslam'a aynı şekilde geçmişti. Çünkü Sümer dininde cinlerden bahsedilirken bazen yiyip içmedikleri, bazen ise tam tersi olduğundan bahsedilirdi. Bu, günümüz İslam alimleri arasında bile hala devam eden ihtilaflardan biridir. Çünkü bir kısmı "cinler tabi ki yer-içer" derken diğer kısmı "ateş ve dumandan olan varlıklar nasıl yiyip içsin" demektedir.

Şimdi gelin hadislerde Cinlere dair neler anlatılıyor, Mezopotamya'daki inanışlara nasıl benziyor kendiniz görün.

Cinlerin yemeği -1
Ebû Hüreyre'den rivayet edilmiştir:
Ebû Hüreyre, Peygamber'in beraberinde bulunuyor ve abdest için su matarasını taşıyordu. Hazreti Peygamber taharet için uzaklaşınca, Ebû Hüreyre su matarasını alarak Hazreti Peygamberi
takip etti. Bunu fark eden Hazreti Peygamber:
«Bu (peşimden gelen) kimdir?.» buyurdu. Ebû Hüreyre;
-Ben, Ebû Hüreyre,'yim, diye cevap verdi.
Resûl-i Ekrem: «Bana birkaç taş getir, onlarla temizleneyim. Ancak kemik ve tezek getirme.»
Ebu Hüreyre der ki:
-Kemik ve tezeğin nesi var? diye sordum. Peygamber bana cevaben şöyle buyurdu:
«Onlar (kemik ile tezek) cinlerin yemeklerindendir. Nitekim bana Nasibin beldesinin cinlerinden bir heyet geldi. Onlar ne iyi cinlerdi. Benden azık ve yiyecek istediler. Ben de onlar için Allah'a dua ettim ki, rastladıkları her kemik ve tezeğin üstünde behemehal bir yiyecek bulsunlar.» [3]

Cinlerin yemeği -2
Âmir'den rivayet edilmiştir:
“Alkame'ye sordum: Abdullah İbn Mes'ud, Resulullah (s.a.v.) ile birlikte cin gecesinde bulundu mu?” dedim. Alkame:
“Abdullah İbn Mes'ud'a ben de bu meseleyi sorup: “Sizden birisi, Resulullah (s.a.v.) ile birlikte cin gecesinde bulundu mu?” dedim. Abdullah İbn Mes'ud:
“Hayır, fakat bir gece biz Resulullah (s.a.v.) ile birlikte bulunduk. Bir ara onu kaybettik ve onu vadilerde, dağ yollarında aradık, acaba (cinler tarafından) uçuruldu mu, yoksa gizlice öldürüldü mü?” dedik. Böylece bir kavmin geceleyebileceği en kötü geceyi geçirdik. Sabahlayınca bir de baktık ki, Resulullah (s.a.v.) Hirâ tarafından çıka geldi. Ona:
“Ey Allah'ın resulü! Seni kaybettik, aradık, fakat bulamadık. Bu sebeple bir kavmin geceleyeceği en kötü geceyi geçirdik” dedik. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v.):
“Bana, cinlerin dâvetcisi geldi. Onunla gittim de cinlere Kur'ân okudum” buyurdu. Bizi götürerek cinlerin izlerini ve ateşlerinin eserlerini bize gösterdi. Cinler, Resulullah (s.a.v.)'e azıklarını sormuşlardı. O da, (onlara):
“Elinize geçen üzerine besmele çekilmiş her kemik olabildiği kadar bol etli olarak sizindir. Her deve tezeği de hayvanlarınıza yemdir” buyurmuş. Daha sonra Resulullah (s.a.v.) bize dönerek:
“Artık siz bunlarla taharetlenmeyin! Çünkü onlar, (din) kardeşlerinizin yiyeceğidir” buyurdu. [10]

Muhammed'in bir cini yakalayıp bağlaması

Ebû Hüreyre'den rivayetle Peygamber şöyle demiştir:
«Dün gece bir azgın cin, namazıma mani olmak için üzerime atıldı. Allah'ın izniyle onu kıskıvrak yakaladım. Hatta istedim ki mescidin direklerinden birine bağlayayım da, sabahleyin hepiniz onu göresiniz. Lâkin sonra kardeşim Süleyman peygamberin şu duası hatırıma geldi:
Allah'ım, beni bağışla ve benden sonra hiçbir kimseye nasip olmayacak bir saltanat bana ver.» (Cinlere hükmetme saltanatının yalnız kendisine ait olmasını dinleyen Süleyman peygamberin bu duası yüzünden o cini bağlamaktan vazgeçti.) [1][2][5]

Muska ile cinden korunma
Hz. Enes radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalatu vesselam bize, zehre karşı, göz değmesine karşı, nemle kurduna karşı rukye yapmamıza ruhsat tanıdı." [4]

Cinlerin insan kılığına girmesi

Ebû Bekir Muhammed b. Ubeyd der ki: Abdurrahman b. Abdüllah, amcası Amr b. el-Heyseman kendisine, babası vasıtasıyla dedesinden şöyle naklettiğini rivayet etmiştir: «Merkua gitmek üzere evden çıktım.Dört fersah kadar uzaklaşınca, bir pınar başında oyna-şan bir güruh gördüm. Onları seyretmeye koyuldum.Derken biri geldi, arkadaşının sırtına atladı, sonra diğeri ötekinin boynuna atladı. Üzerlerine atımı sürmek istedim. Arka üstü yatarak gülmeye, kahkaha atmaya başladılar. Sonra atımın başım onlardan çevirip yoluma devam etmek istedim. Baktım ki bir ağacın altından kahkaha sesleri gelmiyor mu? (hayret ettim, kaldım..)»

Yine el-Haysem, babasından naklediyor: «Bir arkadaşımla birlikte yolculuğa çıktık, yolun ortasında bir kadın gördük. Haydi onu atlarımıza alalım» dedim. Arkadaşım onu arkasına aldı. Ona bakınca bir de ne gör-sem ağzından hamam bacasından çıkan alevler gibi alev çıkmıyor mu? Hemen ona hücum ettim. Bana dedi ki: «Ben sana ne yaptım da bana böyle hücum ediyor-sun?» Arkadaşım da sanki bir şey olmamış gibi:

«Yahu zavallıdan ne istiyorsun?» demez mi? Susmak zorunda kaldım. Ve yürüdük. Bir saat sonra tekrar baktığımda yine ağzını açmaz mı? baktım yine aynı alevler. Hücum ettim. Aramızda bu hâl üç kere cereyan etti. Üçüncüsünde azmettim, "mutlaka bunu yere sereceğim" dedim Üzerine atladığım gibi yere yıktım onu. Fakat yine susmadı ve şöyle söyledi: «Allah kahretsin seni, bugüne kadar senin kadar cesur bir kimse görmedim. Amma da yürek varmış sende!» [6]

Cinlerin akşam, tenhada çocukları kaçırması

Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Yiyecek içecek kaplarının üzerlerini örtünüz, su kırbalarının ağız iplerini bağlayınız, bütün kapıları arkalarından kapayınız, yatsı vakti sırasında çocuklarınızı dışarıda hareketten men edip eve toplayınız. Çünkü o zaman cinlerin yayılması ve bir şeyi süratle alıp kapmaları vardır. Uyku sırasında kandilleri söndürünüz. Çünkü fasıkçık; yani fare, bazen yanan fitili çeker de ev halkını yakar." [14]

Cinlerin bir adamı kaçırması

Abdurrahman b. Ebî Leylâ anlatıyor: Kadının birinin kocası ortadan kayboldu. Kadın dört yıl bekledikten sonra durumunu Ömer b. el-Hattâb’a anlattı. Ömer (R.A.), bunu kendisine haber ettiği gün itibariyle dört sene beklemesini emretti. Kocasının gelmemesi ve ondan haber alamaması halinde dört yıl sonra evlenebileceğini de bildirdi. Kadın evlendikten bir süre sonra kaybolan kocası geri döndü. Evinin kapısını çalarken veya evine giderken ona: “Karın senden sonra başkasıyla evlendi” dediler. Adam durumu soruşturunca olanları kendisine anlattılar.  Adam Ömer b. el-Hattab’a geldi ve “Karımı elimden alan ve beni ondan ayırana karşı bana yardımcı ol” dedi. Ömer, durumdan endişeye kapıldı ve “Bunu yapan kim?” diye sordu. Adam “Ey müminlerin emiri! O kişi sensin!” deyince, Ömer: “Nasıl oldu?” diye sordu. Adam: “Cinler beni kaçırdı ve uzun bir süre başıboş bir şekilde bilmediğim yerlerde dolaşıp durdum. Geri döndüğümde karımın başkasıyla evli olduğunu gördüm. Bunun emrini de senin verdiğini söylediler” karşılığını verince, Ömer r.a. “İstersen karını sana geri veririz, istersen de seni başkasıyla evlendiririz” dedi. Adam “Olur, beni başkasıyla evlendir” karşılığını verince Ömer r.a. adama cinleri sormaya, adam da anlatmaya başladı. [24]

Cinin insan bedenine girmesi

Ed-Darekutnî, İbn-i Abbas’dan şöyle bir hadîs nakletmiştir:

«Bir kadın oğlunu Allah'ın Resulünün (S.A.V.) yanına getirdi ve:

Ey Allah'ın Resûlü! Bunda delilik vardır, bu hastalık onu öğlen ve akşam tutar, diye yakındı. Bunun üzerine Peygamber onun göğsünü mesh etti ve ona dua etti. Ona istifra ettirince, karnından siyah köpek yavrusuna benzer bir şey çıktı. Ve yürüdü.» [22]

Bu hadisi, Ed-Dârimi, Müsnedi’nin ilk kısımlarında rivayet etmiştir, orada şu kayda rastlanır: Allah Resûlü ona: «Çık ey Allah’ın düşmanı!» dedi.

Cinlerin hastalıklara neden olması

"Bedevî bir adam Hz. Peygamber'in yanına gelip beraberinde getirdiği kardeşinin ağrılar çektiğinden şikayet etti. Hz. Peygamber, ağrılarının sebebini sorunca, cinlerin çarpmasından olduğunu söyledi. Bunun üzerine Peygamberimiz Bakara suresinin ilk beş ayetini, ihlas suresi ve diğer bazı ayetleri okudu, adam hemen iyileşti.” [23]

---

1. Zübdetü'l Buhari, Namaz Bahsi, Hadis 169.
2. Sahih-i Muslim 8/438.
3. Zübdetü'l Buhari, Ensar'ın Özellikleri, Hadis 1031
4. Müslim, Selam 58, (2196); Ebu Davud, Tıbb 18, (3889); Tirmizi, Tıbb 15, (2057)
5. Sahih'ul Buhari, Esirin Yahud Borçlunun Bağlanarak Mescidin İçinde Bulundurulması Babı (75.Bab), 106.Hadis
6. İmam Sibli, s.178
7. Lebling, Robert (2010). Legends of the Fire Spirits: Jinn and Genies from Arabia to Zanzibar. pp. 1–10
8. Samuel Noah Kramer, Sümer Mitolojisi
9. Leonard William King, Babil Mitolojisi
10. Sahih-i Muslim, 33/348
11. Black, Jeremy; Green, Anthony. Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia
12. Cramer, Marc. The Devil Within. W.H. Allen.
13. "Cultural Analysis, Volume 8, The Mythical Ghoul in Arabic Culture / Ahmed Al-Rawi"
14. Buhari, C.7, H.no: 59- Kitabu Bedi'l Halk 120, s.3095
15. Veli Atmaca, Tarih Boyunca İnanç ve Tıp, s. 155-162
16.  Black, Green, a.g.e., s. 57
17. M. Şemsettin Günaltay, Türk Tarihinin İlk Devirlerinden Yakın Şark Elam ve Mezopotamya, s. 502-503
18. Yusuf Kılıç, H. Hande Duymuş, “Eski Mezopotamya’da Din Kadınları (Rahibeler)”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi,, s. 171-173
19. Black, Green, a.g.e., s. 82
20. Kramer, Sümerler, s. 209
21. M. Şemsettin Günaltay, A.g.e, s.497-498
22. İmam Sibli, s.164
23. Kenzu’l-Ummal, h. no: 3978
24. Beyhaki 7/446; Abdürrezak es-San’ani - Musannef - Talâk Kitabı, Hadis no: 12321

●►Üye olarak platforma destek olabilirsiniz: KATIL
●►Patreon üyeliği için: PATREON

KİMSİN SEN DÜNYADA?

Yazan: Kirpi

KİMSİN SEN DÜNYADA?

Nedir dünya? Sonsuzluk içinde ayak bastığımız bir parça taş ve toprak mı? Yoksa sonsuz bir hayat kazanmak için imtihan edildiğimiz bir yer mi? Yoksa Tanrıya kulluk için mi geldik dünyaya? Allah neden göndermiş bizi dünyaya? Ona kulluk edelim diye mi? İsrailoğullarına kitap gönderip sizi alemlere üstün kıldık deyip firavunu öldürtmesi sonra İsa'yı gönderip sizi lanetledim demesi en sonda Muhammed'i gönderip hepinizi lanetledim kafirler demesi mi Allah'a yapacağımız kulluk? Sonsuz kudret sahibinin kendi dinini yayması için elimize kılıç verip bizleri cihada göndermesi mi yapacağımız kulluk? Doğrusu ne yaşadığımız bir yerdir, ne imtihan edildiğimiz ne de kulluk ettiğimiz. Yaşamak dediğimiz başkalarının emeği üzerinden istihdam sağlayıp başkalarını sömürmek her şeyin en iyisini, fazlasını kazanmak hırsıysa yaşamadık demek. Nasıl yaşayalım ki? Bizler iş, aş veriyoruz diye sömürdüğümüz insanlara emekçi ismi taktığımız zaman birileride bizlere aynısını yapıyor. Bu piramitin ne başı ne sonu vardır. Zira her insanin kendini benzetmek istediği bir idolü vardır. Üstelik o idollerin ölmüş, yok olmuş olması gerçeği de insanları vazgeçirmeye yetmiyor.

Her grupta kendisini dünyanın asıl sahipleri sanarak başkalarını kendilerine tabi olması gereken kişiler olarak görüyorlar. Kendi gerçekleri için yeri geldiğinde savaşları, katliamları bile göze alabiliyorlar. Fakat unuttukları bir şey var. Hiç bir ideoloji dünyanın tamamına hakim olamadı ve hiçbir zaman da olamayacak. Dayatılan ideolojilere direnen birileri hep olacak. Fakat ne tuhaftır ki dayatılan ideolojilere direnen insanlar da sonunda kendi ideolojilerini dayatmaya kalkışmışlar. İşte iktidarın kör ettiği vicdanlar. Güçsüz, sayıca az olduğumuz zamanlarda ezilenlerin yanında olduğumuz halde iktidar olduğumuzda içimizdeki kötülük dışarı çıkıyor. Tıpkı Şehzadeyken adalet, vicdan dersleri veren, kardeş katlini kötüleyen insanlar tahta geçtiğinde kendi kardeşlerini rakip olarak görüp canlarına kıyması gibi. Peki ne için? Dünya için mi? O insanlar bilmiyor muydu bu dünyadan hiçbir şey götüremeyeceğini? Tabi ki biliyordu. Fakat bu gerçekler onların kendi gerçeklerini uygulamalarına engel olamadı. Sen olsaydın bunu yapar mıydın?

Dünya mali için kendi kardeşine kıyar mıydın? Hepiniz kıymazdım diyorsunuz değil mi? Emin misiniz? Bir düşünün. Orta çağda parayı harcayabileceğin fazla bir yer yok. En fazla her gün en iyi şarapları içip en güzel kadınlarla, erkeklerle para karşılığı gönül eğlendirirdin. Ya şimdi? Lüks arabaların, lüks evlerin olduğu bir dünyada yaşıyoruz . Parasını verip uzaya bile gidebileceğin bir dünyada para için güç, kudret için kardeşine kıymaz mıydın? Kıyanlar olurdu elbet. İnsanız sonuçta. Hepimizin hayalleri var. Hayallerin gerçekleşmesi içinse para gerek.

Para nedir bilir misin? Para - Sende olduğu zaman telefonun eş , dost, akraba, dost aramalarından susmazken, sende olmadığı zaman en fazla birkaç yıldan bir bayramlaşmak için akrabalarını yanına getiren (tabi gelirlerse) kağıt parçasıdır. Para el kiridir derler. "Ellerim hiç temiz olmasın ama param olsun" diyen varlıklarsa insanlardır hatırlatayım.

Para için elinin kesileceğini göze alıp hırsızlık yapan, kendi sevdiklerini dolandıran, bir insanı hatta bir toplumu öldürmeye hazır olan varlıktır insan. Ölümlüdür aynı zamanda. Tabutu taşınırken ellerinin dışarıda bırakılmasını isteyen ve bu yolla insanlara dünyadan hiçbir şey götüremediği mesajını veren varlıktır insan. Karıncaları incitmekten sakınıp dünya malı için kendi evlatlarına, torunlarına kıymış olsa bile. Fakirler hırsızlık yapamadığı için fakirdir diye sosyal mesaj verenler şimdi Ejder meyveli Smoothie içiyor. Ne hoş değil mi? Peki sen ne yapıyorsun? Dur tahmin edeyim. Yoksa sen köylü milletin efendisidir masallarıyla kandırılıp gece gündüz üç beş kuruş için çalıştırılan köylü müsün? Değil misin? O zaman o kandıranlara sarhoş deyip namaz kılarak, kürsülerden Kur'an ayetleri okuyarak din pazarlayanların kurduğu Bizans İmparatorluğunun sahibinin borçlarını ödeyen zavallı, dolaylı vergi rekortmenisin. Ama kendini küçük görme. Rekortmen olmanın yanı sıra birde ses uzmanısın. 

Tabi. Allah'ın Adem'in çocuğuna işlediği suçu saklamayı karga yardımıyla öğrettiği gibi evladına suçu nasıl örtbas edeceğini telefonla anlatanların sesine montaj diyebilecek kadar uzmanlığın var.

Belkide Bayrak, Mushaf sallayarak dini duygularını gıdıklayan birilerinin fişteklemesiyle insanları otel odasına sokup yakanlardansın? Değil misin? O zaman para istediği ses kayıtları ortaya çıkacak korkusuyla bir gün önce “BANA KARŞI MONTAJLI BİR İFTİRA HAZIRLANIYOR” diyen matematikçilerdensin.

Tüm Kur'an'ı incelediğini ve matematiksel sayılarla kodlandığını söylerken Nisa suresindeki hatalı miras paylaşımı ayetlerini soran insana canlı yayında "o ayetleri incelemedim" diyenlerdensin. Onları mahkemeye vereceğim diyerek 4 senedir bir sayfalık iddia mektubu yazamayanlardansın. Onlardan da mı değilsin? O zaman cebinde kibrit kutuları içinde cennete adam sokanlardansın. Binlerce dolarlık yalılarda şeker hastalığından muzdarip olanlardansın. Yalıda otururken de yoksullara rızk duası yapanlardansın. Belki fes takıp coca cola bile diyemezken tarih hocalığı yapan, cinlere kitap yazdıranlardansın. Yada dur. Belkide gözünü kapatıp Allah'la iletişime geçip cevap geldiğinde elektrik çarpmış tavuk gibi havaya zıplayanlardansın. Aman be. Ben ne bileyim kimlerdensin. İstersen ateist ol. Bana ne kardeşim. Sonuçta ölecek misin? Öleceksin. Baki kalan dünyadır. Peki dünya kimdir? Kimlerdendir? Bırakalım da bu soruya cevabı ünlü Azeri şairlerinden Ramiz Rövşen versin.

Benim yavrum bu dünyayla oynama
Sen cevansın dünya eski dünyadır
Düşman nedir? Dost evini dost yıkar
Bilen bilir dünya nasıl dünyadır

Ömre,güne güven olmaz ezelden
Birde tekrar yaprak olmaz gazelden
Beşiğinden bize tabut düzelten
Beleyinden kefen diken dünyadır

Kim ne anlar bu zalimin işinden
Nicelerini geçirmiş dişinden
Katı yapış şapkandan, başından
Baştan şapka kapıp kaçan dünyadır